U Z. Eliserio

by U Z. Eliserio

translated into Bicol by Eilyn L. Nidea

Aram man nin gabos na pag nasipa mo sa lawog an saimong ina, dai magigin magayon an saimong aga.

Dai man pigtuyo ni Anselmo “Mo” Katonyan na sipaon an saiyang ina. An mga maton sa kanto an muya niyang sipaon. Aki pa sana siya, pirmi na siyang pigtitripan kan mga ini. Ngunyan na 16 na siya, dagos pa man giraray an pagkutos saiya, pag-agaw nin pigbakal niyang pandesal, pagbutong pababa kan saiyang shorts. Kaya nag-adal siya nin krav maga. Kaya an kinaluwasan, nagbutog an mata kan ina niya.

Malikay man an pagplano niya. Alas singko pa sana nin aga, nagbuhat na siya, pagkalihis kan magdamlag na pagbasa niya sa Wikipedia manungod sa suanoy na arte kan self-defense kan mga Israeli. Pigsiguro niya na makusog an hukragong kan saiyang amaon na tamad. Pigsiguro niya na nakabarat an gate nin saindang compound. Pigsiguro niya na mayong makakahiling kan saiyang pag-ehersisyo.

An dai niya palan nasiguro, an pagpadagos kan turog ni Mrs. Bene. Sige an pagsirko ni Mo sa kwarto, sige an pagkurahaw na garo baga kung fu an saiyang pinapraktis. Nadangog palan siya kan saiyang ina. Pigdumanan siya kaini tanganing taraman siya, ta baka siya magulpi liwat kan saiyang amaon pag nadisturbo niya an turog kan tabatsoy na pulis.

Sa krav maga, todo-todo dapat an pag-atake sa pinakamaluyang parte kan kalaban sa pinakamarikas na paagi. Hiling ni Mo sa utak niya an mata kan sigang “nagsubli” nin saiyang cellphone, karibay nin sarong tagay nin gin. Pigsipa niya an siga. Sa realidad, nagbuka an laogan sa saiyang kwarto dangan nasipa niya an lawog kan saiyang ina.

Dai nagin magayon an aga ni Mo. Kan bangging ito, dai niya dangog ta nakaearphones siya, alagad pigkulgan na naman kan saiyang amaon an saiyang ina. Pano nin pasa an lawog kaini, pati an bilog na lawas. An pilosopiya kan amaon ni Mo: “Ako sana an may diretso na kulgan an sakuyang agom!” Kun naaraman kaini na nasipa ni Mo si Mrs. Bene, mas grabe pa an kulog na sasapuon kaini. Alagad, dai kaini maaaraman, ta pano man nin pasa an lawog kan ina ni Mo, dai risa an black eye na bako an agom kundi an aki.an may gibo.

“Burat kaya siya,” taram ni Mrs. Bene mantang nagluluwag nin pamahawan. Bacon saka pandesal na pigbakal kasubanggi dangan pig-oventoaster tanganing matusta.

“Sagkod dai madali an magin pulis.” Aram na ni Mo an mantra kan saiyang ina. Dai na siya naglalaom na mapapagmata pa ini sa kun ano an totoo.

Siring kan saiyang amaon, dai man nagin marhay na agom an nagadan na ama ni Mo. Kadtong anom, pitong taon siya, aram niya, narurumdoman niya, pirmi man kaining pigkukulgan an ina niya. Maski ngani an ina man niya an nagtatrabaho na garo kabayo tanganing makapundar sinda. Nagadan sa sarong buy bust operation si Mr. Katonyan. Nabungkag an shabu operation kaini kan pulis na iyo si Sarhento Bene.

Sampulong taon si Mo kan mag-agom liwat an saiyang ina. Kan inot, marhay an ibanan ninda kan pulis. Sa paagi kan loans sa GSIS, aro-aldaw na pagbasa nin classified ads manungod sa mga harong na maririmata, saka mayong-supog na extortion, nakabakal sinda Sarhento saka Mrs. Bene nin apat na harong sa compound kun sain sinda ngunyan nag-iistar saka nagpapa-arkila.

Trese anyos si Mo kan nagpuon na kulgan kan saiyang amamon an saiyang ina. Nagpuli ining burat sarong banggi. Kan pigdakin ni Mo si Mrs. Bene, pati siya pigkulgan kan pulis.

Pagkatapos kadto, sarong taon an naglihis bago nagin normal an saindang buhay. Nagin normal na sana na pigkukulgan sindang mag-ina ni Sarhento Bene.

Nagturaok an mga manok kan saindang kataid. Parabulang ini. Pirmi ining kainoman kan saiyang amaon. Mahamot an bacon alagad habong magpamahaw ni Mo. “Maparigos na ako, Ma. Tibaad magkatuparan pa kami sa CR.”

Dai naghaloy, nakabulos na si Mo. Swerte pa man giraray siya, de-uniporme sa saindang kolehiyo. Dai niya aram kun pano nagpipili nin mga badong pan-aro-aldaw an saiyang mga kaklase kadto sa hayskul na nag-eeskwela ngunyan sa unibersidad na casual attire an gamit. Piglock niya an saiyang kwarto. Marhay na an pasiguro ta tibaad mapagtripan siyang imbestigaran kan buwaya mantang mayo siya sa harong.

Mayo an saiyang ina sa sala, mayo sa kusina. Nagrani siya sa CR dangan nadangog niya an tingog kaini, pati an sa saiynag amaon. Pigtext na sana niya ini na naghali na siya paeskwelahan.

Mayo an mga maton sa kanto. Tibaad tururog pa.

Harayo an pighahalatan tanganing makalunad sa jeepney pasiring sa Maynila. Dangan, trapik pa. Kaya maski alas otso an inot na klase ni Mo, amay pa siya nagpupuon kan saiyang aldaw.

Sa arko na iyo an border kan saindang barangay saka kan Barangay Paligsahan, nahiling ni Mo an alabado. Nagimata na ini, pigdadalan an mga lalaking nagsisighid sa natad saka an mga babaying naghihidali paduman sa mga opisina ninda. Halaba an maitumon na buhok kan alabado, pati an saiyang bigote saka barabas. Mayo ining sulot na bado na pan-itaas, mag-uran man o mag-bagyo. Tuninong sana ini. Dai man nakikilimos. Dai ngani sigurado ni Mo kun maninigo ining apudon na alabado o parapakilimos. Siya man sana an nagtatao digdi nin kwarta. Piso kada nahihiling niya an lalaki. Mayong kamugtakan na piso, dai man makabakal maski mani. Natudan na sana niya. Mas lamang na attachment sa ritwal nin pagtao kaysa pagmakulog nin boot an saiyang motibasyon.

Arog kan mga nainot, dai siya pig-intindi kan alabado maski nagrani na siya. Nagtukro siya dangan piglaag an piso harani sa pamitisan kaini. Dangan, dapat nagihidali na siyang maghali.

Iba an nangyari kan aldaw na ito. Siguro nin huli ta nasipa ni Mo an saiyang ina, saka gusto kan kinaban na maribong siya, garo baga panamit sa kadimalasan na paabton saiya.

“Marhay na aga,” sabi kan alabado.

Napapundo si Mo, dikitan pa na madapla, arog sa lunadan na biglang nagbreak. Marhay na sana, igwa siyang krav maga training, kun mayo, nahadokan na niya an aspalto. Pigsalingoy niya an alabado. Dai ini nakahiling saiya. Dai niya masigurado kun ini man nanggad an nagtaram, “Marhay na aga,” sabi niya. Nagpadagos na siya paduman sa pundohan nin jeepney.

Nag-ambon. Nag-uran. Nagbagyo. Nakalunad sa jeepney si Mo. Basa siya. Basa gabos na kataraid niya. Pag-abot niya sa eskwelahan, naaraman niya na classes are suspended. Naghuraw, alagad dagos an pagbaha. Banggi na siya nakapuli. Nahiling niya sa may arko an mga siga na gusto niyang sapakon saka sipaon. Pigtitripan kan mga ini an alabado. Kapot kan duwang siga an mga braso kan gurang. An lider kan mga maton, si Doro, may kapot na gunting, nakaumang na gugupitan an halabang bigote kan parapakilimos. May nagkapirang residente sa harani, nagpapasipara sa nangyayari.

Basa pa man giraray an mga medyas, nagsugod si Mo. Inot niyang pigsipa si Doro. Inot, nin huli ta ini an may kapot na gunting, saka maninigo na patumbahon an pinakamakusog na kaiwal. Ikaduwa, gikan sa saiyang pwesto, ini an nakatalikod saiya.

Mayong sulot na t-shirt si Doro. Aram ni Mo an itsura kaini: haros mayo nang mata saka dungo, puro sana nguso, dakulang nakabuka, pano nin nagdudurugong gilagid saka maitumon na mga ngipon. Nakatalikod ini saiya, alagad aram ni Mo an itsura kan kaiwal nin huli ta puon kadtong aki pa siya, pirming mga braso niya an kapot kan mga alipores ni Doro, saka nagngingirit ini sa lawog niya. Makusog ini magngirit.

Hiling ni Mo an mga gulugod kaini, garo guramoy kan aki an pinakapuro. Makusugon na pigsipa ni Mo an base kan spinal column kan kaiwal.

Dai man lang naghiro an maton. Pig-atubang ni Doro si Mo, pigsaksak sa sikmura gamit an gunting. Naglaog sa isip ni Mo an saiyang ina, ralabot an duster, saka an sophomore na miyembro kan org sa school na pigpupurbaran niyang balihan, an haralaba na legs kaini. Pigparasipa kan mga maton si Mo.

Mntang namamati an pagbulos nin dugo sa saiyang tulak, nguso, saka sa saiyang mga braso, angog saka yukyok, pigpurbaran ni Mo na magtindog. Pirit siyang nagmuklat. Kabangang buta, pigbuhat siya nin duwang alipores. Namansayan niya an mga raot na ngipon ni Doro.

“Iyo na ini an parte na may tataramon akong halaba, dangan bigla ka makusog saka dadaugon mo kami.” Piggunting kaini an pantalon ni Mo. “Italikod iyan,” sugo kan lider na siga.

May nadangog na silbato si Mo. May namaanan siyang mga nakadilaw. Mga tanod? Mga pulis? Supporters ni Noynoy? Tano man tatabangan siya kan mga ini?

“Sa aga na sana.” Nagralakaw parayo an tolong siga.

Pigranihan kan alabado an hukas, plakda sa aspalto na si Mo. “Pasensya na, kaipohan ko gibuhon ito saimo. Kaipohan mo magpasar sa silot. Saka pasensya na, nagpasar ka. Alagad kaipohan pa man giraray na mga tanod an magsalbar saimo. Dai man ako pwedeng magpugot nin tolong payo. Alagad uni,”pigkapa kaini an tulak ni Mo. “tanganing aram mo na seryoso ako.”

Kan nakalihis na taon, pig-iba si Mo kan saro niyang kaklase sa sarong hardware store sa sarong mall sa EDSA. Igwa duman free trial sa massage chair. Kinse minutos na pigsuntok nin makina an likod ni Mo. Garo siya pigluwasan pagkatapos. Nagblangko an isip niya saka garo siya naglataw. Sa paghuna niya, dai na niya mamamatian an siring kadtong siram, orog na ta pigsabihan sinda kan manager nin hardware store na saro sanang beses pwedeng testingon an massage chair.

Alagad, sa bangging ito kan aldaw kun kasuarin nasipa ni Mo sa mata an saiyang ina, naeksperyensiya niya liwat an luwasan na nagpapablangko nin isip saka nagpapalataw nin hawak. Ito an epekto kan pagkatapos kan alabado sa saiyang tulak,

Pigtindog siya kan mga tanod. Duwang babayi an mga ini, medyo may mga edad na, nakadilaw. “Ayos ka man lang, Aki?”

“May sak –“ Pighimati ni Mo an saiyang tulak. “Ayos man po.” Saka bago pa man nakaharapot an duwang tanod, naglakaw na siya papuli.

Mayong pagkakan na natada para sa saiya sa saindang harong. Nadangog niya na nagroromansahan an saiyang ina saka amaon sa CR. Nagdiretso siya sa saiyang kwarto. Naghuba, nagsulot nin t-shirt, naghigda. Sa aga, gagadanon siya ninda Doro. Alagad bago mag-abot an aga, mapahingalo nguna siya.

Napagmata siya nin huli sa bangraw. Dai siya makamaan. Ginibo siyang buta kaini. Pigkapkap niya an saiyang cellphone. Mayo ini sa irarom kan saiyang ulonan. Pigkapkap niya an saiyang backpack. Mayo ini sa pamitisan kan saiyang katre.

“Anak ng–”

Nawara an bangraw. Nawalat sa atubangan ni Mo an alabado. Nakatukro ini sa pamitisan kan saiyang katre. May sulot ining kapa, puti an halabang buhok, bigote saka barabas.

“Anak ng puta.” Napaihi si Mo.

“Kumusta ka na?” Pigduholan siya kaini nin saro man na kapa.

Pigpatos ni Mo an saiyang lawas. Malumhok an tela, arog sa velvet, nagsasalak an itom saka violeta. “Tungka pa ako, basa pang dikit.” Dai maaraman ni Mo kun tano dai siya nagkukurahaw.

“Diyos mabalos liwat sa ginibo mo kasubago.”

“Kabanga man sana kan ginibo ko an para sa saimo.”

“Ano man an motibasyon mo, sobra pa sa kabanga an ginibo mong tabang,”

Nagtuninong an lalaki. Nagbuhat si Mo, nagsirip sa luwas. Nagkuriyat an mga bituon, arog sa mga tawo sa mall. May nakaabot saiyang ribok nin nagvivideoke. “Diyos mabalos man palan ngani.” Pigguso ni Mo an direksyon kan saiyang tulak.

“Andam ka na?”

“Sain?”

“Kun ano man an mawot kan saimong puso.”

“Dadarhon mo ako sa orgmate ko na malegs?”

“Bakon aplikante ka pa man sana?”

“Pano mo naaraman iyan?”

“Lamanlupa man sana ako, dai tanga.”

Pigkagat ni Mo an saiyang ngimot. Malamang sa malamang, gadan na siya, saka nasa langit. Pwede man sa impyerno, alagad dai man nag-aagi sa arog niya an manlainlain na rimalaso sa buhay na dai siya nakakanuod magin optimistic. “Gadan na ako?”

“Inaapod mo na buhay ini?” Naghiling sa palibot an lalaki. Nagpundo an hiling sa poster kan Harry Potter and the Prisoner of Azkaban, nakadukot sa lanob kan kawarto ni Mo. May ariw na ini.

“May–dudumanan kita?”

“Duman sa palasyo ko.” Pighugay kan gurang an saiyang barabas na maputi.

“Sa…”

May pigluwas na surod gikan sa kapa an gurang. “Sa irarom nin daga.”

Nagtango si Mo. “Halat nguna, ha, tawan mo ako nin singko minutos.” Pig-adjust niya an pagkasulot nin kapa, pigpahingaloan an saiyang mga hita.

Nagduman siya sa kwarto kan saiyang ina. Buka an mga bintana, naglalaog an bangraw kan mga bituon. Nakua niya ini sa banig sa salog, nakaposisyon siring sa fetus. Nasa folding bed an amaon ni Mo. Anom na taon na an nakakalihis, alagad dai pa man giraray kaini ginagamit an dating katre kan mga magurang ni Mo, apwera sa pakikidurog. An nakakasuya, habo man kaining iapon an four poster bed, o an mas marhay kuta, itao na sa saiya.

Nagharok si Sarhento. Pigpitik ni Mo an tulak kan tabatsoy. Nagmuklat ini, alagad dai napagmata. Pigpitik ni Mo an dungo kaini. Nagbirik sana an orig sa folding bed. Pighanap ni Mo an pantalon kan amaon. Pigkua niya an badil kaini. Treinta y otso. Pigtsek niya, mayong bala.

Pigbutong niya an tamong kan saiyang amaon. Pigkudot an singit kaini. Nagmuklat an buwaya, napagmata na. Pigtutok ni Mo sa sintido kaini an badil. “Magdangog ka, hayop ka.” Pigdilaan niya an saiyang mga ngimot. “Dai ko aram kun gadan na ako, alagad kun gadan na ako mas magigin mapungaw kun dai ko pa ini kayang gibuhon. Dai ko aram kun ano an problema mo, saka mayo na man akong pakilabot kun tano ta arog ka kayan. Dai ko aram kun tano ta pigkukulgan mo an ina ko, saka mayo na man akong pakilabot. Mayo na ngani akong pakilabot kun tano pigkukulgan mo ako. Mayo na akong pakilabot. Andam na ako maggadan nin tawo kasubago, aram mo? Kaya ngani garo ako nagadan. Nahiling na kan Diyos na mayo na akong kunsensya. Alagad dai na importante ito, kun gadan ako o buhay o kun nabua na ako o haloy na akong nabua saka marhay ka palan na tawo saka gagadanon taka ngunyan saka ini an dakulang sala. Dai ko aram kun ano an masunod na mangyayari. Gusto ko sana sabihon, hayop ka. Bako nin huli ta pigkulgan mo ako, bako nin huli ta pigkukulgan mo kami, Hayop ka, ta pigpalaom mo ako. Dai ka dapat nagpapalaom nin aki.“ Pigkalabit ni Mo an gatilyo. Syempre, namugtak na bilog an bungo kan saiyang amaon. Nagdalagan siya pabalik sa saiyang kwarto.

“Malupad kita? Mabuka ka nin labot sa realidad?” Piggugom niya an kapa kan alabado.

“Malupad? Kalawog ko daw an diwata?”

“Ano ka ngani, bastos ka?”

“Ako? Ako an Hadi kan mga lamanlupa.”

Naglaog si Sarhento Bene sa kwarto ni Mo. Nag-aalog an tulak kaini. Nagkikimat an mga ngipon, nakangirit-ido. Pigtutok kaini an badil sa payo ni Mo.

Nagputok an salog, nagkurihat an nagkapiridasong kahoy. Nagbuka an daga, dangan pigkakan sinda kan kinaban.

Sa palasyo na napagmata si Mo. Gibo sa gapo an saiyang katre, alagad kumportable. Matataba saka malumhok an mga ulonan. Malipot sa kwarto. Sarong kandila sana an piggigikanan nin liwanag. Nagbuhat si Mo saka pigranihan ini: aninipot palan na nakapiot sa garapon, Narumdoman niya an kasubanggi. Sa mga agihan saka luwasan nin kastilyo, gabos aninipot sa garapon an piggigikanan nin ilaw.

Pighanap ni Mo an saiyang mga bado. Mapiot an sulot niyang pajama, pigsukdot man sana kaya ini gikan sa “Itaas” kan sarong tawohan kan Hadi. Mayo an t-shirt saka boxers niya, alagad yaon an saiyang kapa. Nagbubulos na siya kan nadangog niya an hibi gikan sa kataid na kwarto.

Kun dai kuta pagal si Mo sa pagbaklay gikan sa “Itaas” paduman sa kahadian kan Hadi, dai siya nakaturog sa ribok kan saiyang kataid-kwarto. Pamangkin daa ini kan Hadi, duke o prinsipe, dai masiguro ni Mo kun arin. Basta an aram niya, mayaman an ama kaini, saka madali nang magadan.

Sabi kan Hadi bago pigwalat si Mo para magturog, pigdara daa siya kaini sa kahadian para sa sarong misyon. Siya an magigin kampeon kan Hadi sa sarong baylehan. Kun tano ta siya pang tawo an kaipohan magin kampeon para sa sarong baylehan, mayo nang interes si Mo na simbagon an siring na mga kahapotan. Gigibuhon niya an hahagadon kan Hadi tanganing makua an premyo na pigtuga kaini.

Nagluwas siya saka nagkatok sa kataid na kwarto. Inot, tibaad kaipohan kan dukeng prinsipe an saiyang tabang. Ikaduwa, dai na niya matios an ribok kaini. Saka ikatolo, garo dai masasarigan an Hadi. Marhay nang may iba pa siyang katood, saka dai man garo maraot na tawo an prinsipeng duke.

Nagbuka an laogan, saka pigsuntok nin katotoohan si Mo. Dai man nanggad possible na magin maraot na tawo an saiyang kataid-kwarto. Nin huli ta dai ini tawo. Pugita an pamangkin kan Hadi. Kasinlangkaw niya, kasindakula kan saiyang payo an mga mga mata kaini na butog sa paghibi. Nakasulot ini nin pulang kapa, saka may korona sa nagkikilyab na payo. “An estranghero,” pig-abot kan sarong galamay kaini an kamot ni Mo. “Laog, laog.” Nagsinghot ini alagad tulos na nagpundo sa paghibi.

“Mo sana po, Padangat na Duke.” Nagbabasa-basa an salog kan kwarto.

“Prinsipe sana Mo, Prinsipe sana.” Pigtukdo kaini an sarong basang tukawan. “Tukaw, tukaw. Kanogon ta ngunyan ka pa sana nakahapit. Bisita ko digdi kasubago si G. Bingle. Mayaman na tawo, maski dai maharlika. Dadarhon niya an saiyang mga aki atyan sa bayle.” Nagbutong ini nin tukawan saka nagtukaw sa tungod ni Mo. “Masusunoan mo sinda. Kaagid sinda kan sakuyang pigtutubodan na Tito.”

Nagtango si Mo. Dai niya maturuhokan an Prinsipe, saka napaduman an saiyang hiling sa mga armas na nakasabit sa pader.

Nagsalingoy an Prinsipe. “A, nahihiling ko na nag-aandam ka na para sa bayle atyan.”

Garo nagsesenyas ki Mo an sarong palakol. “A, pasensya na, ano?”

Nagngirit an Prinsipe. Ito an hiling ni Mo. Nagbuka an nguso kaini na garo naghuhuyom saka nakahuyom man an mga mata kaini. Lain an tanog nin ngirit kan Prinsipe, siring sa tawong nagkukurahaw sa irarom nin tubig. Tanog nalalamos.

Napag-araman ni Mo na dai hibi kan Prinsipe an nadangog niya kasubago. “Tano?”

Gamit an duwang galamay, pig-akbayan siya kaini. “Dai pigpaliwanag ni Tito kun ano an bayle, ano?”

“Bayle. Ano pa man an kaipohan ipaliwanag manungod sa bayle? Igwang tugtog, Mahiro an mga bitis ko, Mahiro an mga kamot ko. Tibaad maggilingan kami kadtong pig-unambitan mong mga aki ni G. Bingle.”

Nagngirit liwat an Prinsipe, pagkatapos nawara an mga huyom sa mata. Garo napapahibi liwat ini. “Iyo, may kaipohan kang gilingon, Mo, alagad dai ito aki ni G. Bingle. Kaipohan mong daogon an Pirata.”

“An Pirata?” Gikan palan sa mga galamay kan Prinsipe an itom na likido.

“An Pirata. Haluyon na niyang pigdidisturbo an mga residenteng parasira kaining kahadian. Sa wakas, nadakop siya kan mga sundalo kan hari. Naghagad siya na masentensyahan gikan sa Itaas.”

“Ako, ako an mataram kun papadusahan siya o dai?” Napakagaw sa kuko si Mo. Kadto, pirmi siyang nagdadalan nin Boston Legal, saka nagmawot man dati na magin hukom. “Kaya ko man garo ito.”

“Marhay.” Nakatukaw man giraray, pigduhol kan Prinsipe an palakol. “Ini, kuon mo.”

Magian an palakol. Sa kilyab kan payo kaini, maan ni Mo an lawog niya, dakul pa siyang muta. “Halat, pupugotan ko siya nin payo?” May payo man daw an Pirata? “Garo dai ko ito kayang gibuhon. Hukom sana ako, bakong berdugo.”

“Dai mo man siya kaipohan pugotan.”

Naghangos nin hararom si Mo. “Marhay man.”

“Tapyasan mo nin braso, tagaon mo sa daghan, mayong problema.”

“Ano?”

“Kun dai, tibaad ika an mapugotan nn payo. Ralaban an bayle, Mo. Kun matugot ka na gadanon kan Pirata, an boot sabihon kaini, sigun sa ley sa Itaas, mayo siyang sala.”

Nabutasan ni Mo an palakol. Pigtalsikan siya nin itom na likido sa mata.

Pagkapurot nin armas, pigdumanan tulos ni Mo an Hadi. Nakua niya ining nakatukaw sa trono, nagdadalan sa payaso, pigpapalibotan nin kun sirisay na mga soldado, mga suruguon saka uripon. Yaraon man an nagkapirang mga maharlikang nakakapa. Kan nahiling kan hadi na kapot ni Mo an palakol, nagsenyas an Hari saka nagharali an gabos, apwera an mga soldado. Saka an Prinsipeng kaibahan ni Mo.

Pigwasiwas ni Mo an palakol. “Gusto mo na akong magadan?”

Nagbagat sa pag-ultatan ninda an duwang soldado. Tigsaro nin kalasag saka sibat an mga ini. Nakamurusdot an Hadi, pighahapros an barabas.

“Simbag!” Nagrani nin saro pang lakdang si Mo.

“Atakehon siya,” sabi kan Hadi.

Mayong pagkasabot si Mo sa nangyari. Basta sa sarong momento, pig-atake siya kan diuwang soldado na may sibat, saka sa nagsunod na momento, plakda na an duwa sa salog. Bakri an mga sibat saka labot an mga kalasag.

“Panong panong pano?”

Nagsenyas an Hadi saka pigtabangan kan iba pang soldado an mga nakabagsak sa pamitisan ni Mo. Pigwalat ninda an mga putol na pana. Nagsenyas liwat an Hadi saka nakatindog na ini sa atubangan ni Mo, nakatutok an duwang putol na pana sa saiyang liog.

Nag-upak an Prinsipe, tanog nin labadang pigbabadolan.

“Aram mo daw, Mo, sakuyang kampeon, kun tano ako an Hadi?”

“Nin huli ta… ama mo an nagadan na Hadi?”

“Nin huli ta ako an pinakapoderoso sa kahadian.”

Naglunok si Mo. “Tano ta bako na sanang ika an maggadan sa Pirata?”

Pigbaba kan Hadi an mga putol na pana. Nagbalik ini sa trono. “Nin huli ta igwa pang saro na mas poderoso pa sako. Ini an ley. Saka sigon sa ley, an kriminal na naghagad nin sentensya gikan sa Itaas maninigong sentensyahan nin gikan man sa Itaas.” Nagsinghot ini. “Alagad dai man pigsasabi sa ley na pinapangalad na tabangan an kampeon. Suno taka, Mo. Maisog ka, andam magtabang maski sa dai mo kabisto. Saka pigtataram mo an nasa isip mo, dai ka buwaon. Iyo, kun minsan mayo ka sa hulog, alagad honesto ka. Saka mas suno ko na an kampeon na honesto kaysa sa kampeon na astang pulitiko. Tinawan taka nin poder. Digdi sana sa samuyang kinaban magana iyan. Sentensyahan mo nin tama an Pirata. Dakulon na siyang pig-ikitan, piglugosan saka ginadan. Sentensyahan mo siya nin tama, ta maski sa Itaas, magana an poder mo.”

Naisip ni Mo an saiyang amaon. Saka an mga maton. Pighiling niya an palakol. Igwa ining dikit na dugo. Aram niyang naghahangos pa an duwang soldado na pigdaog niya. Dai niya narisa na may nalugadan siya sa mga ini. Malugadan an mga kaiwal niya, ini an mawot niya. Bako? Maraot man sindang tawo, bako? Saka maraot man na tawo an Piratang ini.

Pigturuhokan ni Mo an Hadi, saka nagtango.

“Marhay,” sabi kan Hadi. Nag-upak ini, saka marikas na nagbaralikan an mga uripon, suruguon, soldado saka manlainlain na maharlika. Maribok sinda, arog sa kwarto kan mga estudyanteng dai pa nag-aabot an paratukdo.

Pig-apod kan Prinsipe si Mo. Nakatindog ini sa taid kan sarong tukawan. “Tukaw, tukaw,” sabi kaini. Pigmasahe kan Prinsipe si Mo.

“Nadangog daw ninda an pag-olay mi kan Hadi?”

Nagkindat an Prinsipe. “Ano ka man, Mo? Maski ako dai nadangog an pag-olay nindo.”

Nagduko siya. Pigpunas an dugo sa palakol gamit an kapa. Itom ini. Itom an kulor kan dugo.

“Uto, Uto si G. Bingle.”

“Itong nakakapang puti?”

“Dai. Maharlika ito, maharlika sana an pwedeng magkapa. Itong nakasaklob. Ito, hiling mo puro gintong alahas. Palibhasa negosyante sana, kaipohan pirming iparada an pagsasadiri. Hiling mo ito, o, uto.”

“Sige ka man taram na uto, dai ka man nagtutukdo.”

“Itong mga babaying nakasaklob man, aki nin pating. Mga aki sinda ni G. Bingle. Magpabisto kita atyan” Mas nagluya an boses kaini. Garo baga turo nin tubig gikan sa gripong barado. “Dai mo man siya kaipohan na gadanon, aram mo? Kaipohan mo man sana siyang sentensyahan.” Padagos ini sa pagmamasahe sa saiya.

Pigturuhokan ni Mo an saro sa mga aki ni G. Bingle. An pinakamagayon saijnda gabos. Halangkaw ini, alagad mas maitom pa sa ulikba. Sadit an saklob kaini, saka haros mayo ining alahas. Pigkindatan niya an babayi. Naglihis sana ini nin hiling.

Nag-abot an limang soldadong lain an kulor kan uniporme, asul imbes na berde, saka lain an armas, espada imbes na sibat Pigbubutong ninda an sarong lalaking nakakadena an mga braso saka bitis.

Nagtuninong an mga lamanlupa. Nag-abot na an paratukdo.

“Kapitan Tyago.”

“Pirata Tyago.” Pigbuhian an lawas kan prisonero saka nagpuon ining mag-unat. “Pirata Tyago, Padangat na Hadi.” Kurong an buhok kan Pirata, mahimpis an anit sa payo, bakat an bungo kaini.

Nagsinghot an Hadi. “Pirata Tyago. Pig-akusahan ka sa korte nin minasunod na krimen: sarong gatos saka singkuwenta beses nin pag-ikit, sarong panlulugos, beinte sigko beses nin paggadan. Pig-ako mo an mga krimen na ini bilang paagi nin paghagad nin sentensya gikan sa Itaas.”

“Apwera sa panlulugos.” Tinawan nin sibat an Pirata.

“Apwera sa panlulugos.”

Nagtango an Pirata. “Pig-aako ko an mga salang ini, saka naghahagad ako nin sentensya gikan sa Itaas.”

“Marhay.” Nagsenyas an Hadi dangan pigwalat ninda sa tahaw an Pirata. “Uni an taga-Itaas na iyo an masentensya saimo.” Nagtango ini ki Mo.

Nagtindog siya. Pig-abrasa niya an Prinsipe, dai niya aram kun tano. Sigurado man siya na manggagana siya, alagad pagmati niya may mawawara sa saiya. Dai man siya Diyos, o kaya hukom, tano ta masentensya siya? Naglakaw siya paduman sa atubangan kan Pirata, sarong metro an rayo. Pighanap niya sa mga lawog duman an aki ni G. Bingle. Nakua niya ini, nakaduko, nag-pipiing-piing. Nawaran siya nin kusog-boot. “Garo dai ko–“

Nag-atake an Pirata, pigsaksak siya kaini sa tulak.

“Anak ng pating.”

Mas naghaloy an ralaban na ini. Bopols sana garo an mga soldado kan Hadi, o kaya man nagsaginsagin na maluya tanganing matawan siya nin kumpyansa sa sadiri. Nadaog niya an Pirata syempre. Dai na ini nakakatadok, sige na sana an salag. Sa huri, pinalakol ni Mo nin sunodan an mga bitis kaini. Plakda sa salog an kurong na lalaki.

“Nagpadaog ako,” hinghing kaini.

Nag-urupak an mga lamanlupa. Nagpuon sindang maghinghing nin kurahaw: “Payo! Payo! Payo!”

Nagsalingoy si Mo sa palibot. Dai niya nahiling an aki ni G. Bingle. Dai niya nahiling an Prinsipe. Dai niya nahiling an Hadi, maski harani man sana an trono kaini. An Pirata sana an nahihiling niya. Nagdudugo an nguso kaini. Magrahay man an mga lugad kaini, aram niyang dai na ini liwat makakalakaw. Dai pa ini maninigong kapadusahan sa pag-ikit saka paggadan. Pigtaas ni Mo an palakol niya.

Saka pigtalbong ini sa salog.

Natuninong an mga lamanlupa. May nagkapirang Maharlika an nagparakurahaw.

Pigtaas ni Mo an saiyang mga palad. “Ini an sakuyang sentensya.” Nahiling niya an tukawan, saka sa likod kaini an nakahuyom na Prinsipe. Kan makarani siya, narisa niyang bugto an mga mata kaini. Nagtukaw si Mo. “Pamasahe man daw.”

Kabanga sana an pagdalan niya sa mga nagsunod na pangyayari. Nagdeklara nin pag-uyon an Hadi “susog sa ley.” Nagbwelta an mga soldado na may espada, dangan pigbutong pasiring “sa parabulong” an Pirata. May nag-abot man na uripon na piglinigan nin trapo an dugo sa salog. Nagbwelta man an payaso, may kaibahan na mga musikero.

Ini an bayle.

Duwa an aninipot sa garapon kan napagmata si Mo. Napagmata siya nin paghibi ni Prinsipe. Pighugakan na siyang hubaon an mapiot na pajama. Sarong katok sana dangan naglaog na siya sa kataid na kwarto. Nakua niya sa may tukawan an Prinsipe. Igwang papel sa lamesa sa atubangan kaini.

“Surat?”

Nagtango ini. Pigtago an papel.

“Kaya ka pirming naghihibi, nin huli sa mga pigsusurat mo?”

“Itaram ko saimo pag nagkahilingan kita liwat.”

“Mangyari daw iyan?”

“Malay mo, magbalik ka digdi.”

“Dai na.”

“Kun siring, ako an mabisita saimo.”

“Sige.” Naghigda si Mo sa katre. Basa ini, alagad mapuli naman siya sa Itaas. Ayos man na saiyang magin mapulot. Makarigos na sana siyang haloy pag-abot sa saindang harong..

“Magayon itong aki ni G. Bingle ano?”

“Iyo?

“Kaso, medyo maitom.”

“Nagtaram an kulor porselana.”

Nagngirit sinda. “Aram mo, garo ka piglulubong kun magngirit.”

“Iyo man nanggad?”

Piggapo ni Mo nin ulonan an Prinsipe. “Ano na ngani an ngaran mo?”

“Amante.” Pig-apon kaini pabalik an ulonan. “Ang boot sabihon kaini, sa tataramon na dai saindo, pagkamoot.”

“Prinsipe nin Pagkamoot. Saka ano ngani palan an ngaran kan aki ni G. Bingle?”

“Dai ka na mag-asa. Nagbisita liwat si G. Bingle sakuya kasubago. Nasunoan daa ako kan mga aki niya.”

“Saka ako?”

“Maduros ka daa. Saka anggot sa maiitom.”

“Pigtaram talaga niya iyan?”

Pigdarhan na sindang pamahawan. Pagkatapos, nag-abot an duwang soldado. Pigpapa-apod na daa kan Hadi si Mo. Nagpaaram na si Mo sa bagong katood. Pigbayaan niya ini ito sa kwarto, pigbayaan na ipadagos kaini an surat na nakakapahibi.

Nakatindog sa atubangan kan trono an Hadi. Dai kaini sulot an kapa. Nagtindog si Mo sarong metro anr ayo gikan digdi. Mayong soldado sa pag-ultanan ninda. “Andam ka na?” Pig-atubang siya kan Hadi. Pigduhol kaini an palako niya. “Siring kan napag-olayan ta.”

“Pano na ngani ako mapuli?”

Nagpiyong si Mo. Naglihis an pirang momento. Mayong nangyari. “Tapos?” Mayong nagsimbag. Nagkapot siya sa palakol. “Padangat na Hadi?” Katoninongan. Nagkulog an saiyang mga mata. Nakahiling siya nin pula, ito bagang garo nakapiyong siya alagad may ilaw. Itong klase na nagtatao nin turog na mayong hingalo. Nagmuklat si Mo.

Yaon siya duman sa kwarto niya. Yaon man si Sarhento Bene. Nag-aalog an tulak. Nakangirit- ido. Nakatutok an badil ki Mo.

Pigpalakol niya an badil. Pigbadolan niya nin kahoy na parte kaini an payo kan amaon

Bagsak ini. Pigtaas ni Mo an saiyang armas. Alagad siring man sa Pirata, dai niya nagibong magputol nin buhay. Dai siya Diyos, maski na pwede na siyang apudon na hukom. Pigtukawan niya an tulak kan saiyang amaon.

“Hayop ka.” Pinanalmingan niya an payo kan palakol. Nahiling niyang kaipuhan hugayon an saiyang buhok. “Hayop ka, gagadanon taka na sana alagad dai ko pa magibo.” Naghangos nin hararom si Mo. “Dai taka gagadanon, obyus man. Alagad patanid ko na ini saimo. Kadtong aki pa ako, dai ko aram, alagad pagmati ko dai ka man pirming maraot. Igwang marhay saimo, kadto. Tibaad igwa pang marhay saimo ngunyan, nakatago sana. Dai ka man mamomotan kan ina ko kun maraoton ka nang gayo. Dai man siya tanga. PaDiyos mabalos ka dai tanga an ina ko. Alagad rumdumon mo ini, sa paghiling ko, tanga siya. Kada pigsasapok mo siya. Kada pigsisipa mo siya. Kada pigmumuda mo siya dangan mayo siyang piggigibo kundi sunudon ka. Tapos na an mga aldaw na idto. Dai pa niya aram, alagad aram ko na. Saka ngunyan, aram mo na. Tapos na an mga aldaw na idto. Magigin marhay ka,” ipigwasiwas niya an palakol sa ibabaw kan payo kan amaon, “o sesentensyahan taka.” Pigturuhokan ini ni Mo. Nagtango an amaon niya. Nagtindog si Mo. Pigsipa patindog an nadaog niyang kaiwal. “Kuon mo iyan na badil mo. Purbaran mo akong badilon, hilingon mo kun anong sirbi kaiyan saimo. Ano? Ano?” Mayo ining girong. “Hali na. Dakul pa akong gigibuhon.” Dai na pighiling ni Mo kun nagsunod ini. Pig-on niya an saiyang computer, nagkonekta siya sa Internet. Dai siya mapundo sa pipitsugin na pulis. Igwa na siyang poder ngunyan. Saka an kinakalaban kan igwang marhay na poder, idtong igwang maraot na poder. Congressman,arog kaiyan. O gobernador. Dai niya aram kun maootro man sana an nangyari sa Pirata, sa amaon niya. Dai niya aram kun tatamaan liwat siya nin konsenya o mawawaran nin kusog-boot. Ano man an mangyari, nakapuon na siya nin pagbaklay. Ano man an kaluwasan, maggadan man siya o magpatawad, dai na siya pwedeng mag-atras.

This short story is a translation of U Eliserio’s “Bayani,” part of his second collection Tungkol sa Aso. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.