U Z. Eliserio

by U Eliserio

translated into Waray by John Lloyd Casoy

Maaram it nga tanan nga kun pag banyakan mo it imo nanay ha nawong, dire magigin maupay it imo adlaw.

Dire man karuyag banyakan ni Anselmo “Mo” Katonyan an iya iroy. An iya hingyap nga pagbanyakan itun mga siga didto han gawas hit ira kalsada. Guti pa la hiya, pirme na gin kikinursunadahan. Yana nga dise-sais na hiya, padayon la gihap nga gin sisinugo, gin aagaw an iya gin papalit nga pandesal, gin huhubo an iya shorts. Ine an mga rason kun kay ano nag-aram hiya hin krav maga. An resulta, hubag an mata han iya nanay. 

Naghihirot gad hiya hit iya mga gin paplano. Alas singko pa la, bumuhat na hiya, tikan pagpiniraw pag binasa hit Wikipedia hinuong han daan nga sining hit self-defense hit mga Israeli. Gin upay ni-ya nga dako it hagong han iya gin kikilala nga hubya nga amay. Gin tuhay ni-ya nga sarado an purtahan han ira compound. Gin-upay nga waray makakasabot hit iya pag-iiniksersays.

An dire ni-ya nasiguro, kun maupay la gihapun an katurog han iya nanay nga hi Mrs. Bene. Patambling-tambling hi Mo ha iya sulod, sigaw ngan sigaw na baga’t kung fu an iya gin piprinaktisun. Nabatian ngay-an hiya han hiya nanay, gin kadto hiya pananglitan pagwarningan na bangin la makastigo na liwat hiya han iya gin kilala nga amay kun madistorbo itun nga nakaturog nga matambok nga pulis. 

Ha krav maga, kinahanglan nga todo-todo it atake ha pinakamaluya nga parte han kalaban ha pinakamadagmit nga pamaagi. Ha huna-huna ni Mo, nakikit-an ni-ya an siga nga nanhuram ha hiya hin selpon nga an balyu, usa ka tagay hin gin nga inumon. Gin banyakan ni-ya itun. Ha kamatuuran, umabre an purtahan han iya gin pupuy-an ngan nabanyakan ni-ya an nawong han iya iroy.

Dire nagin maupay an aga ni Mo. Kinagab-ihan, dire la ni-ya napamatian kay sarop man an iya talinga hin earphones, ginkastigo na liwat utro han iya gin kilala nga amay an iya iroy. Labhag an nawong, ngan han lawas. An pilosopiya hit iya gin kilala nga amay “waray iba nga makakakastigo hit iya asawa, hiya la”. Kung nasabtan la hine nga gin banyakan ni Mo hi Mrs. Bene, bangin duro-duro pa an nahitabo ha iya. Dire na la nasabtan kay puros naman pasa an nawong han iya nanay, dire naabat nga gin pablak-ayan ngay-an hiya han iya anak, nga kunta, iya asawa an naghimo.

“Hubog hiya,” siring ni Mrs. Bene nga naninimangno han ira pamahaw. Bacon ngan hin pandesal nga ginpalit pa kagab-i, gintusta nala didto han ira oven.

“Ngan kamakuri magin pulis.” Maaram na hi Mo hit sisig-ngun han iya iroy. Dire na hiya nalaum nga mahimamangno pa ine hit kamatuuran.

Dire man gihap nagin maupay nga asawa an namatay na tatay ni Mo. Han unom, pito pa la hiya katuig, maaram hiya, nahinunumduman pa ni-ya, pirme gin susuntok an iya nanay. An kamatuuran, nanay naman ni-ya an naghihimakuri nga makatirok hira. Namatay han usa nga buy bust operation hi Mr. Katonyan. Hi Sarhento Bene an pulis nga nagruba han operasyon nga shabu han iya tatay.

Dyes katu-ig hi Mo nga nag-asawa utro an iya nanay. Han una, maupay gad an relasyon nira ngan han pulis. Tungod han mga loan ha GSIS, kada adlaw nga pagbinasa han mga classified tungod han anunsiyo hin mga naibaligya nga balay, waray awud nga pagpirit, napalit nira Sarhento ngan Mrs. Bene an upat nga balay ha usa nga compound nga gin uukyan nila yana ngan gin papaplitihan.

Trese anyos hi Mo nagtikan an papangastigo han iya gin kilala nga amay kan iya nanay. Umuli na la usa kagab-i nga hubog. Han gin pupudgan ni Mo an iya nanay, pati hiya nahi-api.
Usa ka tuig bag-o magin normal an ira kinabuhi. Nagin normal nala an pangangatigo ni Sarhento Bene ha ira nga mag-iroy.
Tumugaok na an manok han ira kaharani nga balay.

Sabungero itun, pirme nga kahampang hit inom han iya gin kilala nga amay. Kamatilamhot an bacon nga ginluto ni Mrs. Bene, pero dire hi Mo mamamahaw. “Makarigo na ako, Ma. Bangin la kami magkataragpo ha banyo.”

Dire la nag-iha, nakabado na hiya ngan nakapamostura. Buwenas hiya kay uniporme hit college it iya sul-ot. Dire ni-ya masabutan kun gin-aano it pamili han bado kada adlaw an iya mga kaklase han hayskul, na yana, normal na la an gin susul-ot kun mapasok ha unibersidad. Gin sarado ni-ya an iya sulod kay makuri bangin la hiya pagtripan nga pag-imbestigahon han buwaya tungod nga waray hiya ha ira balay.

Waray ha ira sala an iya iroy, waray gihap ha kusina. Humarani hiya han ira banyo ngan nabatian an boses han iya nanay ngan han iya gin kilala nga amay. Nagtext na la hiya ngan dumiretso na pagsulod.

Waray an mga maton ha kanto. Bangin mga nakaturog pa.
Harayo an sakayan han mga dyip nga tikadto ha Manila, ngan, trapik pa. Ini an rason nga aga pa hiya nalakat bisan alas-otso pa an iya klase.

Han arko nga nagbubulag han ira barangay ngan han Barangay Paligsahan, nakit-an na liwat utro ni Mo an usa nga pulubi. Nagmamata na ine ngan gin kikinitaan an mga lalaki nga nagsisilhig han ira luyo ngan han babaye nga nagdadagmit paopisina. Halaba an maitum na buhok han pulubi ngan han bigote pati an barbas hine. Waray sul-ot nga panhintaas, umuran man ngan bumagyo. Mahuyo la ine ngan dire man nangangaro. Dire sigurado hi Mo kun tatawagon ni-ya ine nga pulubi. Hiya lat naghahatag hito hin kwarta. Piso kada makita ni-ya ine nga lalaki. Waray pulos nga piso, dire ngani makakapalit hin mani. Ito na an iya pirme gin bubuhat. Baga na la hin ritwal kunta pagbulig han tawo an iya motibo.
Sugad han hadto, dire hiya gin asi han pulubi bisan han dumaop na hiya. Nag-squat hiya ngan gin butang an piso ha til-an han pulubi. Kahuman hine, magdadag-mit hiya nga lumakat.

May iba nga nahitabo hine nga adlaw. Bangin kay nabanyankan ni Mo an iya nanay ngan karuyag hiya lipungon han kalibutan, pauna pa la ini hit kamalasan na ti-abot ha iya.
“Maupay nga aga,” siring han pulubi.

Napa-ukoy hi Mo, guti-ay nala mahipakulob, bagat kotse nga tigda nagbreak. Maupay nala may maga training na hiya, kay kun waray, mahaharukan gud ni-ya an semento. Gin kitaan ni-ya an pulubi. Dire iton nakita ha iya. Dire hiya sigurado kun itun nga pulubi ba an nagmaupay na aga ha iya. Nagdiretso la an iya paglakat tipakadto han sarakyan han mga dyip.

Tumarahiti. Umuran. Bumagyo. Nakasakay na han dyip hi Mo. Nahulos na hiya han uran, pati an iya mga kaharani. Pag-abot ni-ya han ira eskuwelahan, nahisabot nala hiya nga suspendido na an ira klase. Umukoy an uran pero dire humubas an baha. Gab-i na hiya nakauli ha ira. Han may arko, nakit-an na ni-ya an siga na karuyag ni-ya pagyabuon. Gin titripan nira an pulubi. Gin kakaputan hadto nga duwa an braso han lagas. An lider han mga siga, Doro an ngaran, may kapot nga gunting, gin iiniroy-iroy nga pagguguntingan an hilaba nga bigote han lalaki. Mayda mga tawo han ligid, naiwas kit-un an nahihinabo.

Hulos pa an iya mga medyas, sumugod hi Mo. Hi Doro an una ni-ya nga gin banyakan. Una, kay may kapot ine nga gunting, ngan kinahanglan ni-ya na pabagsakon an pinakamakusog ni-ya nga kaaway. Tikaduha, tikan han iya pwesto, ine an nakatalikod ha iya.

Nakalubas la hi Doro. Maaram na hi Mo hit iya hitsura: waray mata ngan irong, puro la baba, dako it pagbukaka, may sulod nga nagdidinugo nga lagos ngan nangingitum nga ngipon. Nakatalikod ine ha iya, pero maaram hi Mo han itsura hit iya mga gin kakaaway kay tungod nga guti pa hiya, pirme na gin kakaptan an iya mga braso han mga upod ni Doro, nagtitinawa ha iya nawong. Karado pa ine magtinawa.

Nakikit-an ni Mo an butagtok hine, bagat tudlo hin bata an katapusan. Kinusugan ni Mo an pagbanyak han base han spinal column han iya kaaway.

Dire gud man la hinadlok an nga pusong. Gin atuban hi Mo ni Doro, gin buno gamit an gunting. Sumulod han iya huna-huna an iya nanay, luho-luho an duster, ngan han sophomore nga myembro han org ha ira eskuwelahan nga gin puprubaran ni-ya apihan, hilaba an legs hine. Gin binaru-banyakan hi mo han mga siga.

Naabat hiya han dugo ha iya ti-yan ngan ha iya baba, ngan ha iya braso, agtang ngan irok, prinubaran ni Mo nga tumukdaw. Gin pirit ni-ya nga pumukrat. Bulhog an usa nga mata, gin buhat hiya han duha nga alalay ni Doro. Tumambad ha iya an dunot nga ngipun ni Doro.

“Ine an parte nga may sisig-ngun ako nga hilaba ngan makusog ka ngan pipirdehun mo kami.” Gin gunting ni-ya an maong ni Mo. “Patalikda it hiya,” siring han siga nga lider.
May nabatian hi mo nga tunog han silbato. May nakit-an hiya nga mga nakadulaw. Mga tanod? Mga pulis? Supporter ni Noynoy? Kay ano nga bubuligan hiya hine.

“Buwas na la.” Naglakat pahirayo an tulo.

Hubo, plakda ha aspalto, gin haranian hi Mo han pulubi. “Pasaylu-a ako, kinahanglan ko itun nga buhaton para ha imo. Kinahanglan mo nga pumasa han pagsubok. Ngan pasaylu-a ako, pumasa ka, pero kinahanglan nga an mga tanod la nga haw an bumulig ha imo. Dire man pwede nga mamugot ako hin tulo nga ulo. Pero ine,” gin haprus ni-ya an tiyan ni Mo, “para masabutan mo nga seryoso ako.”

Han naglabay nga tu-ig, gin dara hi Mo han iya usa nga kaklase ha usa nga hardware store ha usa nga mall ha EDSA. Didto, may libre nga testing han massage chair. Kinse minutos nga gin yabo-yabo han makina an luyo ni Mo. Baga hiya hin gin labasan kahuman. Nablangko an iya huna-huna nga baga hiya hin nalupad. Kasabot ni-ya dire na utro mahitatabo ine nga karayhakan, tungod nga gin sig-kan hira han manager han hardware store nga usa la kabeses pwede testingun an massage chair.

Pero kinagab-ihan hat nga adlaw, kun san-o nabanyakan ni Mo an iya iroy ha mata, nahitabo utro ha iya an paglabas nga nagpablangko ha iya huna-huna ngan nagpalutaw han iya lawas. Ine an epekto pagkahuman hapruson han pulubi an iya tiyan.

Gin patukdaw hiya han mga tanod. Duha ine nga babayi, may ada kalumatdan, lagas, ngan nakadulaw. “Ayos ka la intoy?”
“May buno–” Gin abat ni Mo an iya tiyan. “Ayos lang.” Ngan bag-o pa magpaki-ana an duha nga tanod, naglakat na hiya ti-pauli.

Ha ira balay, waray hi-ya na-abtan nga pagkaon. Napamatian ni-ya nga gin roromansa an iya nanay han iya gin kilala nga amay ha ira banyo. Dumiretso hiya ha iya kwarto. Naglubas hiya, nagsul-ot hin t-shirt ngan dayun la humigda. Buwas, pagtitikasan hiya nira Doro. Pero bag-o umalbot an kinabuwasan, mapahuway anay hiya.

Gin pukaw hiya han lamrag. Dire hiya makakita, gin bulhog an iya mga mata. Gin kaham ni-ya an selpon. Waray ha ilarom han iya ulunan. Kinaham ni-ya an iya backpack. Waray didto han til-an han iya kama.

“Birat –“

Nawara an lamrag. Tumambad ha atubang ni Mo an pulubi. Nakasquat ine ha til-an han iya kama. May sul-ot nga kapa, busag an hilaba nga buhok, bigote ngan barbas.
“Birat ka nim iroy.” Nainga-ihi hi Mo.

“Kumusta ka na?” Gin tagan hiya hine hin dugnit. Ngan gin kapa gihap.

Gin putos ni Mo an iya lawas. Mahumok an tela, bagat velvet, may kolor nga itum ngan tagimpusuon ug sampaga. “Piraw la nga haw, ngan mahulos.” Dire nasabot hi Mo kun kay ano dire hiya naggiginuliat.

“Damo nga salamat utro han imo gin buhat kanina.”

“Katunga la adto nga gin himo ko ha imo.”

“Anu man an imo motibo, lagpas hin katunga pala adto han imo mga gin bulig ha akon.”

Humuyo an lalaki. Bumuhat hi Mo, kumita ha gawas. Nagpapatsarang an mga bituon, bagat mga tawo ha mall. May ada hiya nababatian nga nagvivideoke. “Damo gihap nga salamat.” Ngumuso hi mo ha direksyon han iya tiyan.

“Nag-andam ka na?”

“Han ano?”

“Kun ano an karuyag han imo kasing-kasing.”

“Dadad-on mo ako ha orgmate ko nga malegs?”

“Aplikante ka pala di ba?”

“Kay-ano nga nasabtan mo man iton?”

“Lamanlupa ako, dire ak tuyaw.”

Gin kagat ni Mo an iya im-im. Maaram hiya na patay na hiya ngan aadto na ha langit. Pwede gihap ha impyerno, pero dire naabot ha iya ine damo nga trahedya na dire hiya positibo. “Patay na ak hine?”

“Kay kinabuhi ba ha imo ine? Gin siplatan ni-ya an lugar. Umukoy hiya han usa nga poster han Harry Potter and the Prisoner of Azkaban, nakadukot ha pader han kwarto ni Mo. Gin bubukbok na ine.

“May ada….kita kakadatuan?”

“Ha akon palasyo.” Gin sukray ni-ya an balbas ni-ya nga busag.
“Ha…”

May gin gawas nga sulod an lagas tikang han iya kapa. “Ha ilarum han tuna.”

Tumangdo hi Mo. “Ayaw la anay ha? Tagi akun lima nga minuto.” Gin-adjust ni-ya an sul-ot nga kapa, gin pahuway an iya mga hita.

Kumadto hiya han kwarto han iya nanay. Abri an mga bintana, nasulod an lamrag han mga bituon. Nakit-an ni-ya ine han ira banig ha salhog, bagat fetus it posisyon. Aadto han folding bed an iya gin kilala nga amay. Unom na katu-ig an nahitabo, pero dire la nga haw nira gin gagamit an kama han kag-anak ni Mo, labi la kun magroromansa hira. An makuurit la, ayaw ig labog an upat nga poster bed, o kun maupay pa, ig hatag nala ha iya.
Hinagong hi Sarhetno. Gin pitik ni Mo an tiyan han tabatsoy. Pumukrat ine pero dire nagmata. Gin pitik ni Mo an irong. Umikot la an baboy ha folding bed. Gin biling ni Mo an maong han iya gin kilala nga amay. Gin kuha ni-ya an pusil hine. Treinta y otso. Gin tsik ni-ya, waray ine bala.

Gin butong ni-ya an taklap han iya gin kilala nga amay. Gin kubot an singit hine. Pumukrat an bu-aya, nahimangno na hiya yana. Gin tutok ni Mo ha sintido an pusil. “Pamati, birat ka nim iroy.” Gin dilaan ni-ya an iya im-im. “Dire ak nasabot kun patay na ako, pero kun mus-ak na ako magigin masurob-on kun dire ko pa ini kaya nga buhaton. Dire ak maaram kun ano it imo problema ngan waray na ak hitun labot. Waray na nga ak labot kun kay ano nga gin papasakitan mo it akon nanay, waray na ak labot. Waray na ako labot kun kay-ano gin papasakitan mo ako. Waray na ako labot. Andam na ak pumatay kanina, kun maaram ka la? Itun siguro an rason kun kay ano ako namatay. Nakit-an han Ginoo nga waray na ako konsensya. Pero dire na itun kinahanglan, kun murag ug buhi ako o kun waray na ako ha tama nga huna-huna nga maupay nga tawo ka ngay-an, papatayon ta ikaw yana, ngan ine an dako ko nga sala. Dire na ak maaram kun ano it sunod nga mahitatabo. It karuyag ko la sig-ngun, animal ka. Dire itun nga gin papasakitan mo ako, ug kami. Animal ka, urog nga gin palaom mo kami. Dire ka kunta nagpalaom hin bata. “Gin kalabit ni Mo an gatilyo. Natural, buo la nga haw an bungo han iya gin kilala nga amay. Dumalagan hiya pabalik han iya kwarto.

“Malupad na ba kita? Mag-aabre ka ba hin luho ha reyalidad?” Maupay an kapot ni-ya han kapa han pulubi.

“Malupad? Ano ak enkanto?

“Ano ka ngay-an, bastos ka?”

“Ako? Ako an Hadi han mga lamanlupa.”

Sumulod hi Sarhento Bene han kwarto ni Mo. Nalinog an tiyan hine. Nanlalamrag an ngipun, nakangisi nga bagat ayam. Gin tutok ni-ya an pusil ha ulo ni Mo.

Bumuto ine ha ira salog, sumabog an ginuti-guti nga kahoy. Bumuklad an tuna ngan gin kaon hira han kalibutan.

Ha palasyo na nagmata hi Mo. Himo hin bato an iya katre, pero kumportable ine. Matambok ngan mahumok an mga ulunan. Mahagkot an kwarto ngan masirum. Usa la nga kandila an gin titikangan han lamrag. Bumuhat hiya ngan gin daup ine: usa ngay-an nga bukatkat nga gin kurong han garapon. Nahunahunaan ni-ya an usa nga gab-i. An mga dalan nga aragihan han kastilyo, puro kabukatkatan ha garapon an gin titikangan han lamrag.

Gin biling ni Mo an iya mga bado. Masuok ha iya an sul-ot nga pajama, gin sukbit iton ni-ya tikan ha Taas han usa nga tawo han Hadi. Waray an iya t-shirt ngan boxers, pero nakadto an kapa. Nagbabado hiya han nabatian ni-ya an usa nga tuok tikang han kaharani nga kwarto.

Kun dire la gin butlaw hi Mo han ira lakat tikan ha “Taas” tipakanhi han palasyo han Hadi, dire hiya mahihingaturog tungod han aringasa han kaharani nga kwarto. Umangkon daw ine han Hadi, duke ug prinsipe, dire masigurado ni Mo kun ano didto. Basta an iya gin sasabtan, riko an tatay hine, ngan harani na mamatay.

An siring han Hadi san-o baya-i hi Mo ngan makakaturog, gindara hiya han ira kaharian kay may-usa hiya nga misyon. Hiya an magigin kampeon han Hadi han usa nga sayaw. Kun kay ano hiya pa nga tawo an kinahanglan nga magin kampeon, kun kay ano kinahanglan hin usa nga kampeon ha sayaw, waray gud interes hi Mo nga pagbatunon inen nga mga paki-ana. Bubuhaton ni-ya an hihingyapon han Hadi para makakuha hin balyo nga gin saad hine.

Gumawas hiya ngan gin tuktok an kaharani nga kwarto. Usa, bangin kinahanglan han duke nga prinsipe an iya bulig. Ikaduha, dire hiya nakakailub han aringasa hine. Ikatulo, bagat dire man katatapuran an Hadi. Maupay na may iba hiya nga sangkay ngan dire man maraot nga tawo han prinsipe na duke.

Naabrihan an purtahan ngan gin suntok hiya han kamatuuran. Dire gud man magigin posible nga magin malabad nga tawo an iya karahani nga kwarto. Kay-ano, dire man ine tawo. Usa nga pugita an umangkon han Hadi. Kahitaas ni-ya, karadako han iya ulo, an mga mata nga nanhuhubag pagtinuok.

Nakasul-ot ini hin pula nga kapa, may korona nga nalamrag ha iya ulo. “An dayo,” gin-abot an galamay hine ha kamot ni Mo. “Pakadi, pakadi.” Huminggok ine, ngan diretso an pag-ukoy han iya pagtinuok.

“Mo na la, mahal ko nga duke.” Mahulos-hulos an salhog han kwarto.

“Prinsipe la, Mo, Prinsipe la.” Tumudlok ine han usa nga mahulos nga lingkuran. “Paglingkod. Kanugon nga yana ka la umagi. Bisita ko kanina hi G. Bingle. Riko nga tawo, kahit dire maharlika. Dadad-on ni-ya niyan an iya mga anak ha sarayawan. Bumutong hin lingkuran ngan lumingkod han atubang ni Mo. “Kakaruyagon mo hira. Kahurma an akon dakila nga tito.”

Tumangdo hi Mo. Dire ni-ya matutukan ha mata an Prinsipe, ngan dumapo an iya mga mata han mga armas nga nakasal-ong han pader.

Lumingi an Prinsipe. “A, nakikit-an ko nga nag-aandam ka na para niyan nga sarayaw.”

Bagat nakampay kan Mo an usa nga parakol. “A, pasensyahi la, ano?”

Tinawa an Prinsipe. Itun an kasabot ni Mo. Umabre an baba hine ngan naghiniyom-hiyom, ngan nagngisi gihap an iya mga mata. Iba an tunog han tawa han Prinsipe, bagat tawo nga naguliat ha ilarom han tubig. Bagat tunog nga nalulumos.
Nakapanhuna-huna hi Mo na bangin dire tuok han Prinsipe an iya nababatian kanina. “Kay-ano?”

Gamit an iya duha nga galamay, gin sambayan ine hiya. “Dire gin siring ni Tito kun ano an sayaw, ano?”

“Sayaw. Kay ano pa it ig tututdo hit sayaw? May ada tukar, ig babantad la an mga tiil, ig babantad an mga kamot. Bangin maghinilud-hilod pa kami hadto nga gin siring mo nga mga anak ni G. Bingle.”

Tinawa utro han Prinsipe, nga kahuman, nawara na an kamahiyum-hiyom han iya mga mata. Baga ine hin maghihingatuok utro. “May kinahanglan ka nga paghinilud-hiluran, pero dire an mga anak ni G. Bingle. Kinahanglan mo mga mapirde an Pirata.”

“An Pirata?” Tikan ngay-an han galamay han Prinsipe an itum nga likido.

“An Pirata. Maiha na ni-ya gin didinistorbo an mga mga labasero dinhi han amon kahadian. Yana, nadakpan na hiya han mga sundalo han Had. An gin hihingyap ni-ya, usa nga paghuhusga nga tikan ha Taas.

“Ako, ako an magsisiring kun paparusahan hiya o dire?” Nagkalot han baba hi Mo. Talagsa hiya magkita hin Boston Legal, ngan naghinyap hin pira ka utro nga magin hukom. “Akon gat ada mahihimo.”

“Makarit.” Nalingkod la nga haw, gin abot han Prinsipe an parakol. “Ine, kuha-a.”

Magaan an parakol. Nakikit-an ni Mo an iya nawong, puro hiya muta. Maringgat an iya ulo. “Pagpupugutan ko ba hiya ni-yan hin ulo?” May ada ba ulo an Pirata?” Baa, dire ko ada itun mahihimo. Hukom la ak, dire tulisan.”

“Dire mo man hiya kinahanglan nga pugutan.”

Huminga hin hilarom hi Mo. “Maupay.”

“Paglaslasi it braso, ngan tigbasa it dughan, waray problema.”

“Ano?”

“Kun dire nimo ine bubuhaton, bangin ikaw it mapugutan hin ulo. Laban it sayaw, Mo. Kun matugot ka nga patayon hit Pirata, waray ine iba nga karuyag singgon nga tikan ha Taas, waray hiya sala.”

Nahulog ni Mo an parakol. Gin talsikan hiya hin itum nga likido ha mata.

Pagpurot han armas, kinadto ni-ya an Hadi. Naabtan ini ni-ya nga nalingkod ha trono, nagkikita hin klawn, gin papalibutan hin kun sin-u-sin-u nga sundalo, serbidura ngan uripon. Nakadto gihap an mga maharlika nga nakakapa. Han makit-an nga kapot-kapot ni Mo an parakol, kumumpas an Hadi ngan ginikan an nga tanan, pwera han mga sundalo ngan han Prinsipe nga upod ni Mo.

Iwinagayway ni Mo an parakol. “Karuyag mo gad ako mamatay?”

Sumalipod han but-nga nira an duha nga sundalo. Tag-urusa hira hin kalasag ngan sibat, an sunod nga nahitabo, plakda an duha didto han salhog. Nabari an sibat ngan naluho an mga kalasag.

“Kay ano…ano an nahinabo?”

Nagkumpas an Hadi ngan gin buligan han iba pa nga sundalo an mga bumagsak an til-anan ni Mo. Gin bilin nira an mga bari nga sibat. Kumumpas utro an Hadi ngan nakatukdaw na ine han atubang ni Mo, nakatutok an duha nga bari nga sibat ha iya li-ug.

Pumarakpak an Prinsipe, tunog hin linabhan nga gin pupuro-pusdak.

“Aram mo ba, Mo, akon kampeon, kun kay ano ako it Hadi?”

“Kay…tatay mo an namatay na Hadi?”

“Kay ako an mapakangyarihan dinhi ha kahadian.”

Napatulon hi Mo. “E, kay ano dire na la ikaw an pumatay han Pirata?”

Gin baba han Hari an binari nga sibat. Bumalik han iya trono. “Kay may usa nga mas makapangyarihan pa ha akon. Ngan ine an batas. Ngan ha batas, an kriminal nga umaro hin panhuhusga tikan ha Taas, huhusgahan hin tikan ha Taas.” Suminghot ine. “Pero dire gin sisiringin han batas nga dire pwede buligan an kampeon. Karuyag ta ikaw, Mo. Maisug ka, andam nga bumulig maski dire nimo kilala. Ngan gin sisiring mo it imo nahuhuna-huna, dire ka buha-on. Oo, talagsa waray ka ha upay, pero tangkod ka. Ngan karuyag ko pa it kampeon nga tangkod ug han kampeon na baga hin pulitiko. Gin tagan ta ikaw hin kapangyarihan. Dinhi la ito madara ha amon kalibutan. Husgahan mo hin tinuod an Pirata. Damo na an iya gin kawatan, gin gahasa ngan patay. Husgahan mo hiya hin maupay, ngan pati ha Taas, Magana it imo kapangyarihan.
Nahuna-hunaan ni-ya an iya gin kilala nga amay. An mga siga. Kinitaan ni-ya an parakol. May daplis hine hin dugo. Maaram hiya nga buhi pa an duha nga sundalo nga iya gin pirde. Dire ngay-an ni-ya nasabtan nga may nasamaran hiya. Samaran an iya mga kaaway, ine an iya hingyap. Di ba? Kay dire man hira maupay, di ba? Ngan maraut gihap ine nga pirata. Gin kita ni Mo an Hari, ngan tumangod na hiya.

“Kamakarit,” siring han Hari. Pumapalakpak ine, ngan madagmit nga bumalik an mga uripon, serbedura, sundalo ngan iba-iba nga riko nga tawo. Maaringasa hira, bagat kwarto hin mga estudyante na waray pa an ira maestra.
Gin tawag ni Mo han Prinsipe. Natukdaw ine tungod han usa nga lingkuran. “Lingkod, lingkod,” siring hine. Gin masahe han Prinsipe hi Mo.

“Nabati-an ba nira an karu-kayakan namon ngan han Hadi?”
Kumindat an Prinsipe. “Ano ka ba, Mo? Pati ako dire ko nabatian an iyo gin kinarayakanan.”

Tumamod hiya. Gin punasan an dugo han parakol gamit an iya kapa. Itum ine. Itum an kolor han dugo.

“Aadto man hi G. Bingle?”

“Itun nga nakakapa hin busag?”

Dire. Maharlika adto, an maharlika la an pwede nga magkapa. Adto nga nakakalo. Adto o, nakikit-an mo it nga puro ginto nga alahas. Baman kay negosyante, kinahanglan nira nga ig pakita an yaman. Nakita ka hito.”

“Hito ka hin hito, kay pag tudluka gad.”

“Itun nga babayi nga may kalo, suhag hin pating. Itun an anak ni G. Bingle. Magpakilala kita niyan.” Lumuya pa nga duro an iya tingog. Bagat turo hin tubig tikan han barado nga gripo. “Dire mo naman hiya kinahanglan nga pagpatayun. Kinahanglan mo la hiya nga husgahan.” Gin padayon niya an paghilot.

Gin kinitaan ni Mo an usa nga anak ni G. Bingle. An pinakamahusay ha hira nga tanan. Hitataas ine, aysus, kay maitum pa hit ulikba. Guti-ay an kalo hine, ngan haros waray alahas. Gin kindatan ni-ya an babayi. Humirayo la ine hin pagkita.

Umabot an lima nga sundalo nga iba an kolor han uniporme, bolhog imbes nga lunghaw, nga iba na an mga armas, espada nga sibat kunta. Butong-butong nira an usa nga lalaki nga nakagapos an braso ngan bitiis.

Humuyo an mga lamanlupa. Umabot na an maestro.
“Kapitan Tyago.”

“Pirata Tyago.” Gin pagawas an lawas han preso ngan nagtikang nga mangunat. “Pirata Tyago, minayuyo nga Hadi.” Kurong an buhok han Pirata, manipis an balat ha ulo, nasilag an bungo hine.

Suminghot an hadi. “Pirata Tyago.” Ginsasala ka hinen nga korte labay han imo mga sala: shinto singkwenta nga pangawat; usa nga paggagahasa, bente singko kautro nga pagpatay. Umamin ka hine nga krimen tungod hin pag-aro nimo hin husga tikan ha Taas.”

“Dire api an panggagahasa.” Gin tagan hin sibat an Pirata.
“Dire api an panggagahasa.”

Tumangdo an pirata. “Aminado ako hinen nga mga sala, nga naaro ako hin husga tikan ha Taas.”

“Maupay.” Kumumpas an Hadi ngan gin bayaan nira an Pirata ha but-nga. “Aadi an taga-Hataas nga maghuhusga ha imo.” Tumangdo ine kan Mo.

Bumuhat hiya. Gin kamayan an Prinsipe, dire hiya nasabot kun kay ano. Maaram man hiya nga magdadaog, pero it iya kutob may mawawara ha iya. Dire man hiya Ginoo, ug hukom, kay ano nga maghuhusga hiya? Naglakat hiya tipakadto han atubang han Pirata, usa ka metro an kahirayo. Gin biling ni-ya ha nawong an anak ni G. Bingle. Nakit-an ni-ya ine, nakayuko ngan nag-iiniling-iniling. Nanluya hiya. “Dire ko ada–“
Gin sugod hiya han Pirata, gin buno an iya tiyan.

“Anak hin pating.”

Mas umiha ini nga laban. Bulok gan ada an mga sundalo han Hadi, ug bangin nagpanggap la nga maluya para lumakas la it iya loob. Napirde syempre an Pirata. Dire na ini nakatusok ha iya, puro la salag. Kina-urhian, gin parakol ni Mo hin sunod an mga bitiis. Plakda han salhog an lalaki na kurong.

“Nagpapirde ako,” huring hine.

Nagpalakpakan an mga lamanlupa. Nagtikang hira nga humuring ngan paguli-at: “Ulo! Ulo! Ulo!”

Humiling hi Mo ha iya gilid. Dire ni-ya makita an anak ni G. Bingle.Dire ni-ya makita an Prinsipe. Dire ni-ya makita an Hadi, na kadto la harani han iya trono. An iya la nakikita an Pirata. Nagdudugo an baba hine. Mabanhaw man, pero aram niya nga dire na ine makakalakat. Dire pa ine sakto nga parusa han gin himo nga pagkawat ngan pagpatay. Gin hitaas ni Mo an parakol.

Ngan gin buno ha sal-hog.

Nanhuyo an mga lamanlupa. Mayda pera nga maharlika nga nagginuliat.

Gin hitaas ni Mo an iya palad. “Ine an ako husga.” Nakit-an ni-ya an lingkuran ngan ha luyo an Prinsipe nga nagngingirisi. Pagharani ni-ya, nakit-an ni-ya nga nahubag an mga mata hine. Lumingkod hi Mo. “Ig masahe daw ak.”

Katunga la an iya gin kita han mga sunod nga naglabay. Gin anunsyo na han Hadi an “tikan han atun batas”. Umalbot an mga sundalo nga may espada, nga gin butong nira tipatungod ha manggagamot an Pirata. May umalbot nga serbidura nga gin trapuhan an dugo tikan han sal-hog. Bumalik utro an payaso, may upod nga mga musikero.

Amo adto an sayaw.

Duha nga bukatkat ha garapon han nahimangno hi Mo. Nahimangno hiya han tuok han Prinsipe. Ginhubya hiya nga tanggalon an masuot nga pajama. Usa nga tuktok kahuman ngan sumulod na hiya ha kaharani nga kwarto. Naab-tan ni-ya ha lingkuran an Prinsipe. May ada papel ha la mesa ha iya atubang.

“Surat?”

Tumangdo ine. Gin tago an papel.

“Asya itun nga pirme ka nagtitinuok kay hitun nga gin susurat mo dida?”

“Sisig-ngun ko nala ha imo kun magkita kita utro.”

“Mahihitabo ito?”

“Dire ak maaram. Balik dinhe.”

“Dire na dawla.”

“Kun amo itun, ako an mabisita ha imo.”

“Sige gadla. Humigda hi Mo han kama. Mahulos ine, pero kay mabalik na liwat hiya ha Taas. Okay la ha iya nga magin mapilit. Makarigo na la hiya pag-abot ha ira balay.

“Mahusay an anak ni G. Bingle ano?”

“Oo?”

“Kay medyo maitum la.”

“Nagyakan an kolor porselana.”

Nagkinatawa an duha.

“Kun maaram ka la, baga kat ig lulubong kun natawa.”

“Ngay-an?” Gin labay ni Mo hin ulunan an Prinsipe. “Ano utro itun imo ngaran?”

“Amante.” Gin it-tsa utro an ulunan. “An karuyag sig-ngun hine, ha wika na dire ha iyo, gugma.”

“Prinsipe Gugma. Ngan ano utro an ngaran han anak ni G. Bingle?”

“Ayaw na la paglaom. Gin kanhi ak utro ni G. Bingle kanina. Karuyag daw ak han mga anak niya.”

“Ngan ako?”

“Hambog ka daw. Ngan nauurit pa hit maitum.”

“Tinuod nga gin siring ni-ya itun?”

Umabot an ira pamahaw. Kahuman, umabot an duha nga sundalo. Gin papatawag na raw han Hadi hi Mo. Nagsarit na hi Mo han iya bag-o nga sangkay. Binayaan ni-ya ine ha kwarto, ngan gin bayaan ipadayon ang pagsurat han surat nga nakakatuok.

Nakit-an ni-ya nga natukdaw han Hadi atubang han iya trono. Dire ine nakasul-ot hin kapa.

Tumukdaw hi Mo hin usa ka metro an kahirayo. Waray sundalo nga bumot-nga ha ira.

“Naka-andam ka na?” Gin atubang ni-ya an Hadi. Gin-abot ha iya an parakol. “Kapareho han atun gin istoryahan.”

“Paano nga utro ako mabalik?”

Pumiyong hi Mo. Naglabay an pira ka segundo. Waray nahitabo. “Kahuman?” Waray bumaton.

Kumapot hiya han parakol. “Minayuy-on nga Hadi?”

Kamingawan. Sumakit an iya mata. Nakakita hiya hin pula, bagat nakapiyong pero may lam-rag. Bagat naghahatag hin katurog na waray pahuway. Nakatutok an baril kan Mo.
Gin parakol ni-ya an pusil. Gin balbag ni-ya hin kahoy an bahagi an ulo han iya gin kilala nga amay.

Bumagsak ine.

Gin hitaas ni Mo an iya armas. Pero sugad gihap han Pirata, dire ni-ya kaya nga mamatay hin tawo. Dire ako Ginoo, kahit pwede ako tawagon nga hukom. Gin lingkuran ni-ya an tiyan han iya gin kikilala nga amay.

“Animal ka.” Gin panalaminan ni-ya an ulo han parakol. Masamok an iya buhok. “Animal ka, papatayon nala kita pero dire ko mahimo.” Guminhawa hiya hin hilarom. “Dire kita papatayon, obyus ngani. Pero tarhug na ine ha imo. Han guti-ay pa ak, dire ak maaram, pero naabat ako nga dire ka man pirme marahug-dahog. May maupay gihap ha imo, hadto. Siguro may maupay la nga haw ha imo, gintatago mo la. Dire ka man paghihigugmaon hit akon iroy kun waray ka upay nga tawo. Dire man hiya lurong. Pasalamat ka ngani, dire lurong i-tak nanay. Pero pagtigamni ine, nalulurungan ako ha imo. Kun gin yayabo mo hiya. Kun gin bibinanyakan mo hiya. Kun gin bibinuyayawan mo hiya. Dire pa niya aram, nasabot na ak. Ngan yana, maaram ka na. Naglabay na adtun nga panahon. Magin maupay ka na,” gin wagayway ni-ya an parakol ha igbaw han ulo hine, ” bangin paghusgahan kita.” Gin kinitaan ine ni Mo.

Tumangdo an iya gin kikilala nga amay.

Bumuhat hi Mo. Gin banyakan patigdong an napirde nga kaaway. “Kuha-a an imo pusil. Testinga la nga pagpusila ako, kit-a kun ano an pulos itun ha imo. Ano? Ano?”
Waray ine pagyakan.

“Hirayo na. Damo pa it akun bubuhaton.” Dire na gin kit-an ni Mo kun sumunod ine. Gin abrihan ni-ya an iya computer, gin-konek ni-ya han internet. Dire hiya maukoy ha pipitsugin na pulis. May kapangyarihan na hiya yana. Ngan an gin kakalaban han maupay nga kapangyarihan, maraut nga kapangyarihan. Congressman ug gobernador. Sugad hiton. Dire hiya nasabot kun mauutro an nahitabo han Pirata ha iya gin kikilala nga amay. Dire hiya nasabot kun matabla la nga haw an konsensiya ha iya o bangin mawawarayan hiya hin buot. Ano man it mahitabo, nakagtingan na hiya han iya lakat. Anu man it kagagaw-san, pumatay man hiya ug magpasay-lo, dire na hiya pwede nga umatras.

This short story is a translation of U Eliserio’s “Bayani,” part of his second collection Tungkol sa Aso. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.