Short Story Collection

ILANG TALA MULA SA GERA LABAN SA DROGA

Posted on April 11, 2021October 27, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Z. Eliserio

translated into German by Dave Ryan Mikhail S. Go

Auch Jahrzehnte später, wenn erwähnt, Olivia sage, derjenige, der ihr jüngstes Kind getötet hat, ist Rodrigo Duterte. Oder, manchmal, derjenige ist die Gesellschaft (sie sagt).

Olivia ist eine arme Frau. Sie ist sehr arm. Sie wohnt in der Slumsiedlung. Infolge ihre große Armut, manchmal schuldet sie ihrer Hündin. Er verleiht ihr, aber die Darlehenszinsen sind groß.

Es gibt ärmere Menschen als Olivia. Es gibt ein Mensch, den sie kennt, ist nicht nur arm, sondern bakla (schwul) auch. Ein anderer ist Bisaya. Sie sind unterdrückter. Aber sie sind nicht die Protagonisten der Geschichte.

Olivia war nicht arm vor. Ihr Vater war ein Sportjournalist. Er war lieb und er hatte einen langen Bart. Ihre Mutter war eine Lehrerin in eine öffentliche Schule. Eines Tages hat sie im Klosett gestolpert. Die Wunde war nicht geheilt. Sie hat Diabetes. Es gab ein Plan zu ihr Bein abschneiden wann der ihr Herz angegriffen hat. Tot. Und die Arbeit ihres Vaters in der Zeitung war weg.

Olivia war eine Jugendliche, als das passierte. Sie wusste nicht, wovon wo ihr Vater hat Geld verdient,ihre Studien und ihrer Geschwisterzu weiterführen. Aber ihr älterer Bruder hat Journalistik abgeschlossen, und ihre ältere Schwester Biologie. Sie hatte Journalistik auch auf dem College. Sie war von ihrem Freund, ein Student von der Fakultät für Bildende Künste, geschwängert worden. Zum Glück ist er reich.

Olivia ist nicht die ärmste Person in der Welt. Sie hat eine Hündin. Er ist ein Geschenk von ihrer Schwiegermutter, wann ihr Freund, von der Fakultät für Bildende Künste, sie förmlich bekannt gemacht hat. „Wenn Leopolds Vater am Leben wäre…“ sagte ihre Schwiegermutter mit Tränen aus ihrem rechten Auge, die über ihre linke Wange rollen, am Kinn hängen, „Ich bin sicher, mein geliebter Poldo würde dich mögen.“ DieHündin hat ihre Tränen gewischt, bevor er wurde ihr übergeben.

Olivia hatte Hypochondrie. Eines Tages hatte sie einen Splitter ungesehen in ihrem linken Zeigefinger. Weiter, Hämorrhoiden. Dann, Ekzem. Wann sie ihre Medizin trinkt oder creme für ein auf trägt, gibt es ein neues etwas entstehend. Vielleicht, ihr Körper mag ihr immer krank machen.

Also, wann sie ihre erwartete Monatsblutung nicht kriegt… „Was ist das, Urbana und Feliza (eine Philippinische Geschichte)“ … Also, wann sie, nachdem eine Woche nach Sex mit Leopold hat, nicht menstruiert, sie ist nicht verängstigt. Sie würde später die nennt man eine Scheinschwangerschaft wissen. Das war ihr erste Mal mit Leopold, definitiv würde sie Angst haben. Aber sie hatten Sex nur einmal, und es war schnell. Also, er hat mit die Zigaretten und die Biere fortgesetzt, und hatte eine schlaflose Nacht. Manchmal, er würde studieren.

Sie hat Leopold vertraut. Sie hatte drei Jahre mit diesem Freund. Wann sie in der High-School war, er hat sie vor Rüpeln verteidigt. Während ihrer ersten Disco in Morato, eine Stunde vor das Brand ausbrach, er hat sie nach Hause zu gehen eingeladen. Sie haben Kondome nicht genutzt, sie haben Interruptus gemacht.

Die drei Monate gingen, bevor sie hat zugegeben, dass sie schwanger war. Sie hat alles noch nicht ausgeplaudert, aber sie hat auf ihr Lehrer übergeben, wenn sie ihr Blue Book mit ein Durchgefallenaußen auf das geschrieben gegeben hat. Am Nachmittag, wenn sie haben getroffen, sie hat auf Leopold auch übergeben.

Sie hat ihrer älterenSchwesterzuerst erzählt. Sie waren nahe. Sie ist eine Mutterfigur für sie. Wenn das Ergebnis des Schwangerschaftstests als positiv erwiesen hat, ihre Schwester hat ihre Haare gezogen. Während sie den Schmerz und die Schande gefühlt hat, sie hat den Versuch, in der beliebtesten Drug Store (Apotheke) in den Philippinen in der größten Filiale dort entlang der Quezon Avenue Pillen zu kaufen, erinnert. Da war eine Frau vor ihr in der Warteschlange. „Frau, Frau, ein Nordet, bitte,“ murmelte sie.

„Entschuldigen Sie, Frau, brauchen Sie eine Quittung, um Pillen zu kaufen,“ antwortete die Person, die nicht wirklich eine Apothekerin.

„Ach so! Okay, ein Schwangerschaftsteststattdessen, bitte.“

Wenn Olivia jetzt an der Kasse war, sie hat Biogesic (eine Medizin) gekauft.

Die drei Monate und einige Tage danach, sie hat ein Schwangerschaftstest gekauft.Ihre ältere Schwester dachte, dass es für sie, wenn sie in die Drug Store (Apotheke) zu gehen eingeladen wurde, gekauft wurde. „Apothecary“ wurde zum Definieren der Drug Store (Apotheke) verwendet. Dann, hat Olivia gelernt, Menschen, die Wörter wie „Apothecary“ oft benutzen, nicht zu vertrauen.

Nachdem ihre Schwester ihre Haare gezogen hat, sie umarmten. Sie hat mit ihrem T-Shirt, das sie trug, ihre Tränen gewischt. Nachdem, sie haben ihren Vater zusammen angesehen. Olivias Vater wurde nicht wütend. Aber er hat nicht gesprochen. Er hat nicht seitdem gesprochen. Er hat ihr sogar einen Brief mit gemischte Gefühlen von Ärgernis, Enttäuschung und Sicherheit geschrieben. Selbst wenn sie seine Enkelkinder hatten, Er hat nicht gesprochen. Selbst wenn sie geheiratet hat. Wie köstlich schrullig!

Am 23. August 1999 hat sie geheiratet. Ihre ältere Schwester was ihre Trauzeugin. Leopolds Trauzeuge war sein bester Freund seit der High-School, von der Fakultät für Bildende Künste auch. (Er wurde 18 Jahre in ein „Riding in Tandem“ Vorfall danach ermordet, vor der Kirche, in der Olivia Santo Domingo hat geheiratet). Ihre kleines Mädchen war 7 Monate alt. IhreHündin, andererseits, war 3 Jahre alt. Sie hat ihm, ein Taufpate zu sein, eingeladen, aber „seine Erfahrung im Leben noch nicht genug ist.“ Er gab Widerworte, „Ich wurde abgelehnt als der Taufpate deines Kinds.“

Ist Muttersein mit 19 schwer? Schwer. Es gibt einMädchen, das sie kennt, erst 17 Jahre alt, mit drei Kinder und sie ist Bisaya. Es gibt ein auch, das sie kennt, erst 17 Jahre alt, mit drei Kinder und sie ist Pangasinense. „Es ist wirklich ab aeterno, sub zu sein von den Subaltern“ Leopold hat in ihrer Flitterwochen gesagt, „Wusstest du, dass Mörderwale Wale nicht sind, aber sind Schweinswale?“ Mit ihrem starken Willen, ihn zum Schweigen bringen, sie haben ein Kind gemacht.

Wie reich ist Leopold? Sehr sehr reich. Er hat sie nach Ägypten in ihren Flitterwochen gebracht. Im 2000, sie benutzen DFÜ-Netzwerke nicht mehr. Abgesehen davon, dass er reich ist, er hatte ein reines Herz. Es wurde gesagt, dass er vor Rüpeln Olivia verteidigt hat. (Gemeinen Mädchen, die Olivias Zahnspange beleidigt hat; sie Glück haben, weil Olivia mit dem Schweizer Messer, das sie von ihre Mutter geerbt hat, sie zu erstechen geplant hat). Abgesehen von das, er hat sich freiwillig für das Rote Kreuz. Ebenso, wöchentlich, besucht er das Grab seines Vaters im North Cemetery (North-Friedhof).

Doch, wie viele reiche gute Menschen, sein Reichtum was basierend auf Wohltätigkeit. Der Verlust seines Finanzmittels mit seiner Mütter hat während der Asienfinanzkrise im 1997 gestartet. Sein Buchhalter hat ein bisschen Hokuspokus gemacht, damit seine Villa und sein Auto können zu bleiben. Aber wenn er während 9/11 gestorben ist, es gab keinen guten Ersatz. Leopold, Olivia und ihre Kinder waren bankrott, während des KrieginAfghanistan. „Come Mister Taliban, hand over bin Laden. Colin Powell gonna bomb your home (Komm Herr Taliban, händig bin Laden aus. Colin Powell wird dein Haus bombardieren),“ hat Leopold zum letzten glücklichen Mal gesagt.

Olivia, ihr Mann, ihre Kinder und ihre Schwiegermutter mussten im Haus ihres Vaters, nicht gesprochen hat, wohnen. Ihr älterer Bruder hat, über fünf Jahre während seiner Facharztausbildung im Philippine General Hospital (Das Philippinische Allgemeinkrankenhaus), dort auch gewohnt. Alle sieben haben im Bungalow passen. Olivia hat im Zimmer mit ihrer Schwiegermutter, ihrem älteren Bruder und ihrem Vater (er schläft nicht mehr im Doppelzimmer, nach dem Tod seiner Frau, und er will nicht ein anderes Zimmer benutzen, egal, wie sehr steht er nicht auf die Kinder) schlafen ertragen.Olivia hat ertragen, aber Leopold hat nicht ertragen. Er ist es nicht gewöhnt, dass anstatt ein Bidet ein Tabo (ein Wasserschöpfer) benützt wird. Er ist es nicht gewöhnt, dass Wasser nicht heiß kommt aus der Dusche. (Es ist ein Wunder, wie beklagt er nicht über den Rost. Er weiß nichtwahrscheinlich, was Rost ist.)

Das Leben im Haus wird nicht erträglich. Sein bester Freund von der High School hat oft im Haus rumgehangen. Er hat keine feste Arbeit, nur Nebenjobs. Es wäre normal für Absolventenvon der Fakultät für Bildende Künste. Was war nicht normal, dass er pingelig ist, selbst wenn er nicht talentiert ist. Er wollte nicht in Werbung arbeiten, zum Beispiel.

Er hat nach Hause gekommen, nahm Drogen. Er hat mit Drogen ausprobiert. Nein, falsch. Er hat nicht nur mit Marihuana ausprobiert. Er hat sofort mit Heroinausprobiert. In nur drei Monaten, ist er gestorben. Es lief so ab. Er und Edwin, der Trauzeuge Freund, haben ab 8 Uhr bis 21 Uhr gearbeitet. Der Auftrag lautet, persönlichen Voltes V Actionfiguren. Wenn sie Formteil im Ofen gebracht haben, Edwin hat eine SMS bekommen. „Ich lasse dich eine Weile alleine. Kümmre das zuerst.“ Leopold hat definitiv Heroin genommen. Zumindest, er hat aus dem Ofen die fertigen Actionfiguren gebracht, bevor er geschlafen hat. Er hat mit eine Decke diese bedeckt. Edwin hat nach 23 Uhr nach Hause gegangen. Er war mit eine Frau. Um 5 Uhr hat Edwin aufgeweckt. Dort hat er Leopolds Leiche bemerkt. Er hat nicht bei der Polizei die gemeldet. Er hat Olivia nicht angerufen (in diesem Moment, dachte er, dass sein Schlaf mit einer Person weniger besser wäre). Stattdessen hat er sein Lehrer von der Fakultät für Bildende Künste, den hat er angefreundet, angerufen. Sie haben zusammen in ein Fass die platziert, in Zement gegossen haben, und in Manilabucht geworfen haben.

Einen Tag später hat Edwin Olivia angerufen. „Es ist Tage her, seitdem er mich im Stich gelassen.“Eine Woche später wurde Leopolds Leiche gefunden. (Der schnelltrocknende Zement, den hat er und Edwin benutzt, ist nicht so schnell getrocknet). Olivia hatte keine Reaktion, während sie dachte, dass sie tun würde, was ihr Vater tat und jederzeit nicht sprechen. Ihre Schwiegermutter hat ihre Kinder gekidnappt, und in Sagada sie gehalten. Leopold war der Opfer eines Syndikat, hat die Polizei gesagt. Aber Olivia hat die Wahrheit gewusst. Ihr Mann war ein Opferder neoliberale Globalisierung unddes wirtschaftlichen Determinismus in eine Gesellschaft, die in materiellen Bedingungen der Produktion vorhanden ist.

Also hat sie noch nicht aufgegeben. Die Protagonisten aufgeben nicht! Aber sie hat sich gelegt. Sie hat sofort nach den Schlüssel des Türknopf des Zimmer ihrer Eltern kopiert. Sie hat Schaufensterpuppe gestohlen, und die sollte sich als sie für ihren Vater und ihren älteren Bruderseit zwölf Jahren ausgegeben. Am Ende hat sie in Bett alleingelegt. Am meisten mochte sie nicht, ein Tritt auf die Brust.Sie war fertig mit ihrerTäuschung, wenn ihre Mutterihrerschienen hat. Olivia hat in eine Wohnung in Matalino in UP Teacher’s Village (Universitätder Philippinen Lehrerdorf) gezogen.

Sie hat Befehle ihrer Mutter befolgt, obwohl sie die Erscheinung des Geistihrer Mutters nicht mochte. Sie hat nach den Kindern gesucht. Sie hat nach Sagada gehen, ihre Kinder zurückzubekommen, mit ihre Hündin, der ich werde zeigen, die ihr Name ist Olivia auch.

Der Weg war, auf jeden Fall, gespickt mit Hindernissen. Hündin Olivia hat den Unterschied zwischen Baguio und Sagada nicht gekannt, deswegen, sie haben eine Anschlussfahrt gebraucht. Sie waren glücklich, wann sie denken, weil der Bus, den sie sollen nach Sagada fahren, hat von einer Klippe gestürzt. (Olivia war glücklich, aber Tado war nicht).

Sie war in den Vierzigern, während dieser Zeit (Sie hat aufgehört zu zählen, nach ihrenDreißigern). Ihre Kinder waren 16 und 14 Jahre alt. Am Ende hat Olivia ihre Schwiegermutter gefunden (Sie hatten eine bisschen Verspätung mit Hündin Olivia in Baguio, wegen des schlechten Stau in Sitio Paggang). Sie hat entdeckt, das ihre Älteste war weg. Sie war seit einem Jahr weg, angeblich hat nicht mit ihr Freund von der Polizei (ein Fremder in Bontoc) zurück gekommen. Ihr Jüngste war mindestens noch da und hat sie nicht vergessen und es gibt einen Stapel Briefe seit zehn Jahren. Ihre Schwiegermutter hat geweint (Hündin Olivia hat ihre Tränen noch gewischt), und der Protagonist hat ihre Schwiegermuttervergeben, denn sie hat ihr guten Eindruck von ihr erinnert. Olivia hat, mit ihrer Hündin, ihrem Jüngste und dem Stapel Briefe,ihre Schwiegermutter bei ihrem neuen Ehemann gelassen. Sie hat versprochen, jedes Jahr im Januar zu besuchen. Das was das letzte Mal, dass sie haben sich gesehen.

Hündin Olivia hat ihr Jüngste bei ihrer Ausbildung geholfen. Das war gratis. In Wahrheit, weiß sie, das kann Oliva ihre Schulden nicht bezahlen. Aber der Mensch und Hund haben eine besondere Beziehung, damit Hündin Olivia Olivias Versprechen geglaubt hat. Olivia hat ihr Geld von ihre Schulden nicht verschwenden. Sie hat investiert. Im EZ2 Lotto.

Oliva hat nicht gewissen, wie sie war süchtig nach dem EZ2 Lotto. Sie hat nicht in einem normalen Lotto vor gewetten, obwohl sie daran erinnert hat, dass ihre Mutter noch lebte in Sweepstakes gewetten hat. Vielleichtwürde das den Lastern, die Olivias Mann des Lebens ruiniert hat, die Schleusen öffnen. Leopold – mit Drogen und Olivia – mit Glücksspielen. Außerdem war Olivia glücklich. Nicht super glücklich, aber genug. Sie würde in keiner Standardspielauswahlen 4,000 gewinnen, aber sie hat immer in Rambolito gewinnen. Ebenso, wann sie manchmal versucht hat, konnte sie nicht in einem normalen Lotto gewinnen. Wahrscheinlich sollte sie nicht ein Millionär zu werden, nach dem Schicksal. Sie hätte nicht Hunger fürchten sollen. Sie hatte immer Lebensmittel, Stromrechnung und Handyrechnung.

Anstatt ihre Fähigkeit zu genießen, ihr Verlangen war ihre Natur zu entdecken, so dass sie ihr Schicksalvoraussagen könnte. Aber ihre Versuchen waren nichts passiert. Wann sie in Aktien investiert hat, die Weltwirtschaftskrise passierte im 2008. Wann sie Pfund gekauft hat, sie haben für Brexit gewählt. Wann ihre Jüngste 18 Jahre alt war (April 2016), Sie hat ihr zwanzigtausend Peso gegeben. „Invest in the people! (Investier in die Menschen!)“ hat sie sich gesagt. Vier Monate später warer in ein „Riding in Tandem“ Ereignis mit ihr Pate Edwin ermordet. (Erwin hat, dass er hat Leopolds Leiche versteckt, an Ostern auch gestanden.)

Während der Beerdigung ihrer Jüngste hat Olivia ihre Älteste das letzte Mal gesehen. Sie war zusammen mit ihres Freund, der ist nicht ein Fremder in Bontoc, aber ein Ilocano. Sie war schwanger, wie Olivia, mit ein klein Bauch. Schwiegermutter hat nach Manila mit ihres Mann (aus Bontoc) zurückgegangen. Ihr Grauen Star war offensichtlich. Grauen Star oder Glaukom? Sie wollte es nicht wahrhaben.

Ihr älterer Bruder, ein innere Medizin Facharzt, und ihr Vater (79 Jahre alt und mit eine Vierzigjährige zusammen) waren dort auch. Während dieser Zeit wäre sie ein bisschen paranoid. Ihre Jüngste wurde in der Straße begraben, weil sie in eine Slumsiedlung gewohnt hat. Am Ende hat sie sich dem Schicksal ergeben und beschlossen, Arm zu leben. Sie hat aus einem Tiefbrunnen Wasser geholt, und Strom aus ein Schaltkabel. Sie hat das Internet nicht genutzt und zeigte sie ihre Älteste voll Stolz ein normales Telefon oder Handy. „Das kann nicht gehackt werden“ hat sie gesagt.

Ihr Vater war noch bei Verstandzu diesem Zeitpunkt, aber spricht noch immer nicht. „How delightfully quirky! (Wie köstlich schrullig!)“ hat ihre Vierzigjährige Partner. Bemerkte sie, dass Olivia gut gehalten hat, hat sie wie war sie in ihre Dreißigjährigegewirkt. Sie trug rot in derBegräbnis, weil es war notwendig um ihr Kind und sein Nachlebenzu trauern.Sie hat gespielt auch, um ihre Nachbarn zu helfen. Hündin Olivia hat sich um Kosten gekümmert – und die Begräbnis auch. Es ist schön, in den Philippinen zu sterben.

This short story is part of U Eliserio’s first collection, Apat na Putok. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.

SIYAHAN NGA HAROK

Posted on April 11, 2021September 11, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Z. Eliserio

translated into Waray by Jevinson Fernandez

Iba na it sitwasyon ha ira balay. Diri na ginkakastigo han iya amay an iya iroy. Waray na gihap hira pagputik. Nadiri hi Mo nga hunahunaon nga may’da relasyon an duwa nga aktibidad. Malipayon na hiya nga diri ginkakastigo an iya iroy. It iya kinahanglan yana, magpahuway. Mag-usaan.

“Pagsarit kan Ben.” Adto hira ha libong, nagsisilhig han mga patay nga dahon. “Pero Ma–” “Kay ano nga nagsiring ka pa ha akon kun diri ka man la gihap matuod?” Gumuko nala hi Mo ngan sumulod ha balay. Nakit-an niya an iya amay ha sala.

Nagsasarang ha center table han damo nga mga papeles ngan litrato nga Polaroid. “Malakat ako hit Sabado. Magbebeach kami hit akon barkada.” “Mayda ka ngay-an mga sangkay?” Diri hiya siniplatan ni Sarhento Bene. Nagkikinita la hiya han sulod han folder.

“Mga kaupod ko ha org.” Ginkulbaan hiya tungod han iya pagbinuwa.

“Nagsarit ka na kan imo nanay?”

“Oo”

“Kay ano nakikipag-istorya ka pa ha akon?”

Diri bumaton hi Mo. Ginkita niya an folder. “Kaso?”

Ginbutang ni Sarhento Bene an folder ha center table. “Kitaa.”

Ginkit-an ini ni Mo. Mga profile ini hin lima nga tawo. Mga Koreno nga nagpapanggap nga mga Chinese nationals. “Droga?”

“Maaram ka, diri la mag-itom nga tawo it im gindidiri. Tanan nga lahi, imo ginhuhusgaran.”

Gintapik niya an braso. “Labi na ha imo kalugaringon.”

“White slavery?”

Ginsara niya an folder. “Mga mamamatay-tawo. Matood ka o diri, mga serial killer ini hira. Tulo na an ira ginkidnap. Diri ka natuod? Tsino na an nangingidnap. Ngan diri hira naaro hin ransom. Ginluluto nira an ira mga nakukuha. Ngan igsusulod ngan igseserber nira hit mga kaonan/karinderya.”

“Kay ano daw la, karuyag nira nga ma-convert an iba nga tawo ha cannibalism?”

“Amo iton it misteryo.” Sumulod hiya ha kwarto, paggawas may’da dara nga white board. Ginsabit niya an white board ha pader. Nagdrowing hin mga lidong ngan gindugtong-dugtong. “Palit hin pasalubong para ha imo nanay.”

Ginkita hin usa pa ni Mo an folder, ngan dumiretso hiya ha kwarto. “Permanent marker an imo gingamit.”

Ha iya kwarto, nag-ihap hiya han mga dadad-on nga bado. Biyernes hit gab-i hiya malakat ha Quezon City, kulop hit Domingo hiya mabalik. Duha ka adlaw ngan duha ka gab-i hiya maukoy ha Alaminos. Nag-andam hiya hin duha nga t-shirt (ngan usa nga extra), duha nga pajama (ngan usa nga extra), duha nga boxers (ngan usa nga extra), duha nga pares hin medyas (ngan usa nga pares nga extra), usa nga saruwal nga extra, usa nga jacket tungod hit kahagkot ha bus, dose nga Good morning towel. Nag-andam liwat hiya hin toothbrush, tooth paste, sabon para ha iya nawong, sabon para ha lawas ngan shampoo.

Gab-i han Byernes ada na hiya ha estasyon hit bus ha EDSA. Pumila dayon hiya, ngan ginmemorize an numero han bus. Han naglabay nga tuig, makadto unta hira han iya amay ngan iroy ha Baguio. Nagpareserba hira, nagbayad hin sayo’ para maupay iton malingkuran ha sasakyan. Han pag-ulpot han bus, pumila hira. Naglabay an mga minuto, pero diri gumuti an pila. Nagpakiana na an nanay ni Mo. Diri na ngay-an kinahangalan pumila an mga nakapagbayad na. Para han mga diri pa nakapagbayad adto nga pila, mga chance passenger.

Gintaw-an hira han konduktor. Gingawas na hadto ni Sarhento an iya tsapa. Ginakastigo niya an konduktor. Diri nagreklamo an lalaki nga buto an simod, pero diri liwat hira nga tulo nakakadto ha Baguio.

Mas barato hin gutiay iton bus tipa-Alaminos. Kay diri man espesyal nga bus nga may’da cr iton sulod. Nabaraka hi Mo, kay maihi hiya nga tawo. Mabug-at an iya maleta, makuri pagdinara samtang ada hira hit stop-over. Pero nadiri liwat hiya nga bayaan ini. Nadiri liwat hiya nga magpugong it pag-ihi. May’da hiya nabasa hani la nga naglabay nga semester hiunong pagpugong it pag-ihi. Nasiring an iya titser, metapora daw iton. Para kan Mo, klaro iton mensahe: kun magpugong iton pag-ihi, mamamatay an tawo.

Naghuhunahuna hiya kun maupay makisangkay hit iya sapit. Lagas nga babayi ini, parehas hit iya iroy: magasa, kahon it nawong, matarom it mga tusok. Ngumisi ha iya han iya paglingkod, nagsarit nga ig-aadjust it hagkot hit aircon. Makikiistorya na unta hi Mo pero gingawas han babayi an iya cellphone. May’da ini gintawagan, ginbubuyawan. Hunahuna ni Mo, asawa niya it iya kaistorya. O kabit hiton iya asawa. Nakangisi la gihap an babayi kahuman han tawag.

May’da wi-fi iton amon nasakyan nga bus. Nasagap ini han iya cellphone. Waray la hiya pakakonektar. Karuyag niya pumalit hin bag-o nga cellphone. Pananglitan an HTC One X. May’da na ngay-an hadto dinhi ha Pilipinas. Pero naghuhunahuna gihap hiya kun maghuhulat nala hiya han Galaxy Note nga Ice Cream Sandwich na an OS. Damo nga konsiderasyon, pagpili pala hin cellphone.

Magkabarda it nalingkod ha atubangan ngan ha luyo ni Mo. Mas lagas ha iya, bangin magkausa nga kompanya hira. Call center ada, bangin team building it kakadtoon.

Maaringasa hira, danay green jokes pa gud. Gumuko nala hi Mo kun diri na niya makontrol an iya pagtawa. May’da usa nga lalaki, matambok, halaba it buhok, hiya la it mahilom. May’da ini dara nga dako nga kamera, baga hin braso hit kahalaba it lente. Panay click ini. Diri ini naupod han ira pagtitinawa, diri ini nakikiistorya. Basta kuha la hin kuha hin litrato ha iya mga katrabaho ngan kaupod ha bus. Nanboboso hit diri kalugaringon nga buhi. Nag-iisog hi Mo hit mga nauupayan hit photography. Kay nauupayan liwat iton iya amay. Damo na nga lente an naitsa hini ha iya iroy. Hadto, nasiring hi Mo nga kinahanglan tanan nga photographer patayon, amateur man o propesyonal. Siguro takna na nga makiayon hiya ngan pumalit na hin camera. Iya ginkit-an an brand han camera han matambok nga lalaki. Nikon ini, 5100 o 3100, usa la hini nga duha. Maupay daw iton nga klase? Ini na litratista nala iton akon sasangkayon? Sapit iton nira, usa nga braso la iton iya hirayo ha babayi nga nakipag-away han iya asawa ha cellphone.

“A, ma’am,” siring ni Mo, tinapik niya an braso, “pwede kita magbalyo hin lungkuran?” Ngumisi ini ha iya. “Diri.”

Aga na hira umulpot ha Alaminos. Kinmaturog hi Mo. Mabuto na an iya pantog, dumalagan hiya tipagawas hit bus, gindadanas it maleta. Waray niya kakit-an an cr han estasyon. Damo hin duro it mga tawo, baga mga bulate ha basurahan.

Kinadto hiya hin usa nga lalaki nga waray t-shirt. “Tricycle, boss?”

“Hain iton cr, manong?”

“Waray bumaton an lalaki”

Ginkita ni Mo na may’da tattoo nga cobra ha dughan an lalaki. “Sige boss, tricycle. Maaram ka ngain it Papi Resort?”

“Adto didto iton cr, boss.”

Sapit la ngay-an han tindahan han tiket. Nagsiring an tricycle driver nga babatayan niya an maleta ni Mo, pero dumiri hiya. Matakas unta hi Mo han lalaki nga may’da tattoo nga cobra. Pero pagkaihi, naghunahuna hiya nga kinahanglan liwat niya nga magrenta hin sakayan tipa-Papi Resort. Lugaring sumakay hiya ha tricycle nga dumog. Diri la an lingkuran an baga ginhimo la ha kahoy nga kariton.

Harayo an iya biyahe, mayakan an driver. Engineer daw ini, hiya kuno an nagdisenyo han Papi Resort. Karuyag kunta ipakiana ni Mo kun ano nga klase nga engineer it nagdidisenyo hin building, pero may’da na ada hini. Karuyag kunta ipakiana ni Mo kay ano nga nagda-drive hiya hin tricycle kun engineer hiya, pero ha itsura han mga kalsada (kalalakin-an nga nag-iirignom ha may kanto, mga basurahan nga nagsasarang, mga bata nga hubo nga nagmumulay ha butnga hit kalsada, usa nga patay nga karabaw), bumalik an iya dila han iya panlilibak. Ginpara niya an kakurian ha iya pangita.

Alas otso eksakto umabot hira ha Papi Resort. 150pesos an inaro han driver nga nagpakilala nga Engineer Reny Barretto. Ginhatag niya an iya cellphone number. Magtext daw la hi Mo kun karuyag niya mag-sightseeing, o kumadto ha mall o bar o beach. Nagpasalamat hiya, gindanas an maleta ngan nagcheck in.

May’da pa namamahaw ha dining area ha Papi. Tulo nga pares hin lagas nga ‘kano ngan Filipina.

Baga hira Jay ngan Gloria nga tikang ha Modern Family, an kaso Columbian kuno hi Gloria.

Malangsa imbes nga mapang-ad an baho hiton dagat, ngan natusok ha mata an reflection hini ha adlaw. Ha Room 6 gindara hi Mo han babayi tikang ha Check in counter. Room 9 iton sapit hini, imbes nga 7 o 8. Kun may’da la hiya smartphone karuyag unta niya kumuha hin panorama nga picture, para igpakita an magkasunod nga 6 ngan 9 nga kwarto. Pero waray hiya smartphone, lugaring sumulod nala hiya samtang gin-abrehan han babayi tikang ha check in counter an portahan. Nabatian niya an pag-abre han portahan hit room 9.

Igsasara na unta niya an portahan samtang umagi ha iya atubangan an usa nga babayi. Hitaas ini, magasa, maitom pa ha ulikba, may’da gutiay nga sombrero nga asul it kolor. Kilala niya ini. May’da ini kanawong nga iya kilala. Sikat ini. May’da ini kanawong nga sikat. Nakit-an niya ini ha Facebook ngan nahusayan hiya pero diri niya gin-add as friend. Nakit-an na niya ini dida han iya inop. Diri hiya maaram kay ano pamilyar an nawong han babayi, pero ngumanga la hiya han pag-agi hini.

Lima ka minuto kahuman hini nawara ha iya pangitaon, ginsara ni Mo an portahan.

Humigda hiya ngan ha diri niya maexplikar na panhitabo , diri na la niya nahubo an iya sarwal.

Kumaturog utro hiya ngan nag-inop hiya tungod han babayi.

An dagko niya nga mga mata. An iya mga ngipon nga nabusag pa hin duro tungod ha iya nawong nga maitom. An iya buhok nga nagkolor hin kayumanggi tungod ha adlaw. An iya mga suso nga gutiay. An iya mga pa-a nga baga kahirayo hit doorknob ha tuna.

Udto na magmata hi Mo. Diri la nasidlit an adlaw, napapaso pa an iya pa-a han sirak han adlaw. Gin-abrehan niya an telebisyon. Waray hiya plano nga magkita hin TV, karuyag la niya nga masulit an iya ginbayad nga sobra 2K. The Vampire Diaries an palabas ha etc. Han cr, nakit-an niya nga mahinay an tubig han bidet, bisan todo na iton pihit niya ha gripo na sapit hit inodoro. Mapaso hin duro an setting han ira shower heater. Nag-aalburuto it iya tiyan, dumiretso hiya ha dining area hit Papi Resort.

It aadto la an babayi nga maitom ngan an menu nga listahan han mga mahal nga pagkaon. 500 para ha pasayan. Umorder hiya hin inihaw nga baboy ngan Coke. Ginkikit-an niya an babayi. Nagbabasa hin libro, nakadto ha nasisirakan nga parte hiton dining area, harani hiton dagat.

Bumalhin hi Mo hin lamesa, gin-ilob an paso para la magpapansin. Siyahan nagsinipol hiya. Dedma la an iya crush. Gingawas niya an iya cellphone. Tungod kay baratuhon la, waray ini mp3 player, pero may’da radyo nga FM. It kaso waray hira mabatian kun diri static ngan reporter nga nagbabalita ha Pangasinense. Kahuman, humirani hi Mo ha iya, umubo hin maka-duha, ngan nagpakilala ha babayi.

“Mo?” Ginbutang han babayi an libro ngan humitaas an kiray.

“Anselmo it akon ngaran. Maraksot ano?” Ginbasa ni Mo an pamagat nga nakaemboss ha cover. The Lord of the Rings, nasiring an mga bulawan nga letra. “Maupay?”

“Natuod ka hit pagbabasa hin libro?”

“A–”

“Natuod ka nga waray ini data, kay kun kinahanglan naton hin impormasyon may’da kita makukuhaan hin impormasyon nga mas masayon”

Nahunahuna ni Mo an iya pagbabasa hiunong ha krav maga ha Wikipedia. Oo, may’da nagcorrect ha iya hiunong nga “katutubo” ini ha Israel, pero para ha iya toto-o ngan tama an iya nakuha nga impormasyon tikang ha internet. “Hunuhuna ko, oo. Siguro para ha iba, iton pagbabasa nira hit libro, ano nala, tic. Eccentricity. Pero usa ka adlaw, magigin obsolete nala iton.” Ginlalaum nala hiya nga maruyag an babayi nga ginyakan niya an iya toto-o nga opinion hiunong hini.

“Maaram ka hit deperensiya hit nobela ha iba nga anyo, sidngon ta hit sine, telebisyon, teatro, o musika?”

“Ginbabasa ini?”

“Ginbabasa ini hin nag-uusaan?”

“Baga anti-social man iton?”

“Diri la baga. Kun mahihibaruan la hiunong ha kalibutan iton imo kinahanglan, mahibaruan hiton gawas, makikit-an mo ini ha dyaryo, mga dokyumentaryo, oo pati iton mga ginbabasa ha internet. Pero it pagbabasa hin libro, an ginhahatag hini para ha kalugaringon. Mahihibaruan hit kalugaringon. Dahil may’da ka kaupod kun nagkikita ka hin dula, o namamati hit banda, nadanas ka hini nga baga parte ka hit usa nga grupo. Asya liwat kun nagbabasa ka ha internet. Igseshare mo ha Facebook, igkoquote mo ha Twitter. May’da ka kaupod hit pagbasa, ngan waray mahihimo nga paghibaro hit kalugaringon.”

“Kay ano, diri pwede nga pananglitan may’da ka ginbabasa nga libro ngan naupayan ka ha usa nga linya, mag-oonline ka ngan igko-quote mo ini ha Twitter?”

“Pwede. Kun asshole ka.”

Umulpot na an inorder na inihaw ni Mo.

Bumalik an babayi ha pagbabasa. “Elizabeth,” siring hini.

Gintunga-tunga pa la ni Mo hin gudtiay an inihaw na baboy, han igbutang ni Elizabeth an libro. “Human ka na?” Gintuhog niya an piraso hin taba ngan balat.

“An siyahan nga libro.”

Samtang nagsasamsam, ginbasa ni Mo an blurb han nobela. “Waray cliffhanger?” Ginhunahuna niya kun naupayan ba hiya han pelikula nga tikang an istorya ha libro. An iya nahunahuna la tulo nga beses ini nga nanominate ha Academy Awards. “O maraksot it cliffhanger?”

“Nagugutom la ako.” Gintawag hini an waiter.

“Ay, manong, igfollow up ko la unta an Coke.” Gintagan ni Mo hin inihaw hi Elizabeth. “Ano it im’ gin-order?”

“Pasayan.”

“Karasa.”

“Talaga? Diri pa ako nakakakaon hiton bisan san-o.”

“Tinuod?” Kun diri la allergic hi Mo, pasayan an iya gin-oorder bisan mahal pa ini.

“Maruruyagan mo ini, sigurado”

“Pagsaro kita. Diri ko iton makakaon nga tanan”

“Ay, ayaw, allergic ako.”

“Kay ano nga maaram ka nga marasa?”

“Han siyahan ko nga kumaon hini, usa ka bandehado an akon naubos. Nagpupurula na ak hadto siyahan pala nga timo pero waray ko pagdiri. 8 pala ak hadto. Hasta yana, nahinumdom ak hadto.” Naglaway hiya. Gintimo niya an usa nga dakot hin kan-on ngan duha nga strip hin baboy, pero waray hini ka-wara an iya paglalaway.

Umulpot an gin-order na pasayan ni Elizabeth. Waray pa an Coke ni Mo. “Kay ano nga nakanhi ka ha Alaminos, yana nga mauran?”

“Ambot. May’da ako nakit-an nga ad ha internet.” Tumuk-ab hiya. “Ikaw?” Bumalik an waiter, may’da dara nga orange juice para kan Elizabeth. “Manong,” siring an babayi, “alayon, follow up an iya Coke.” Gintudlok niya hi Mo. “Aanhi an akon bugto. Upod an pamilya han iya boyfriend. Hira la unta. Lugaring nagkasakit hiya, kinahanglan kumanhi ako para batayan hiya.”

“Seryoso? Bangin kinahanglan niyo bumalik ha Manila.”

“Sipon la” Ginparutan niya an pasayan, ginpugot an ulo. “Plano ini nga tanan han akon nanay.”

“Oo?” Umulpot an order na Coke ni Mo. Nagpasalamat hiya ha waiter. Nagtoast hira ni Elizabeth. “Kay ano sugad?”

“Matatapuran ta ikaw, Anselmo?”

“Basta diri la hit password.”

Ngumisi ini. Baga ivory it iya mga ngipon. “Diri tinood nga boyfriend han akong bugto ini nga amon ginsisiring na iya boyfriend. Diri ngani ini nanligaw ha iya. Hiya pa lugod an nanligaw, pero diri asya it tawag hiton. Basta, sangkay hiya hit pamilya, ngan pirmi kaupod hit ira mga biyahe. Ha ira ini nga Papi. Idudul-ong ko unta an akon bugto. Pinagbus hiya han akon nanay. Nauran hadto nga Huwebes, pero pinagbus hiya. Para magkasakit. Para kinahanglan alagaan hiya han iya ginligawan nga diri unta niya liligawan nga iya na naging boyfriend yana. Makuri ba an plot?”

“Kun waray kuno sense, karuyag sidngon tinuod.”

Tumindog hi Elizaeth, han iya pagbalik may’da niya dara nga platito. Kumuha hiya hin usa ka piraso hin pasayan. Binutang ha lamesa ni Mo. “Kaon,” siring han babayi. May’da ini ginkuha tikang ha iya hand bag, usa ka banig nga gamut ngan ginbutang niya ha platito.

Anti-hystamine. “Nasisina ka ba ha akon tungod gin-istorbo ko an imo pagbabasa asya karuyag mo ako patayon?” “Maitom la ako Mo, diri la nimo nakikit-an pero mapupurula na ako.” Gingawas hini an usa pa nga banig hin anti-allergy, uminom hiya hin duha nga tabletas. “Pagtapodha akon. Kay nagtapod ako ha imo.”

Nakita ni Mo nga nagpupurula an mga mata ni Elizabeth. Ginbutang niya ha gilid an inihaw nga baboy ngan kinaon an pasayan ha platito.

Gintunga nira an order ni Elizabeth, kahuman hini umorder hira hin usa pa.

Pasado ala una na hira nahuman pagkaon.

“Tubtob ka san-o dinhi?” pakiana ni Elizabeth. Ginsulod niya an Lord of the Rings ha handbag.

“Domingo hit aga. Kulop?”

Tumangdo an babayi. “Room 6 ka? Kadtoa ako unina na gab-i. Kaon kita.” Diri pa bumaton hi Mo, lumakat na ini. Ginsundan han iya mata an mga pa-a han babayi. Gumawas ini han Papi Resort. Pastilan nga magbabantay hin bugto, magbibeach pa yada ini. Ngan nalipong hiya nga kanina pa niya gin-iilob. Dumalagan hiya tipabalik ha Room 6 para igsuka an pasayan.

Nagpupurula pa hiya pag-ulpot han ala sais.

Pero iya ginpirit nga maghilam-os, magbihis, ngan kumadto ha kwarto han babayi nga maysala kay ano hiya harapit nga mamatay. Nag-abre an portahan han iya ikatulo nga pagtoktok. Nasusuka pa hiya.

Diri nawong ni Elizabeth an kumarawat ha iya. Mabusag ini nga babayi. Diri ini baga kabusag hit parot hin bunay, kay baga ini kabusag hiton white board. Pero hitaas ini pareho ni Elizabeth, may’da gihap magkapareho nga sul-ot nga sombrero, pink imbes nga blue, ngan maghusay it mga ngipon. Umubo ini ngan gumuliat, “Ate!”

Umulpot dayon hi Elizabeth. “O, kay ano nga bumuhat ka? Umihi la ako. Ginoo ko Maria, nadiri ka na maupay iton imo lawas. Aanhon daw la naton pagbiyahe kun sinisip-on kala gihap?”

Umubo utro an babayi nga mabusag. “May’da ka bisita.”

Hadto la nasabtan ni Elizabeth hi Mo. “Ay.” Humuring ini ha iya bugto, “Higda daw. Mabalik ako dayon.” Gumawas ini, ginsara an portahan. “Nangalimot ako han aton sabot.”

Nawara an tipa-gawas nga suka ni Mo. Nahulog nga tanan an asido ha butas han iya tiyan, lugaring naawod hiya. Kasiring niya witty banter an nahitabo ha ira nga duha ni Elizabeth, ngan masunod na unta an romantic nga pangaon. “Ayos la.” Ginkita niya an iya kwarto. “Mauli na kamo?”

“Ginhunuhuna ko an imo ginsiring. Maupay kun harani kami hit maupay nga ospital. It kaso, kinahanglan ada kami ha Manila.” Ginpidlit hini an iya kamot. “Pasayloa ak”

“Ighahatig nim it imo number?”

Tumangdo hi Mo. “Kuhaon ko an imo.”

“Teka lang.” Bumalik ini ha kwarto, ngan paggawas may’da ini dara nga cellphone nga danay na nakikit-an ni Mo. “Bale…”

“Amo Iton an Windows Phone han Nokia?”

“A, zero, a, oo. Lumia 900. Bale zero…”

Gingawas ni Mo an iya cellphone ngan nagbuwa nga ginkukuha niya an number ni Elizabeth.

Random nga numbers an iya gin-save. “Ini,” siring niya.

“Miskol mo ako?” Nakapout ini.

Kay ano nga hi ikaw an nakapout, hi ako ngani an nadismayo. Diri man hiya fetus pero ginhulog hiya. “A, sorry waray ko load. Pero pramis, buwas hit agahon magpapaload ak. Ngan igtetext kita”

“Sige.” Gindilaan hini an iya imim. “So, kay ano na?”

“Text text nala.”

“Oo, oo. Gawas kita pagbalik mo.”

“Oo, oo. May’da ka utang ha ak na dinner date.”

Gin-abrehan hini an portahan. “Nag-andam ka na?” huring hini.

Waray batia ni Mo han baton han bugto ni Elizabeth. Ginbulsa niya an iya cellphone ngan tipa balik na unta hiya ha iya kwarto. “Text text,”huring niya. Iginsuksok niya an iya susi ha doorknob. Ginkikinitaan han iya mga mata an mga letra han Room 6.

“Oy.”

Waray lumingi hi Mo ha babayi.

“Oy, teka.”

Umabat ni Mong nga may’da kumapot ha iya balikat. An iya nakit-an baga nahuhulog an nawong ni Elizabeth ha iya nawong, samtang pumiyong hiya ngan ginsalo niya an imim ni Elizabeth pinaagi han iya imim.

Asya an siyahan nga harok ni Mo ha babayi. Mahulos an harok ni Elizabeth. Dako it baba hini, baga kakaonon an im-im ni Mo, o it bug-os nga nawong niya. Igsusulod unta niya an iya dila pero nag-unay na an dila han babayi ha iya.

Nangungurog hiya kahuman. May’da laway ha iya baba.

“Pagtext kun may’da ka na load, ha?” Bumalik hi Elizabeth ha Room 9.

Pumahuway la hi Mo ha iya gintitindogan. Diri niya maproseso an nahitabo. Nalilipong hiya, diri niya sigurado kun tungod ini han pasayan o han nawarayan hiya han iya hangin ha usa, napulo, saysenta o pira pa na mga segundo han iya siyahan nga harok ha babayi. Nawara an butas han iya tiyan, ginsalyuan hin libog an iya pagkaawod. Bumalik gihap kahuman hini an asido, ngan an pagrerebolusyon han iya lalamunan. Nangungurog an kamot, gin-abrehan niya an portahan han Room 6.

Kumadto hiya ha banyo pero diri para sumuka.

Ha banyo, nakit-an niya na may’da nabayaan nga panty. Diri hiya sigurado kun kan Elizabeth ini o kan Maria, diri niya iginbulsa. Itom ini. Itom an kolor han panty. Karuyag niya nga kuhaon ini, kun mahibaruan niya nga kan Maria ini, dida nala niya ighahapil.

Diri nangaturog hi Mo. Bug-os nga gab-i han Sabado, gin-aabat niya an paglakat nira Elizbeth. Han maabat niya an pag-abre han portahan han Room 9 ngan mabatian an pagdanas han mga de-gulong nga bag, nag-ihap hiya tipa-napulo ngan gumawas ha kwarto. Tikang han mesa nga ira ginkaonan hin pasayan, ginkita niya nga ginbibitbit ni Elizabeth ngan usa pa nga lalaki hi Maria tipa-sulod hit usa nga van. Han umandar na tipaharayo an sasakyan, kumadto hi Mo ha check in-an ngan inaro an number ni Elizabeth. Waray ighahatag han lalaki nga bantay, pero umulpot an lalaki nga bumulig igsakay hi Maria ha van ngan ginsiring niya nga nagsala hiya it pag-save han number ni Elizabeth, bisan nahitaas it kiray han lalaki ginhatig niya an impormasyon nga kinahanglan ni Mo. “Pabor iton,” siring han lalaki, “usa nga adlaw, pag hi ako naman it nanginginahanglan, bubuligan mo ako.”

Tumangdo hi Mo. Waray arao han lalaki an iya number ngan waray hiya plano nga bumalik ha Alaminos, samtang oo la hiya hin oo. “Usa nga adlaw, makakabulos gihapon ako ha imo.”

Gintext niya dayon hi Elizabeth. Ginsiring niya nga may’ada ngay-an hiya load, nga kasiring la ngay-an niya nga waray na. Diri ini bumaton. Ha siyahan nga oras, an hunahuna ni Mo bangin ada pa ha biyahe an babayi. Han duha nga na oras an lumabay, ginmiskol na niya ini. Han tulo na nga oras an lumabay, gintawagan na niya ngan waray hiya plano nga ig-cancel an tawag.

Napulo nga oras an lumabay samtang bumaton hi Elizabeth. Naaawod ini hin duro, diri kay waray ini ha iya pakabaton pero dahil ha iya tiyahin ngan nanay nga kaupod ngay-an nira ha van. Umulpot hira kahuman nira magpaniudto. Ginpirit nira dayon an boyfriend (na diri boyfriend) ni Maria, ginpuri an Papi Resort ngan umaro hin tour ha Alaminos. An grabe-grabehan ha tanan, nabatian ni Elizabeth nga pinagtsitsismisan han nanay han boyfriend nga diri ni Maria ngan usa na waitress hiunong ha ira pamilya. Jologs kuno hira, labi na kuno hi Elizabeth – pero maupay ini ha iya makiistorya kun ha atubangan.

“Maupay nga maaram ka han akon number,” an urhi nga text hini, may’da pa smiley nga nakakindat.

Bumulos la ngay-an. Kay ano daw la niya nahibaruan nga diri ko tinuod nga ginkuha an iya number? Ngan kay ano ginharokan niya ako samtang maaram naman hiya nga waray ako plano nga igtext hiya.

Waray kumaturog hi Mo. Hinulat nala niya an pagsidlit han adlaw. Alas singko ini umulpot. Kahuman kumarigos hiya. Ala sais kumadto hiya ha dining area, umorder hiya hin sunny side up nga bunay ngan manga. Alas syete nagcheck out na hiya. Gintext niya hi Engineer Reny para igdulong hiya ha estasyon han bus. Napulo nga minuto pala umulpot na ini.

“Kun pupwede Manong, agi kita hit mauupay nga kiritaon. Bisan maiha it biyahe.” Karag an iya pagkadto, waray importante na nahitabo ha iya. Oo, sidngon naton nakilala niya hi Elizabeth, pero naabat hiya nga kilala naman na niya ini, waray an iya ginlalaum nga panhitabo hit halimaw o rebelasyon tikang ha langit.

Ginbabay-og an bunay han tricycle, nakit-an niya an lighthouse (may’da nakasablay nga nagsasarayaw ha butnga), ngan duha nga monumento. Usa nga bunguton nga lalaki ngan usa nga babayi na may’da sibat ngan kalasag, magkaatubang.

“Hira ano iton,” siring ni Engineer Reny, “hi Limahong. Ngan hi Urduja.”

“Hin-o hira?”

“Ay, ambot.”

Kahuman hini, may’da trenta nga minutos nga puro dagat an nakikit-an niya. Ngan, an pamilyar nga display hin mga lalaki nga nag-iirignom ha kanto, basura nga nagsasarang, mga hubo nga bata nga nagmumulay ha butnga hit kalsada, ngan usa nga patay nga karabaw. Pira pa na patay nga karabaw an akon makikit-an?

Duha pa nga karabaw nga patay an nakit-an ni Mo, san-o niya makita utro an lighthouse. Sisidngon na unta niya kan Engineer Reny an urusahon nga kiritaon han ginpara niya an tricycle. Namudmod hi Mo ha plastic nga windshield han tricycle.

“Manong, kay ano–?”

“Ay, ambot ha im. Naengkanto ada kita.”

“Karuyag nimo nga baliktaron ko an akon bado?”

“Kanina pa ako nagbaliktad han akon bado. Ikaupat na naton gin-again ini nga lighthouse.”

Pinaspasan ni Engineer Reny an tricycle.Pinasapsan an bus tipa-Cubao. Pinaspasan an taxi nga ginsakyan ni Mo tipa-uli. Pinaspasan liwat an metro han taxi.

Pag-ulpot ha balay, kay waray hiya ha iya kalugaringon, nagmano hi Mo ha iya amay.

Umatras hi Sarhento Bene. “Kaluoyan ka hit Ginoo,” siring hini.

Dumalagan tipa-kwarto hi Mo.

“Nadakop ko na ngay-an an mga serial killer!” Guliat han iya amay. “Kulto ngay-an hira!” Kaagahon hit Lunes hiya nagmata. May’da pito nga miskol it iya cellphone. Unom it tikang ha iya nanay. Ngan usa it tikang kan Elizabeth.

This short story is part of U Eliserio’s first collection, Apat na Putok. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.

UNANG HALOK

Posted on April 11, 2021September 11, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Z. Eliserio

translated into Cebuano by Gil Nambatac

Lahi na ang sitwasyon nila sa ilang balay. Wala na ginabugbog sa iyang ama-ama ang iyang inahan. Pero usahay na lang ang ilang panagtagbo sa ilang mga lawas. Dili na lang hunahunaon ni Mo nga adunay relasyon ang duha ka aktibidad. Malipayon na siyang wala gitamas-tamasan ang iyang nanay. Ang kinahanglan man sad niya karon mao ang pagpahuway. Mag-inusara.

“Pananghid na didto kay Ben.” Naa sila sa hardin, gapanilhig sa mga patayng dahon.

“Pero Ma–“

“Nganong mananghid pa man ka nako kon dili man sad diay ko nimo kuhaon diri?”

Miyuko si Mo, misulod sa balay. Nakit-an niya sa sala ang iyang ama-ama. Nagkasalimuang sa center table ang mga bagang papeles ug mga litratong polaroid. “Molakaw ko karong sa Sabado. Mag-beach mi sa akong mga barkada.”

“Naa diay kay mga amigo?” Wala siya gitan-aw ni Sarhento Bene. Nagtutok ra kini sa sulod sa usa ka folder.

“Mga kauban nako ni sa org.” Hapit mapandol ang pinitik sa iyang kasingkasing sa bakak nga giyawit.

“Nanaghid naka sa imong mama?”

“Oo.”

“Nganong nakigstorya pa man ka nako?”

Wala mitubag si Mo. Milili siya sa folder. “Kaso?”

Giplastar ni Sarhento Bene ang folder sa center table. “Tan-awa gani.”

Gitan-aw ni ni Mo. Mga profile kini sa lima ka tawo.Mga Koreanong nagpaka-Chinese. “Droga?”

“Ikaw bitaw no, dili lang sa Itom ka suko. Tanang tawo, dali ra kay ka makahukom ba.”

Gipikpik niini ang braso. “Hilabi na pag-abot sa imong kaugalingon.”

“White slavery?”

Gisirado niini ang folder. “Mga mamatay-tao. Sa motuo kag sa dili, halos serial killer na gano. Tulo na ang ilang nakidnap. Dili ka makatuo no? Tsina na ang gapangidnap. Ug dili sila gapangayog ransom. Pangluto-on nila ang ilang gipang-kidnap Pagkahuman ilang ipangbaligya sa mga karinderia.”

“Ngano mana, gusto nilang mahimong cannibal ang mga tawo?”

“Mao na ang katingad-an.” Misulod kini sa kwarto, paggawas niini gabitbit nag-white board. Gisab-it niya kini sa dingding. Nagsugod dayon og drawing og mga circle-circle, nga gipangtakdo sa usag usa. “Palitig pasalubong imong mama.”

Gilili ni Mo ang folder sa kas-ang higayon, bag-o kini milakaw padulong sa iyang kwarto.

“Permanent marker nang gigamit nimo.”

Sa kwarto, iyang gibana-bana kon unsang gamit ang iyang pangdad-on. Biyernes sa gabii siya mobiya sa Quezon City, hapon sa Dominggo na siya makabalik. Duha ka adlaw ug duha ka gabii siya magdugay sa Alaminos kon man gani. Naa na siyay giandam nga duha ka t-shirt (ug usa ka extra), duha ka pajama (ug usa ka extra), duha ka boxers (ug usa ka extra), duha kaparesan sa medyas (ug usa ka pares nga extra), usa ka pantalong extra gawas sa pantalong iyang suoton, usa ka hacket para sa katugnaw sa bus, dose ka Good morning towel. Nag-andam sad siyag toothbrush, tooth paste, sabon para sa dandruff sa iyang dagway, sabon para sa lawas ug shampoo.

Gabii sa Biyernes naa na siya sa estasyon sa bus sa ESDA. Diretso na siyang milinya, ug gi-memorize ang numero sa bus. Atong miaging tuig, dapat mangadto sad sila sa iyang ama-ama ug inahan sa Baguio. Nakapa-reserba na sila, nagbayad og sayo para nindot ang malingkoran sa ilang sakyan. Pag-abot sa bus, milinya na sila. Human sa pipila ka minuto, wala pa migamay ang linya. Nakabantay sila nga naa nay mga tawo sa bus. Nangutana ang mama ni Mo. Dili na diay kinahanglang molinya pa ang mga nakabayad na. Para lang ni sa mga wala nagpareserba, mga chance passenger. Gikataw-an sila sa konduktor. Didto na gigawas ni Sarhento ang iyang tsapa. Gibugbog niini ang konduktor. Wala na nagreklamo ang lalaking naghubag na ang ngabil, pero wala sad lage sila nakadayon sa Baguio.

Barato gamay ang bus padulong Alaminos. Saon man nga dili mani ang espesyal nga bus nga adunay CR sa sulod. Nabalaka si Mo, kay pala-ihi ra ba kini nga tawo. Bug-at ang iyang maleta, lisod bira-birahon kon manghunong sa stop-over. Pero dili sad siya mosugot nga ibilin ni. Dili sad niya pugngan-pugngan ang iyang ihi. Aduna siyay nabasahan miaging semestre mahitungod sa pagpugong-pugong og ihi. Matod sa iyang magtutudlo, metapora daw kini. Para kay Mo, klaro ang mensahe: pag ginapugngan-pugngan ang ihi, mamatay ang tawo.

Nakahunahuna siyang makig-amigo sa iyang katapad. Tigulang na kini nga babaye, adunay kaanggid sa iyang inahan: niwang, adunay mga angulo ang panagway, hait sama sa usa ka tunok. Mitingsi ang tigulang sa iya dihang milingkod siya tapad niini ug nananghid kon mahimong ma-adjust ang buga sa aircon. Makigstoryahanay unta si Mo sa dihang gigawas sa tigulang ang iyang cellphone. Naa siyay gitawagan, ug mikatay ang mga pisteg giatay sa iyang gilingkoran. Pamati ni Mo, ang iyang bana ang iyang kaaway. O kabit ba kaha sa iyang bana. Nakatingsi pa gihapon ang babaye human sa iyang makalilisang nga tawag.

Naay wifi sa bus. Makita man sad niya kini sa iyang cellphone. Dili lang siya makakonekta. Buot niyang mopalit og bag-ong cellphone. Mga kalidad sa HTC One X. Naa naman diay ing-ana sauna pa ang Pilipinas. Pero nakahunahuna sad kini nga magpaabot na lang sa Galaxy Note nga Ice Cream Sandwich ang OS. Daghang mga konsiderasyon, diha lang gani sa pagpili og cellphone.

Sa likod, sa atbang nga lingkoranan, ug sa atubangan ni Mo galingkod ang usa ka barkada. Mas tigulang pa sa iya, morag parte sa usa ka kompanya. Call center siguro, basig team building ang ilang tuyo. Mga saba-an kaayo sila, puro green jokes. Miyuko na lang si Mo pag dili na niya makayang makontrol ang iyang mga tawo. Adunay usa ka lalaki, tambok, taas og buhok, siya ra ang hilomon. Bitbit niini ang usa ka camerang dako kaayo, sama sa usa ka braso kataas ang lente. Perti ang kuha niinig mga litrato. Wala sad siya gaapil-apil sa kaalegre sa grupo, wala sad siya nakigstorya. Sige lang kinig kuha og mga litrato sa mga kauban sa trabaho sa bus. Gapanglili sa kaugalingong kinabuhi.

Suko si Mo sa mga tawong mahiligon sa photography. Mao man god kini ang hilig sa iyang ama-ama. Pila na sad ka mga lente ang ginadukol niini sa iyang inahan. Sauna, sumala ni Mo kinahanglan tanang photographer, amateur man o propesyunal, kinahanglang patyon. Siguro panahon na para makiuso na siya ug mopalit na sad og camera. Gipaningkamotan niyang makita nga brand sa tambok nga laki. Nikon kini, 5100 o 3100, naa ra aning duha. Nindot na kaha na? Ang litratista na lang kaha ang iyang amigohon. Tapad nila kini sa wala, usa ka braso lang ang kalay-on gikan sa babayeng nakig-away sa iyang bana sa cellphone.

“A, maam,” ingon ni Mo, dala pagpikpik sa braso niini, “puyde bang makigbaylog lingkoranan?”

Gitingsian lang siya niini. “Dili.”

Buntag na dihang nakaabot na siya sa Alaminos. Nakatulog si Mo. Kabuthonon na ang iyang pantog, dali-dali siyang midagan pagawas sa bus, bitbit ang iyang maleta. Dili niya makita ng CR sa estasyon. Daghan kaayog tawo, morag mga ulod sa basurahan.

Giduolan siya sa lalakeng walay t-shirt. “Tricycle, boss?”

“Asa ang CR, nong?”

Wala mitubag ang laki.

Gidalikyatan og tan-aw ni Mo ang tattoo niining cobra sa iyang dughan. “Sige boss, tricycle. Kabalo ka asa ang Papi Resort?”

“Tu-a didto boss ang CR.”

Tapad ra man diay kini sa tindahan sa tiket. Mihagad ang tricycle driver nga bantayan ang maleta ni Mo samtang nangihi, pero midumili kini. Dapat gani, gitakasan na ni Mo ang lalaking adunay tattoo nga cobra. Pero pagka-ihi, nakahunahuna siya nga gakinhanglan sad siyag sakyanan nga marentahan padulong sa Papi Resort. Maong gisakyan na lang sad niya ang tricycle nga kagangkagang. Kaguba-on na kini, dili lang ang lingkoranan ang adunay dating nga ginama gikan sa kahoy sa kariton.

Layo pa ang biyahe, perti ka istoryador sa driver. Engineer daw kini, siya daw ang nagdisenyo sa Papi Reosrt. Buot untang ipangutana ni Mo kon unsang klaseng engineer ang gadisenyog building, pero basin diay nga naa gyod diay. Buot untang ipangutana ni Mo kon nganong gadrive na lang og tricycle ang usa ka engineer pero sa talan-awon sa kalsada (mga lalaking gainom sa kanto, mga basurang gaawas-awas, mga batang hubo nga nagdula-dula tunga-tunga sa kalsada, usa ka patay nga kalabaw), miuk-ok ang iyang dilang manawayon. Gisalikway niya ang kapobrehon gikan sa iyang panan-aw.

Mga eksaktong alas otso siyang miabot sa Papi Resort. Usa ka gatos ug singkwenta pesos ang singil sa driver nga nagpailang si Engineer Reny Barretto. Naghatag siyag cellphone number. Magtext lang daw si Mo kon gusto siyang mag-sightseeing o moadtog mall o bar o beach. Nagpasalamat siya, bitad-bitad ang maleta ug nag-check in.

Naa pay namahaw sa kanan-anan sa Papi. Tulo ka pares sa tigulang nga puti ug Filipina. Morag silang Jay ug Gloria sa Modern Family, kaso Colombian lang si Gloria. Bahog anso imbes nga parat ang huyohoy sa dagat, ug gapangtusok sa mata ang repleksyon sa adlaw. Sa Room 6 gidala si Mo sa babaye sa check in counter. Room 9 ang katapad niini, imbes nga 7 o 8. Kon naa lang siyay smartphone, puyde na unta siyang mokuhag panorama nga litrato para mapakita ang pagkaduol sa 6 ug 9. Pero wala siyay smartphone, maong misulod na lang siya human giabrihan sa babaye gikan sa check in counter. Nadungog niyang miabri ang pertahan sa room 9. Isirado na unta niya ang pertahan paglabay sa usa ka babaye sa iyang atubangan. Taas kini, niwang, itom pas ulikba, adunay kalo nga bulok asul. Kaila siya niini. Naa siyay kamay-on nga iyang kaila. Sikat kini. Aduna siyay kaparehang sikat. Nakita na niya kini sa Facebook ug nagwapahan siya niini pero wala niya kini gi-add as friend. Nakita na kini niya sa iyang damgo. Dili niya masuta kon nganong pamilyar kaayo sa iya ang dagway sa babaye, pero nakanganga siya sa paglabay niini.

Lima ka minuto dhihang nawala kini sa iyang panan-aw, gisirado ni Mo ang pertahan. Mihigda kini ug, sa rason nga dili niya matino, wala siya nagtangtang og pantalon. Natulog siyag balik. Ang babaye iyang nadamgohan.

Ang dako niining mga mata. Ang mga ngipon niini mas miputi pa ang hitsura tungod sa itom niining panagway. Ang buhok nahimo ng tabonon tungod sa adlaw. Ang mga tutoy niining gamay. Ang mga batiis samas gilay-on sa doorknob ngadto sa yuta.

Udto na nakamata si Mo. Wala lang milili ang adlaw, gisunog gyod niini ang iyang tiil nga nakabalandra atubangan sa bentana. Giabri niya ang telebisyon. Wala siyay plano nga motan-aw, gusto lang niyang suliton ang gibayad nga milapas og duha ka libo. The Vampire Diaries ang naa sa screen sa etc. Sa banyo iyang nabantayan nga hinay ang agas sa bidet, bahalag perti na iyang adjust sa gripo tapad sa inidoro. Pagpabukal lang ang nag-inusarang setting sa shower heater. Nagkutoy na ang iyang kut-kuto, miadto siya sa dining area sa Papi Resort.

Ang tawong naa ra didto mao ang nag-inusarang itomon nga babaye ug ang menu nga listahan sa mahalong mga pagkaon. Lima ka gatos para sa ulang. Mi-order siyag inihaw nga baboy ug Coke. Ginatan-aw-tan-aw niya ang babaye. Gabasa kinig libro, nasa parte sa dining area nga naigo sa adlaw, kinaduolan sa dagat.

Mibalhin si Mo og lamesa, giantos ang kainit para lang mapapansin. Una, nagtaghoy-taghoy kini. Gidedma lang siya sa iyang crush. Gigawas niya ang iyang cellphone. Kay baratohon, wala kini mp3 player, pero adunay radyo nga FM. Kaso wala siyay laing madunggan kon dili ang static ug ang reporter nga gabalita sa pinulongang Pangasinense. Sa kataposan, miduoal na lang siya, miubog ikaduha, ug nagpaila sa babaye.

“Mo?” Gibutang niya ang libro ug mipataas sa iyang kilay.

“Anselmo man god ang akong full name. Law-ay kaayo no?” Gibasa ni Mo ang ulohan nga naka-emboss sa cover. The Lord of the Rings, proklamasyon sa mga bulawanong titik.“Nindot?”

“Motuo ba ka sa pagbasag libro?”

“A–”

“Motuo ba ka nga wala kaayo ni pulos, kay kon magkinahanglan tag impormasyon, naa may mas daling sapa nga masalopan?”

Nahunahunaan ni Mo ang iyang pagbasa-basa mahitungod sa krav maga sa Wikipedia. Oo, adunay nag-correct sa iya mahiutngod sa “lumadnon” niini sa Israel, pero sa iyang panan-aw sakto ra man ang iyang nakuhang impormasyon gikan sa Internet. “Sa akong tan-aw, oo. Siguro para sa uban ang pagbasag libro kay pang, kanang pang, tic. Eccentricity. Pero moabot ang adlaw, nga mahimong obselete kini.” Nag-ampo na lang siya nga magustohan sa babaye ang iyang gitubag nga maoy iyang tinuod nga opinyon kaysa sa kon unsay panan-aw nga opinyon niini.

“Kabalo ba ka kon unsa ang kalainan sa nobela sa ubang arte, sama sa sine, telebisyon, teyatro, musika?”

“Ginabasa kini?”

“Ginabasa kining mag-inusara.”

“Di ba morag anti-social?”

“Dili lang morag. Kon kahibalo lang mahitungod sa kalibotan ang imong kinahanglan, kahibalo sa gawas, igo na ang dyaryo, mga dokumentaryo, o ang mga gibasa-basa sa Internet. Pero ang pagbasag libro, ang ginahatag niini mao ang kahibalong pangsulod. Mga kahibalo mahitungod sa kaugalingon. Kay naa man kay laing kauban sa pagtan-aw og drama, o maminaw og banda, ug isip parte sa usa kagrupo nimo ni natagamtaman. Ing-ana sad dihang magbasa ka sa Internet. I-share mo sa Facebook, mag-quote ka sa Twitter. Naa kay kaubang magbasa, ug wala kay mahimong pagpangukay sa kaugalingon.

“E nganong, dili ba diay puydeng gabasa kag libro, dayon naa kay nagustohan nga linya, ug mag-oonline ka para iquote sa Twitter?”

“Puyde. Kon asshole ka.”

Miabot na ang inihaw ni Mo.

Mibalik ang babaye sa pagbasa. “Elizabeth,” matod niya.

Maoy pagkahiwa ni Mo sa pinikas nga baboy, gusto niyang pina-strips kon mokaon og unod, dihang gibutang ni Elizabeth ang libro. “Nahuman na nimo?” Gituhog niya ang na tambok ug panit.”Ang unang libro.” Samtang gausap-usap kini, gibasa ni Mo ang blurb sa nobela. “walay ciffhanger?” Kamulo siyang hunahuna kon nagustohan ba niya ang salida nga gibasehan niini. Ang nag-inusarang misulod sa iyang hunahuna kay ikatulong higayon kining na-nominate sa Academy Awards. “O pangit ang cliffhanger?” “Gigutom lang ko.” Gitawag niini ang waiter. “Ay, nong, follow-up lang nako tong Coke. “Gialokni Mo ug inihaw si Elizabeth. “Unsay gi-order nimo?” “Ulang.” “Lami-a.” “Mao ba? Wala pa ko nakatilaw ani sukad-sukad.” “Tinuod?” Kon dili lang allergic si Mo kato unta ang iyang orderon, bahalag mahal pa kini. “Maganahan ka ana, sure ko.” “Ali, mangaon ta. Di man sad nako to mahurot.” “Ay dili pwde, allergic ko.” “Giunsa nimo pagkahibalo kon lami?” “Katong unang kaon nako, usa ka bandehado ang akong nahurot. Namula nako sa unang hungit palang, pero wala ko mihunong. Eight pa lang ko ato. Hangtod ron, mahinumdoman pa gihpon nako.” Naglaway siya. Mihungit siyag usa ka kautsaraan nga kan-on ug duha ka strips nga baboy, pero dili niini malabwan ang paghanduraw sa ulang nga nakadalag dangan.

Miabot na ang ulang ni Elizabeth. wala pa gihapon ang Coke ni Mo. “Nganong nasalaag man ka dinhi sa Alaminos, ting-ulan man kaayo?”Nagpakibo lang sa abaga si Mo. Naa koy natan-awan nga ad sa Intenet.” Midighay siya. “Ikaw?” “Mibalik ang waiter, naay gidalang orange juice para kay Elizabeth. “Non,” ingon sa babaye. “Pa-follow-up na lang pod ko sa iyang Coke.” Gitudlo iya si Mo gamit ang palasingsingan.”Naa man god diri ang akong isguon. Kauban niya ang pamilya sa iyang boyfriend. Sila lang dapat. Kaso nagkasakit-sakit. Kinahanglan nakong adtuon para atimanon.” “Seryoso ba? Basig kinahanglan na ninyo mobalik sa Maynila.” “Sip-on ra man nuon.” Binalatan niini ang uang, gitangtangan og ulo. Plano man sad ni tanan sa akong mama.” “Oo?” Miabot na ang Coke ni Mo. Nagpasalamat siya sa waiter. “Nagtoast sila ni Elizabeth. “Giunsa?” “Masaligan ba ka, Anselmo?” “Basta ayaw lang ng password.”

Mitingsi kini. Morag ivory ang iyang mga ngipon. “Dili man gyod boyfriend sa akong igsuon kining among ginatawag nga boyfriend niya. Wala man lang gani siya gipanguyaban ani. Siya pa gani ang nanguyab ato, pero siyempre dili ing-ana ang tawag ato. Basta, higala siya sa pamilya, ug nakisakay lang siya sa mga biyahe nila. Sa ilaha ning Papi. Dapat, ako gani ihatod sa sakyanan ang akong igsuon. Gipa-bus siya sa akong inahan. Huwebes to ug gaulan, pero gipa-bus pa gihapon siya. Para magkasakit. Para kinahanglang atimanon. Sa iyang gipanguyaban nga wala niya gipanguyabang gipanguyaban siya nga boyfriend na niya. Dili ra ba tantong libog ang plot?”

“Kon wala kaayoy sense, pasabot ana tinuod.”

Mitindog si Elizabeth, pagbalik niya naay dalang platito. Mikuha siyag usa ka piraso nga ulang. Gipatong kini ni Mo sa lamesa. “Kaon ta,” ingon sa babaye. Naa kini gikuha gikan sa iyang handbag, nagpatong sa mga banig sa tambal tapad sa platito.

Anti-hystamine. “Nadaot ba nako imong pagbasa maong gusto ko nimong patyon?”

“Itom lang ko, Mo, maong dili nimo mahalata nga namula na ko.” Naggawas kinig usa pa ka banig nga anti-allergy, miinom og duha ka tabletas. “Salig lang nako. Nagsalig sad ko nimo.”

Nakita sad ni Mo nga namula na ang mga mata ni Elizabeth. Gipadaplin niya ang inihaw nga baboy ug gikaon ang ilan sa platito.

Gitung-an nila ang order ni Elizabeth, pagkahuman mikuha pag usa pa.

Lapas ala una na sila nahumag kaon.

“Hangtod kanus-a ka taman diri?” pangutana ni Elizabeth. Gisuksok niini ang Lord of the Ring sa handbag.

“Dominggo sa buntag. Ikaw, hapon?”

Miyango ang babaye. “Room 6 ka, no? Panuktok unyang gabii. Manihapon ta.” Ug bag-o pa makatubag si Mo, milakaw na kini.

Gisundan niyag tan-aw ang paa sa babaye. Mihawa kini sa Papi Resort. Grabe sad ni siya makaamping sa iyang igsuon, magbeach siguro. Gipasagdan lang niyang mabati ang kaganinang ginapugngang kalipong. Midagan siya pabalik sa Room 6 para isuka ang ulang.

Gapamula pa gihapon siya pag-abot sa alas-sais. Pero gipugos niyang maghilam-os, mag-ilis, ug moadto sa kwarto sa babayeng maoy hinungdan kon nganong hapit siya mamatay. Miabri ang pertahan sa ikatulo niyang panuktok. Kasuka-on pa gihapon siya.

Dili nawong ni Elizabeth ang iyang nakita. Puti-on ang babaye. Dili sama sa hugawng puti sa itlog kundili ang sama kaputi sa white board. Pero pareho ra silang kataas ni Elizabeth, adunay suot nga kapareha nga kalo, pink imbes nga blue ug nindot ang ngipon. Miubo kini ug misiyagit, “Ate!”

Naa na didto si Elizabeth. “O, nganong mibangon man ka? Miihi ra gani ko. Diyos ko Maria, dili man guro ka ganahan maayo. Unsaon mana nato pagbiyahe unya kon gatulo pa na imong ilong?”

Miubo balik ang babayeng puti. “Naa kay bisita.”

Ayha ra napansin ni Elizabeth si Mo. “Ay.” Mihunghong kini sa iyang igsuon, “Paghigda na. Mobalik ra dayon ko.” Migawas kini sa kwarto, gisira ang pertahan. “Nakalimot kos atong sabot.”

Nawalag kalit ang suka sa tutunlan ni Mo. Nahulog tanang asido sa nahimong buslot sa iyang tiyan, tungod sa kaulaw. Abi niya usa ka witty banter ang nahitabo kanilang duha ni Elizabeth, ug masundan sa usa ka romantikong panihapon. “Okay ra kaayo.” Milingi kini sa iyang kwarto. “Manguli na mo?”“Gihunahuna man god nako ang imong giingon. Nga mas maayong moduol mi sa nindot nga ospital. Ang nakaapan, kinahanglang nasa Manila mi.” Gipislit niini ang iyang kamot. “Pasensya gyod kaayo” “Kuhaon nako imo number, ha?” Miyango si Mo. “Kuhaon sad nako imo.” “Taymsa.” Mibalik kini sa kwarto, ug pagbalik niya sa gawas dala na niini ang iyang cellphone nga usahay sad nga makita ni Mo. “Kanang…” “Mao bana ang Windows Phone sa Nokia?” “A, zero, a, o. Lumia. Lumia 900. Kanang zero…” Gigawas ni Mo ang iyang cellphone ug kunohay gikuha ang numero ni Elizabeth. Mga random number ang iyang gi-save. “Ni-a o.” ingon niya. “I-miskol ko ha?” Naka-pout kini. Nganong ikaw pay nakapout, ako man gani ang imong gi-Indian? Dili man siya fetus pero gilaglag siya. “A, sorry wala koy load. Pero pramis, ugma sa buntag magpa-load ko. Dayon itext tika.” “Ah, sige.” Gidilaan niini ang kaugalingog mga ngabil. “So, unsaon?” “Text-text na lang.” “Oo, oo. Mangaon tas gawas pag nakabalik na sad ko.” “Oo, oo. Naa pa gani kay utang nga dinner date sa ako.” Giabrihan niya gamay ang pertahan. “Andam na ba ka?” hunghong niini.

Wala nadungog ni Mo ang tubag sa igsuon ni Elizabeth. Gibulsa niini ang iyang cellphone ug milakaw pabalik sa iyang kwarto. “Text-text.” hunghong niya. Gisulod niini ang iyang yabi sa door knob. Nipilit ang iyang panan-aw sa mga letra sa Room 6.”Oy.” Wala giatubang ni Mo ang babaye. “Oy, taymsa.” Nabatian ni Mong nga naay mikuhit sa iyang abaga. Ang nakita niya kay morag nahulog ang dagway ni Elizabeth sa iyang nawong, maong mipiyong siya ug gisalo niya ang ngabil niini sa gamit iyang ngabil.

Mao to ang unang halok ni Mo sa babaye. Basa mohalok si Elizabeth. Dako ang baba niini morag lamyon na niini dili lang ang mga ngabil ni Mo kondili ang tibuok nawong. Isulod unta niya ang iyang dila pero nakauna na nga nakasulod ang dila sa babaye.

Nagpangurog siya pagkahuman. Naay laway sa iyang suwang.”Pagtext ha kon makaload na ka?” Mibalik si Elizabeth sa Room 9. Nagpabilin sa makadali si Mo sa iyang gitindogan. Dili na niya maproseso ang nahitabo. Nagkalipong-lipong siya, dili siya sigurado kon tungod pa ba sa ulang o tungod nawad-an siyag hangin sa usa, napulo, saysinta, o kon pila man gani kasegundo ang kadugayon sa unang balak s ababaye. Nawala ang buslot sa iyang tiyan, nailisdan sa pagpanghinam-hinam ang iyang kaulaw.Mibalik ang asido, ug ang pag-asdang sa iyang tutunlan. Gapangutog ang iyang kamot, giabrihan niya ang pertahan sa Room 6.

Miadto siya sa banyo dili para mosuka.

Sa banyo, nakit-an niya ang naay nabilin nga panty. Kay dili siya sigurado kon kay Elizabeth to o kay maria, wala niya gibulsa. Itom kini. Itom nga panty. Gihunahuna niyang kuhaon kini, kon mahibaw niya nga kang Maria ayha ra dayon niyang ilabay. Wala kaulog si Mo. Tibuok gabii sa Sabado, nagpamati ra siya sa paghawa nila ni Elizabeth. Dihang nakabantay siya sa pag-abri sa pultahan sa Room 9 ug makadungog ang pagligid sa mga de-ligid nga bag, nag-ihap siya hangtod napulo ayha siyang hilom nga migawas sa iyang kwarto. Gikan sa lamesang gikan-an nilang ulang, gitan-aw niyang karga-karga ni Elizabeth ug ang usa ka lalaki si Maria pasulod sa usa ka van. Pagkaharurot palayo sa maong sakyanan, miadto si Mo sa check-in-an para pangayoon ang numero ni Elizabeth. Dili kini ihatag sa lalaking gabantay didto, pero miabot ang lalaking mitabang nga isakay is Maria sa van ug pag-ingon ni Mo nga nasayop siyag save sa number ni Elizabteh, bisan pag mitaas ang kilay sa lalaki, gihatag gihapon sa lalaki ang impormasyong gikinahanglan. “Pabor na ha,” ingon nini. “Usa ka adlaw kon ako na sad ang naay kinahanglanong pabor, unta imong pagbigyan.”Miyango si Mo. Wala mn sad gipangayo sa lalaki ang iyang number, ug wala sad isyay planong mobalik sa Alaminos, maong oo ra sisyag taman-taman. “Usa ka adlaw, mabayran pod tika.” Gitext dayon niya si Elizabeth. Giignan niya nga naa pa man diay siyay load, abi lang niya nga wala na. Wala kini mitubag. Sa unang oras nga mialabay, ang excuse ni Mo apra sa babaye kay nasa biyahe kini. Dihang duha na ka oras ang milabay, gi-miskol niya kini. Sa ikatulong pras nga milabay, mitawag na gyod siya ug wala siyay plaong putlan dayon ang linya kon man gani tubagon niya kini.

Napulo ka oras tanan-tanan ang milabay bag-o pa nakareply si Elizabeth. Naulaw kaayo kini dili kay wala dayon siya nakatubag sa tawag ni Mo, kondili tungod sa iya-an ug inahan nga kauban diay nila sa van. Miabot sila human sa ilang pagpaninudto. Gikulit sa duha ang uyab nga dili ni Maria, gidayig og ayo ang papi Resort ug nangayog tour sa Alaminos. Ang mas grabe ani, wala tuyo-a ni Elizabeth nga madungog ang pagtsimis sa inahan sa uyab nga dili ni Maria ug sa usa ka waitress mahitungod sa ilang pamilya. Ga-jologs-jologs kini sa ila, hilabi na kay ELizabeth– nga perting dayig pag nakaatubang.

“May na lang gani kabalo ka sa akong number,” ang kataposang text niini, naay smiley ug nakakindat.

Mibalos ra diay. Giunsa kaha niya pagkahibalo nga wala gyod nako gikuha ang iyang number? Ug nganong iya kong gihalokan kon kabalo man diay siyang wala koy planong motext niya? Kon kabalo man diay siya, that’s a funny word.

Wala na mibawig tulog si Mo. Gitagbo na lang niya ang pagsidlak sa adlaw. Alas singko na siyang miabot. Pagkahuman kay naligo na siya. Alas sais na siya sa dining area, mi-order og sunny side-up nga itlod ug mangga.Alas syete naka-check out na siya. Gitext niya si Engineer Reny para ihatod siya sa estasyon sa bus. Napulo ka minuto pa lang miabot na kini.

“Kon puyde lang Nong, magpaagi ko sa mas nindot nga talan-awon. Bahalag mas madugay ang byahe.” Sayang ang iyang pag-adto, wala man sad siyay importanteng naengkwentro. Oo, nailhan niya si Elizabeth, pero gawas sa pagbati nga naihan na niya, wala ang ginadahom niyang engkwentro sa halimaw o rebelasyon gikan sa langit.

Giuyog ang itlog sa tricycle, nakakita siyag lighthouse (adunay gihalay sa nagwagayway sa tunga nga bahin), ug duha ka monumento. Usa ka balbason nga lalaki ug usa ka babaye nga naay bangkaw ug taming, magkaatbang.

“Si kuan mana,” ingon ni Engineer Reny, “si Limahong, Ug si Urduja.”

“Kinsa na sila?”

“Ay ambot lang.”

Pagkahuman adunay traynta minuto nga puro dagat lang ang makita. Pagkahuman, ang pamilyar nga display sa kalalakinhan nga nag-inom sa kanto, mga basurang nag-awas-awas, mga batang hubo nga nagdula-dula tunga-tunga sa dalan, usa ka patayng kabaw. Pila pa ka patayng kabaw ang makita nako?

Duha pa ka patayng kabaw anh nakita ni Mo bag-o niyang makitag balik ang lighthouse. Iingon na unta niya kay Engineer Reny ang katingad-ang talan-awon dihang ihunong niya ang tricycle. Misubsob si Mo sa plastic nitong windshield.

“Nong-unsay–?”

“Hala ambot lang sa imo. Na-engkanto man ata ta.”

“Gusto ba ninyong baliktaron nako akong suot?”

“Ganina pako nagbaliktad sa akong t-shirt. Pang-upat na nato gilabay-labayan ang lighthouse.”

Miharurot ang tricycle ni Engineer Reny. Miharurot ang bus padulong Cubao. Miharurot ang taxing gisakyan ni Mo pauli. Miharurot ang metro niini.

Pag-abot sa balay, wala siya sa iyang kaugalingon, mi-amin si Mo sa iyang ama-ama.

Nakaatras si Sarhento Bene. “Kaluy-an kas Ginoo,” papungapunga nga tubag niini.

Midagan pasulod sa kwarto si Mo.

“Nadakpan diay nako tong mga serial killer!” siyagit sa iyang ama-ama. “Kulto diay sila!”

Kadlawon sa Lunes na siya mimata. Naay pito ka mga miskol sa iyang cellphone. Unom gikan sa iyang inahan. Usa gikan kay Elizabeth.

This short story is part of U Eliserio’s first collection, Apat na Putok. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.

AN PAGSARIT NI CANDY

Posted on April 11, 2021September 11, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Z. Eliserio

translated into Waray by Jessie Ramirez

Una hiya nga ginbisita tulo nga gab-i tikang han ira pagkadto han klinika. Adto han sulod han kuwarto hi Marie, nakaturog na an iya mga bugto han igbaw han double deck. Pirit na nag-aaram hi Marie, pero diri niya masabtan an mga salita han iya libro. Paparungun na kunta niya an iya desk lamp ngan ti puwesto na ha double deck han mapakulaw hiya ha bintana.

Ngan kinita niya an iya anak. Kanawong niya ini. Dagko nga mga mata, guti nga irong. Nakabuka an baba hini, parang magyayakan.

Wara mabati hi marie, asya dinuok hiya han bintana.

Nawara naman hi Candy.

Tulo ka beses pa ini naliwat nga pahinabo. Kada gab-i. Tungod han ikalima nga pagpasabot han iya anak, ginpukaw ni Marie an iya bugto nga iya upod han kuwarto. Pero, san-o pa man makalusad tikang han double deck an iya bugto, nawara na an bata ha bintana.

Nagbag-o han estilo hi Marie. Han sunod nga gab-i, imbes na dumuok, iya nala ginyaknan, “Kay ano Candy? Kay ano ka pa napakita? Ano it im karuyag nga paghimuon ko?”

Sinagbang an iya anak, pero dire ini mabatian ni Marie. Dinuok hiya han bintana.

Ngan nahinabo naman an diri niya inaasahan.

Gintapo hiya ni Candy.

Napaatras hi Marie, nahitalindas. Nahirantok han ligid han double deck – nahingaturog. Aga na han mapukaw hiya. Nagdadagmit pagtima para han iya klase. Urhi na hiya inabot. Waray hiya han kahuwisyohan hit iya mga klase, an paningodto na nag-iristorya an iya mga kabarkada na patay na hi Angelo han kitaa ha parking lot han kaagahun. “Pirit mayak nangunguyab han girlfriend hit usa nga ka-frat,” siring han usa nga sangkay.

Diri aram ni Marie kun matawa or mag-uuraw. Kahuman han klase, naglibot anay hiya upod an iya mga barkada ha mall san-o umuli. Pagdatong ha ira balay, inabtan niya nga wara an iya nanay, waray an iya mga bugto. Adto la an iya tatay.

Ginyawaan hiya hini. “Kay ano yana ka la?” Pakiana hini, sabay hithit han iya yosi.

Waray ini pansina ni Marie, sinaka hiya pasingat han iya kuwarto.

Sinunod an tatay.

Bag-o masirado ni Marie an portahan, sinulod an iya tatay ha kuwarto. Ginhaplos an iya balikat. “Maka-usa na nga semana,” siring hini. “Siguro maupay ka na hit yana.”

Ginduso ni Marie an iya tatay. Sinampal hiya hini. Tipadalagan sana an babaye tipagawas, pero gindusu hiya tipakat ha kama. “Naato ka na? Ano ba it mayda hit imo lalaki nga wara ak?”

“Marie! Marie?”

An iya nanay! Dinatong na.

May tinuktok han pinto han kuwarto. Binuhat hi Marie habang an iya tatay tipakat ha portahan. Han pagsulod han bugto ni Marie, ginuwa an iya tatay. “Ipapadayon ta ini nga pag iristorya hit iba nga adlaw!”

Han kinagab-i-han, han magpakita hi Candy, dinuok hi Marie, dinuok daman an iya anak/ Ngan hit una nga pagkahinabo, binati ni Marie an ginyayakan han iya anak. “Nanay,” siring ni Candy, “Nanay, kay ano ak nim pinabay-an?”

Aabotun kunta ni Marie an kamot han iya anak, pero an salaming la an iya nahikaptan.

Nawara naman hi Candy.

Wara kahingaturog hi Marie. Han batia niya an tilaok han kamanukan, binuhat hiya ngan dineretso ha banyo. Kahuman pumarigo nga magliwan, nasingat hiya ha kusina ngan inabtan nga nag-uuraw an iya nanay. “An im iroy,” siring hini, “an im iroy, gin-atake ha puso.”

Wara pag-uraw hi Marie. Tinawa hiya. Nagtinawa hiya han nagtinawa.

Han kinagab-i-han, nagpakita nadaman hi Candy. Imbes na dumuok hi Marie ha bintana, kinadto hiya han iya kama ngan hinigda. Nagkamang hi Candy tipakat ha iya. Gin-akay niya ini, yinakap. Dungan hira nga nag-uraw. “Pasaluy-a anak, pasayluy-a ako.,” siring ni Marie. “Nursing an ak gin-aadman, pero diri kita namangnu.”

Gamit an mga gudti na kamot, kinuha ni Candy an taklap ni Marie, ginamit para punasan an iya mga luha. “Babay, nanay,” siring ni Candy. “Babay, nanay.” Ngan nawara an iya anak. Liwat wara kahingaturog hi Marie.

Liwat, ginhulat niya an pagtilaok han kamanukan. Pinarigo hiya ngan nagliwan ngan siningadto ha kusina.

Ngan didto niya hiabti an iya nanay, nahuyang han salug.

Puros dugo an ira kusina.

Linuhod hi Marie duok han lawas han iya nanay. Gin-akay niya ini ngan yinakap. “Babay, nanay,” siring ni Marie. “Babay, nanay.”

Kahuman hat, wara na kitaa ni Marie an iya anak.

This short story is part of U Eliserio’s first collection, Apat na Putok. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.

AN PAGPAARAM NI CANDY

Posted on April 11, 2021September 11, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Eliserio

translated into Minasbate by Jerald A. Nava

Una siya sini gin-duaw, katulo na gab-i pagkahuman ninda magkadto sa klinik. Sadto na kaorason, adto si Marie sa kwarto, turog na man an iya manghod na nakahigda sa igbaw san double deck. Nagkakalisod kag ginpipirit ni Marie an iya sadiri sa pag-adal, pero dili niya gihapon maintindihan an mga surmaton sa iya libro. Paparungon na tani niya an iya desk lamp kag makadto na sa iya higdaan kaso napalingi siya sa inda bintana.

Kag nakita niya an iya aki. Kapamayhon niya ini. Daragko an mga mata, halip-ot na irong. Abrido an baba, baga man la naga-istorya.

Wara man sin nababatiab si Marie, kaya naghalapit siya sa inda bintana.

Nawara si Candy.

Tulo pa ka-beses nautro ini na pangyari. Kada-gab i. San ikalima na nagpakita utro an iya aki, ginpukaw dayon ni Marie an iya manghod na kaupod sa higdaan.

Pero bago pa siya nakalusad hali sa higdaan, nawara na an bata sa bintana.

Nag-iba sin istayl si Marie. San nagsunod na gab-i, imbes na maghalapit, nangusog siya na kaistoryahon an bata. “Kay nano, Candy? Nano kay nagapakita ka? Ano an gusto mo na himoon ko?” Igwa sin ginsabat an iya aki, pero dili ini mabatian ni Marie. Kaya naghalapit na siya sa bintana.

Kag nangyari an dili niya inalaom.

Ginsugat siya ni Candy.

Napaisbog si Marie, nadalus-ay. Narantok sa gilid san double deck–turog. Nagsirak na an adlaw san nakamata siya. Nag-apura siya san pag-asikaso kay siya maeskuwela. Urhi na siya mag-abot. Wara pod siya sa wisyo sa iya mga klase, kag san mangalas-dose, ginsabi niya sa iya kaurop-danan na nakita nala na patay si Angelo sa garahian kaganina na aga. “ Pan-o pirit na naga-ila sa trato san isad na kaupod sa frat,” sabi san usad na barkada.

Diri aram ni Marie kon mangisi o matangis ba. Pagkahuman san klase, naglantuag anay siya kaupod an iya mga barkada sa mall bag-o pa man mag-uli. San nakauli na siya. Naabutan niya sa balay na wara an iya iloy,wara an iya mga kamaranghod. An iya ama la an adto.

Ginparamulihad siya san iya ama. “Nano kay yana ka la?” hunga sa iya, sabay suyop san sigarilyo.

Inpabay-an nala ni Marie, nagsakat siya pakadto sa iya kwarto.

Nagsunod an iya ama.

Diri pa nasarado ni Marie an piyertahan, sumulod na an iya ama sa kwarto. Ginhimas sini an iya mga abaga. “Usad na kasemana ah,” sabi san ama. “Basi yana, matibay ka na?”

Induso paharayo ni Marie an iya ama. Insampadong siya sini. Madalagan na tani an babaye palabas san kwarto, pero ginduso siya san iya ama pakadto sa kama. “Maaram ka na gayud mag-ato hano?Ano ba an igwa idto na lalaki na wara sa akon?”

“Marie! Marie?”

An iya iloy! Nag-abot na.

Igwa san nagtuktok sa kwarto. Nagbuhat si Marie san papalapit an iya ama sa piyertahan. San pagsulod san kamanghod ni Marie, gumuwas an iya ama. “Ipadayon naton an napag-istoryahan sa iba na adlaw!”

Sadto na gab-i, san magpakita si Candy, naghalapit dayon si Marie kag naghalapit an iya anak. Kag sa una na beses, nabatian niya an in-istorya sani. “Mama,” an sabi ni Candy, “Mama nano kay imo ako inpabay-an?”

Aabuton tani ni Marie an kamot san iya aki, pero espihu nala an iya nakaputan.

Nawara si Candy.

Wara nakaturog si Marie. San nabatian niya an tuktoraok san mga manok, nagbuhat siya kag nagdiretso sa banyo. Pagkahuman magkarigo kag magliwan, nagkadto siya sa kusina kag naabutan niya an iya iloy na nagatangis. “An papa mo,” sabi sani, “an ama mo gin-atake sa puso.”

Wara nagtangis si Marie. Napangisi siya. Nagharakhak siya san nagharakhak.

Sadto na gab-i, nagpakita utro si Candy. Imbes na maghalapit si Marie sa bintana, pumakadto s’ya sa iya higdaan kag humigda. Nagkamang si Candy pakadto sa iya. Inagda niya ini kag inkupkop. Sabay sinda na nagtangis. “Patawada ako anak, patawada,” an sabi ni Marie, “Nursing ngani an gin-adalan ko, diri ta man ikaw naatendiran.”

Paagi san mga garagmay na mga kamot, inkuha ni Candy an habol ni Marie, ingamit idto para mapunasan an luha ninda na duwa. “ Babay, mama,” an sabi ni Candy. “Babay mama.” Nawara ini. Kag wara na naman nakaturog si Marie.

Parehas san dati, inhulat n’ya na magtuktoraok an mga manok. Nagkarigo kag nagliwan pagkahuman naglusad pakadto sa kusina.

Kag didto niya naabutan an iya iloy, nakahayang sa salog.

Nagkalat an dugo sa kusina.

Nagluhod si Marie sa takin san iya iloy na wara nan buhay. “Babay, mama,” an sabi ni Marie. “Babay, mama.”

Pagkahuman sadto, dili na nakita ni Marie an iya aki.

This short story is part of U Eliserio’s first collection, Apat na Putok. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.

ANG PAMAMAALAM NI CANDY

Posted on April 11, 2021September 11, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Eliserio

translated into Simaranhon by Nenita Fajilan and Wennielyn Fajilan

Una sidang binisita nida tatlong gab-i pagkatapos ninrang pumagto sa klinika.Nasa suyor it kato si Marie, tuyogey tong hali nida nak nakahigra sa ibabaw it double deck. Gustong mag-aray ni Marie, ugang, indi nida maintindihan ka ing mga bibisaya sa idang libro. Atpatyoney tan-a kaida desklamp ag magpagto’y sa ida pwesto sa double deck kag napamuyat sida sa gaha.

Ag nakita nida kag ida anak. Pareho’t uda sinra. Mararakong mga mata, maiisot nak ilong. Nakabuka ka bibig, pay baga nagbibisaya.

Waya’t narunggan si Marie, kada nagpayungot sida sa gaha.

Nawaya si Candy.

Tatlong beses pang tuyar ka nangyari. Pag gab-i.Sa ikalimang beses kag nagpakita kag ida anak, ingbati ni Marie kag ida hali na kaibhanan sa suyor. Ugang bag-o makababa sida sa double deck, wayaey tong anak sa gaha.

Nagbag-o ka taktika ni Marie. Kag nagsunor nak gab-i, imbes nak mapayungot ay ida ing impurbahang bisyahan: “Asi, Candy? Asi nagpapakita ka? Nu ka imong gusting buhatun naku?” Inggwa ing sabat tong ida anak, ugaling indi marunggan ni Marie. Kada nagpayungot sida sa gaha.

At natuman tong indi nida inaasahan:

Ingsapoy sida ni Candy.

Napaatras si Marie, nabuy-og. Natangko sa kilir it double deck-tuyog.Agay kag nakabati sida.Rile-rile sidang naghanra para sa eskwela. Huli sidang nag-abot. Waya sida sa animo sa klase, ag kag paniugto, ingistorya sa ida it mga kabarkada nak nakitang minatay si Angelo sa parking lot it kag aga. “Pilit ganing nagpapanriyaga sa girlfriend it usang kaibhanang frat,” siling it usang amigo.

Indi maayaman ni Marie kung masadyahan sida o mauwang.Pagkatapos it klase nagpasyal anay sida kaibhanan kag barkada sa mall bag-o magpauli. Pagkapauli, naabutan nidang yaey tong ida inang, waey kag ida mga hali. Hagtoy yang kag ida tatang.

Impakamura sida. “Asing ngasing yang ka?”pangutana sa ida, habang naghithit it sigarilyo.

Ya sida gipansina ni Marie, nagsaka sida papagto sa suyor.

Sumunor ka ida tatang.

Bag-o masarhe ni Marie ka puerta it suyor, pumagto ka ida tatang sa suyor. Inghimas ka ida mga abaga. “Usang dominggo’y a,” siling. “Siguro, maado’y ka ra?”

Ingtuyor ni Marie payado ka ida tatang. Ingsampal sida. Mayagro tan-a tong kabade paliwas, ugang ingtuyor sida papagto sa katre it kag ida tatang. “Maayamey kang lumaban ano? Nio ka inggwa tong kiyakeng kato nak waya ako?”

“Marie! Marie?”

Kag ida inang! Nag-abutey.

Inggwa nagtoktok sa puerta it suyor. Nagbangon si Marie habang nagpagto ang idang tatang sa puerta. Sa pagsuyor it hali ni Marie, nagliwas kag tatang nida. “Ingpatuloy nato ka ato pagbibisaya sa ibang adlaw!”

Tung gab-ing kato, nagpakita si Candy ag nagpayungot si Marie, nagpayungot kag ida anak. Ag kauna-unahang beses, narunggan nida ang mga ingbibisaya ito kato. “Nanang,”siling ni Candy, “Nanang, asing ako nimo’y inpabad-an?”

Aabuton tan-a ni Marie kag damut it ida anak, ugaling salamin yang kag ida nahuy-tan.

Nawaya si Candy.

Ya natyugi si Marie. Ag narungganey nida nagtuturuok tong manok, nagbangon sida diretso sa banyo. Pagkatapos magkaligos ag mag-ilis, nagpagto sa kusina, ag naabutang nag-uuwang kag ida inang. “Kag tatang nimo,” siling , “kag tatang nimo, inatake sa puso.”

Ya giuwang si Marie. Nagguya sida. Nagpakaguya ag nagpakaguya.

Tong gab-ing kato, nagpakita ray si Candy. Imbes na mapayungot si Marie sa gaha, nagpagto sida sa ida katre ag naghigra. Nagkamang si Candy papagto sa ida. Ing-agkay nida kali ag ingkupkupan. Pareho sinrang nagtibaw. “Pataware ako anak, pataware,” siling ni Marie. “Nursing kag ako inarayan, ya ra kita naalagae.”

Gamit ka ida mga maiintik nak damut, binaoy ni Candy kag tamong ni Marie, inggamit kato para punasan kag inra mga yuha. “Babay nanang,” siling ni Candy. “Babay nanang.” Nawaya si Candy. Ag sauli yaey nakatuyugi si Marie.

Sauli, inghuyat nida ang pagturuok it mga manok. Nagkaligos sida at nag-ilis ag bumaba sa kusina.

Ag ruto naabutan ka ida inang, nakahigra sa sayug.

Pulos rugo sa kusina.

Nagyuhor si Marie mayungot sa minatay. Ing-akay nida ag kinukupan. “Babay nanang,” siling ni Marie. “Babay nanang,”

Pagkatapos kato, yaey nakita ni Marie kang ida anak.

This short story is part of U Eliserio’s first collection, Apat na Putok. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.

BAYANI

Posted on April 11, 2021September 11, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Eliserio

translated into Waray by John Lloyd Casoy

Maaram it nga tanan nga kun pag banyakan mo it imo nanay ha nawong, dire magigin maupay it imo adlaw.

Dire man karuyag banyakan ni Anselmo “Mo” Katonyan an iya iroy. An iya hingyap nga pagbanyakan itun mga siga didto han gawas hit ira kalsada. Guti pa la hiya, pirme na gin kikinursunadahan. Yana nga dise-sais na hiya, padayon la gihap nga gin sisinugo, gin aagaw an iya gin papalit nga pandesal, gin huhubo an iya shorts. Ine an mga rason kun kay ano nag-aram hiya hin krav maga. An resulta, hubag an mata han iya nanay.

Naghihirot gad hiya hit iya mga gin paplano. Alas singko pa la, bumuhat na hiya, tikan pagpiniraw pag binasa hit Wikipedia hinuong han daan nga sining hit self-defense hit mga Israeli. Gin upay ni-ya nga dako it hagong han iya gin kikilala nga hubya nga amay. Gin tuhay ni-ya nga sarado an purtahan han ira compound. Gin-upay nga waray makakasabot hit iya pag-iiniksersays.

An dire ni-ya nasiguro, kun maupay la gihapun an katurog han iya nanay nga hi Mrs. Bene. Patambling-tambling hi Mo ha iya sulod, sigaw ngan sigaw na baga’t kung fu an iya gin piprinaktisun. Nabatian ngay-an hiya han hiya nanay, gin kadto hiya pananglitan pagwarningan na bangin la makastigo na liwat hiya han iya gin kilala nga amay kun madistorbo itun nga nakaturog nga matambok nga pulis.

Ha krav maga, kinahanglan nga todo-todo it atake ha pinakamaluya nga parte han kalaban ha pinakamadagmit nga pamaagi. Ha huna-huna ni Mo, nakikit-an ni-ya an siga nga nanhuram ha hiya hin selpon nga an balyu, usa ka tagay hin gin nga inumon. Gin banyakan ni-ya itun. Ha kamatuuran, umabre an purtahan han iya gin pupuy-an ngan nabanyakan ni-ya an nawong han iya iroy.

Dire nagin maupay an aga ni Mo. Kinagab-ihan, dire la ni-ya napamatian kay sarop man an iya talinga hin earphones, ginkastigo na liwat utro han iya gin kilala nga amay an iya iroy. Labhag an nawong, ngan han lawas. An pilosopiya hit iya gin kilala nga amay “waray iba nga makakakastigo hit iya asawa, hiya la”. Kung nasabtan la hine nga gin banyakan ni Mo hi Mrs. Bene, bangin duro-duro pa an nahitabo ha iya. Dire na la nasabtan kay puros naman pasa an nawong han iya nanay, dire naabat nga gin pablak-ayan ngay-an hiya han iya anak, nga kunta, iya asawa an naghimo.

“Hubog hiya,” siring ni Mrs. Bene nga naninimangno han ira pamahaw. Bacon ngan hin pandesal nga ginpalit pa kagab-i, gintusta nala didto han ira oven.

“Ngan kamakuri magin pulis.” Maaram na hi Mo hit sisig-ngun han iya iroy. Dire na hiya nalaum nga mahimamangno pa ine hit kamatuuran.

Dire man gihap nagin maupay nga asawa an namatay na tatay ni Mo. Han unom, pito pa la hiya katuig, maaram hiya, nahinunumduman pa ni-ya, pirme gin susuntok an iya nanay. An kamatuuran, nanay naman ni-ya an naghihimakuri nga makatirok hira. Namatay han usa nga buy bust operation hi Mr. Katonyan. Hi Sarhento Bene an pulis nga nagruba han operasyon nga shabu han iya tatay.

Dyes katu-ig hi Mo nga nag-asawa utro an iya nanay. Han una, maupay gad an relasyon nira ngan han pulis. Tungod han mga loan ha GSIS, kada adlaw nga pagbinasa han mga classified tungod han anunsiyo hin mga naibaligya nga balay, waray awud nga pagpirit, napalit nira Sarhento ngan Mrs. Bene an upat nga balay ha usa nga compound nga gin uukyan nila yana ngan gin papaplitihan.

Trese anyos hi Mo nagtikan an papangastigo han iya gin kilala nga amay kan iya nanay. Umuli na la usa kagab-i nga hubog. Han gin pupudgan ni Mo an iya nanay, pati hiya nahi-api.
Usa ka tuig bag-o magin normal an ira kinabuhi. Nagin normal nala an pangangatigo ni Sarhento Bene ha ira nga mag-iroy.
Tumugaok na an manok han ira kaharani nga balay.

Sabungero itun, pirme nga kahampang hit inom han iya gin kilala nga amay. Kamatilamhot an bacon nga ginluto ni Mrs. Bene, pero dire hi Mo mamamahaw. “Makarigo na ako, Ma. Bangin la kami magkataragpo ha banyo.”

Dire la nag-iha, nakabado na hiya ngan nakapamostura. Buwenas hiya kay uniporme hit college it iya sul-ot. Dire ni-ya masabutan kun gin-aano it pamili han bado kada adlaw an iya mga kaklase han hayskul, na yana, normal na la an gin susul-ot kun mapasok ha unibersidad. Gin sarado ni-ya an iya sulod kay makuri bangin la hiya pagtripan nga pag-imbestigahon han buwaya tungod nga waray hiya ha ira balay.

Waray ha ira sala an iya iroy, waray gihap ha kusina. Humarani hiya han ira banyo ngan nabatian an boses han iya nanay ngan han iya gin kilala nga amay. Nagtext na la hiya ngan dumiretso na pagsulod.

Waray an mga maton ha kanto. Bangin mga nakaturog pa.
Harayo an sakayan han mga dyip nga tikadto ha Manila, ngan, trapik pa. Ini an rason nga aga pa hiya nalakat bisan alas-otso pa an iya klase.

Han arko nga nagbubulag han ira barangay ngan han Barangay Paligsahan, nakit-an na liwat utro ni Mo an usa nga pulubi. Nagmamata na ine ngan gin kikinitaan an mga lalaki nga nagsisilhig han ira luyo ngan han babaye nga nagdadagmit paopisina. Halaba an maitum na buhok han pulubi ngan han bigote pati an barbas hine. Waray sul-ot nga panhintaas, umuran man ngan bumagyo. Mahuyo la ine ngan dire man nangangaro. Dire sigurado hi Mo kun tatawagon ni-ya ine nga pulubi. Hiya lat naghahatag hito hin kwarta. Piso kada makita ni-ya ine nga lalaki. Waray pulos nga piso, dire ngani makakapalit hin mani. Ito na an iya pirme gin bubuhat. Baga na la hin ritwal kunta pagbulig han tawo an iya motibo.
Sugad han hadto, dire hiya gin asi han pulubi bisan han dumaop na hiya. Nag-squat hiya ngan gin butang an piso ha til-an han pulubi. Kahuman hine, magdadag-mit hiya nga lumakat.

May iba nga nahitabo hine nga adlaw. Bangin kay nabanyankan ni Mo an iya nanay ngan karuyag hiya lipungon han kalibutan, pauna pa la ini hit kamalasan na ti-abot ha iya.
“Maupay nga aga,” siring han pulubi.

Napa-ukoy hi Mo, guti-ay nala mahipakulob, bagat kotse nga tigda nagbreak. Maupay nala may maga training na hiya, kay kun waray, mahaharukan gud ni-ya an semento. Gin kitaan ni-ya an pulubi. Dire iton nakita ha iya. Dire hiya sigurado kun itun nga pulubi ba an nagmaupay na aga ha iya. Nagdiretso la an iya paglakat tipakadto han sarakyan han mga dyip.

Tumarahiti. Umuran. Bumagyo. Nakasakay na han dyip hi Mo. Nahulos na hiya han uran, pati an iya mga kaharani. Pag-abot ni-ya han ira eskuwelahan, nahisabot nala hiya nga suspendido na an ira klase. Umukoy an uran pero dire humubas an baha. Gab-i na hiya nakauli ha ira. Han may arko, nakit-an na ni-ya an siga na karuyag ni-ya pagyabuon. Gin titripan nira an pulubi. Gin kakaputan hadto nga duwa an braso han lagas. An lider han mga siga, Doro an ngaran, may kapot nga gunting, gin iiniroy-iroy nga pagguguntingan an hilaba nga bigote han lalaki. Mayda mga tawo han ligid, naiwas kit-un an nahihinabo.

Hulos pa an iya mga medyas, sumugod hi Mo. Hi Doro an una ni-ya nga gin banyakan. Una, kay may kapot ine nga gunting, ngan kinahanglan ni-ya na pabagsakon an pinakamakusog ni-ya nga kaaway. Tikaduha, tikan han iya pwesto, ine an nakatalikod ha iya.

Nakalubas la hi Doro. Maaram na hi Mo hit iya hitsura: waray mata ngan irong, puro la baba, dako it pagbukaka, may sulod nga nagdidinugo nga lagos ngan nangingitum nga ngipon. Nakatalikod ine ha iya, pero maaram hi Mo han itsura hit iya mga gin kakaaway kay tungod nga guti pa hiya, pirme na gin kakaptan an iya mga braso han mga upod ni Doro, nagtitinawa ha iya nawong. Karado pa ine magtinawa.

Nakikit-an ni Mo an butagtok hine, bagat tudlo hin bata an katapusan. Kinusugan ni Mo an pagbanyak han base han spinal column han iya kaaway.

Dire gud man la hinadlok an nga pusong. Gin atuban hi Mo ni Doro, gin buno gamit an gunting. Sumulod han iya huna-huna an iya nanay, luho-luho an duster, ngan han sophomore nga myembro han org ha ira eskuwelahan nga gin puprubaran ni-ya apihan, hilaba an legs hine. Gin binaru-banyakan hi mo han mga siga.

Naabat hiya han dugo ha iya ti-yan ngan ha iya baba, ngan ha iya braso, agtang ngan irok, prinubaran ni Mo nga tumukdaw. Gin pirit ni-ya nga pumukrat. Bulhog an usa nga mata, gin buhat hiya han duha nga alalay ni Doro. Tumambad ha iya an dunot nga ngipun ni Doro.

“Ine an parte nga may sisig-ngun ako nga hilaba ngan makusog ka ngan pipirdehun mo kami.” Gin gunting ni-ya an maong ni Mo. “Patalikda it hiya,” siring han siga nga lider.
May nabatian hi mo nga tunog han silbato. May nakit-an hiya nga mga nakadulaw. Mga tanod? Mga pulis? Supporter ni Noynoy? Kay ano nga bubuligan hiya hine.

“Buwas na la.” Naglakat pahirayo an tulo.

Hubo, plakda ha aspalto, gin haranian hi Mo han pulubi. “Pasaylu-a ako, kinahanglan ko itun nga buhaton para ha imo. Kinahanglan mo nga pumasa han pagsubok. Ngan pasaylu-a ako, pumasa ka, pero kinahanglan nga an mga tanod la nga haw an bumulig ha imo. Dire man pwede nga mamugot ako hin tulo nga ulo. Pero ine,” gin haprus ni-ya an tiyan ni Mo, “para masabutan mo nga seryoso ako.”

Han naglabay nga tu-ig, gin dara hi Mo han iya usa nga kaklase ha usa nga hardware store ha usa nga mall ha EDSA. Didto, may libre nga testing han massage chair. Kinse minutos nga gin yabo-yabo han makina an luyo ni Mo. Baga hiya hin gin labasan kahuman. Nablangko an iya huna-huna nga baga hiya hin nalupad. Kasabot ni-ya dire na utro mahitatabo ine nga karayhakan, tungod nga gin sig-kan hira han manager han hardware store nga usa la kabeses pwede testingun an massage chair.

Pero kinagab-ihan hat nga adlaw, kun san-o nabanyakan ni Mo an iya iroy ha mata, nahitabo utro ha iya an paglabas nga nagpablangko ha iya huna-huna ngan nagpalutaw han iya lawas. Ine an epekto pagkahuman hapruson han pulubi an iya tiyan.

Gin patukdaw hiya han mga tanod. Duha ine nga babayi, may ada kalumatdan, lagas, ngan nakadulaw. “Ayos ka la intoy?”
“May buno–” Gin abat ni Mo an iya tiyan. “Ayos lang.” Ngan bag-o pa magpaki-ana an duha nga tanod, naglakat na hiya ti-pauli.

Ha ira balay, waray hi-ya na-abtan nga pagkaon. Napamatian ni-ya nga gin roromansa an iya nanay han iya gin kilala nga amay ha ira banyo. Dumiretso hiya ha iya kwarto. Naglubas hiya, nagsul-ot hin t-shirt ngan dayun la humigda. Buwas, pagtitikasan hiya nira Doro. Pero bag-o umalbot an kinabuwasan, mapahuway anay hiya.

Gin pukaw hiya han lamrag. Dire hiya makakita, gin bulhog an iya mga mata. Gin kaham ni-ya an selpon. Waray ha ilarom han iya ulunan. Kinaham ni-ya an iya backpack. Waray didto han til-an han iya kama.

“Birat –“

Nawara an lamrag. Tumambad ha atubang ni Mo an pulubi. Nakasquat ine ha til-an han iya kama. May sul-ot nga kapa, busag an hilaba nga buhok, bigote ngan barbas.
“Birat ka nim iroy.” Nainga-ihi hi Mo.

“Kumusta ka na?” Gin tagan hiya hine hin dugnit. Ngan gin kapa gihap.

Gin putos ni Mo an iya lawas. Mahumok an tela, bagat velvet, may kolor nga itum ngan tagimpusuon ug sampaga. “Piraw la nga haw, ngan mahulos.” Dire nasabot hi Mo kun kay ano dire hiya naggiginuliat.

“Damo nga salamat utro han imo gin buhat kanina.”

“Katunga la adto nga gin himo ko ha imo.”

“Anu man an imo motibo, lagpas hin katunga pala adto han imo mga gin bulig ha akon.”

Humuyo an lalaki. Bumuhat hi Mo, kumita ha gawas. Nagpapatsarang an mga bituon, bagat mga tawo ha mall. May ada hiya nababatian nga nagvivideoke. “Damo gihap nga salamat.” Ngumuso hi mo ha direksyon han iya tiyan.

“Nag-andam ka na?”

“Han ano?”

“Kun ano an karuyag han imo kasing-kasing.”

“Dadad-on mo ako ha orgmate ko nga malegs?”

“Aplikante ka pala di ba?”

“Kay-ano nga nasabtan mo man iton?”

“Lamanlupa ako, dire ak tuyaw.”

Gin kagat ni Mo an iya im-im. Maaram hiya na patay na hiya ngan aadto na ha langit. Pwede gihap ha impyerno, pero dire naabot ha iya ine damo nga trahedya na dire hiya positibo. “Patay na ak hine?”

“Kay kinabuhi ba ha imo ine? Gin siplatan ni-ya an lugar. Umukoy hiya han usa nga poster han Harry Potter and the Prisoner of Azkaban, nakadukot ha pader han kwarto ni Mo. Gin bubukbok na ine.

“May ada….kita kakadatuan?”

“Ha akon palasyo.” Gin sukray ni-ya an balbas ni-ya nga busag.
“Ha…”

May gin gawas nga sulod an lagas tikang han iya kapa. “Ha ilarum han tuna.”

Tumangdo hi Mo. “Ayaw la anay ha? Tagi akun lima nga minuto.” Gin-adjust ni-ya an sul-ot nga kapa, gin pahuway an iya mga hita.

Kumadto hiya han kwarto han iya nanay. Abri an mga bintana, nasulod an lamrag han mga bituon. Nakit-an ni-ya ine han ira banig ha salhog, bagat fetus it posisyon. Aadto han folding bed an iya gin kilala nga amay. Unom na katu-ig an nahitabo, pero dire la nga haw nira gin gagamit an kama han kag-anak ni Mo, labi la kun magroromansa hira. An makuurit la, ayaw ig labog an upat nga poster bed, o kun maupay pa, ig hatag nala ha iya.
Hinagong hi Sarhetno. Gin pitik ni Mo an tiyan han tabatsoy. Pumukrat ine pero dire nagmata. Gin pitik ni Mo an irong. Umikot la an baboy ha folding bed. Gin biling ni Mo an maong han iya gin kilala nga amay. Gin kuha ni-ya an pusil hine. Treinta y otso. Gin tsik ni-ya, waray ine bala.

Gin butong ni-ya an taklap han iya gin kilala nga amay. Gin kubot an singit hine. Pumukrat an bu-aya, nahimangno na hiya yana. Gin tutok ni Mo ha sintido an pusil. “Pamati, birat ka nim iroy.” Gin dilaan ni-ya an iya im-im. “Dire ak nasabot kun patay na ako, pero kun mus-ak na ako magigin masurob-on kun dire ko pa ini kaya nga buhaton. Dire ak maaram kun ano it imo problema ngan waray na ak hitun labot. Waray na nga ak labot kun kay ano nga gin papasakitan mo it akon nanay, waray na ak labot. Waray na ako labot kun kay-ano gin papasakitan mo ako. Waray na ako labot. Andam na ak pumatay kanina, kun maaram ka la? Itun siguro an rason kun kay ano ako namatay. Nakit-an han Ginoo nga waray na ako konsensya. Pero dire na itun kinahanglan, kun murag ug buhi ako o kun waray na ako ha tama nga huna-huna nga maupay nga tawo ka ngay-an, papatayon ta ikaw yana, ngan ine an dako ko nga sala. Dire na ak maaram kun ano it sunod nga mahitatabo. It karuyag ko la sig-ngun, animal ka. Dire itun nga gin papasakitan mo ako, ug kami. Animal ka, urog nga gin palaom mo kami. Dire ka kunta nagpalaom hin bata. “Gin kalabit ni Mo an gatilyo. Natural, buo la nga haw an bungo han iya gin kilala nga amay. Dumalagan hiya pabalik han iya kwarto.

“Malupad na ba kita? Mag-aabre ka ba hin luho ha reyalidad?” Maupay an kapot ni-ya han kapa han pulubi.

“Malupad? Ano ak enkanto?

“Ano ka ngay-an, bastos ka?”

“Ako? Ako an Hadi han mga lamanlupa.”

Sumulod hi Sarhento Bene han kwarto ni Mo. Nalinog an tiyan hine. Nanlalamrag an ngipun, nakangisi nga bagat ayam. Gin tutok ni-ya an pusil ha ulo ni Mo.

Bumuto ine ha ira salog, sumabog an ginuti-guti nga kahoy. Bumuklad an tuna ngan gin kaon hira han kalibutan.

Ha palasyo na nagmata hi Mo. Himo hin bato an iya katre, pero kumportable ine. Matambok ngan mahumok an mga ulunan. Mahagkot an kwarto ngan masirum. Usa la nga kandila an gin titikangan han lamrag. Bumuhat hiya ngan gin daup ine: usa ngay-an nga bukatkat nga gin kurong han garapon. Nahunahunaan ni-ya an usa nga gab-i. An mga dalan nga aragihan han kastilyo, puro kabukatkatan ha garapon an gin titikangan han lamrag.

Gin biling ni Mo an iya mga bado. Masuok ha iya an sul-ot nga pajama, gin sukbit iton ni-ya tikan ha Taas han usa nga tawo han Hadi. Waray an iya t-shirt ngan boxers, pero nakadto an kapa. Nagbabado hiya han nabatian ni-ya an usa nga tuok tikang han kaharani nga kwarto.

Kun dire la gin butlaw hi Mo han ira lakat tikan ha “Taas” tipakanhi han palasyo han Hadi, dire hiya mahihingaturog tungod han aringasa han kaharani nga kwarto. Umangkon daw ine han Hadi, duke ug prinsipe, dire masigurado ni Mo kun ano didto. Basta an iya gin sasabtan, riko an tatay hine, ngan harani na mamatay.

An siring han Hadi san-o baya-i hi Mo ngan makakaturog, gindara hiya han ira kaharian kay may-usa hiya nga misyon. Hiya an magigin kampeon han Hadi han usa nga sayaw. Kun kay ano hiya pa nga tawo an kinahanglan nga magin kampeon, kun kay ano kinahanglan hin usa nga kampeon ha sayaw, waray gud interes hi Mo nga pagbatunon inen nga mga paki-ana. Bubuhaton ni-ya an hihingyapon han Hadi para makakuha hin balyo nga gin saad hine.

Gumawas hiya ngan gin tuktok an kaharani nga kwarto. Usa, bangin kinahanglan han duke nga prinsipe an iya bulig. Ikaduha, dire hiya nakakailub han aringasa hine. Ikatulo, bagat dire man katatapuran an Hadi. Maupay na may iba hiya nga sangkay ngan dire man maraot nga tawo han prinsipe na duke.

Naabrihan an purtahan ngan gin suntok hiya han kamatuuran. Dire gud man magigin posible nga magin malabad nga tawo an iya karahani nga kwarto. Kay-ano, dire man ine tawo. Usa nga pugita an umangkon han Hadi. Kahitaas ni-ya, karadako han iya ulo, an mga mata nga nanhuhubag pagtinuok.

Nakasul-ot ini hin pula nga kapa, may korona nga nalamrag ha iya ulo. “An dayo,” gin-abot an galamay hine ha kamot ni Mo. “Pakadi, pakadi.” Huminggok ine, ngan diretso an pag-ukoy han iya pagtinuok.

“Mo na la, mahal ko nga duke.” Mahulos-hulos an salhog han kwarto.

“Prinsipe la, Mo, Prinsipe la.” Tumudlok ine han usa nga mahulos nga lingkuran. “Paglingkod. Kanugon nga yana ka la umagi. Bisita ko kanina hi G. Bingle. Riko nga tawo, kahit dire maharlika. Dadad-on ni-ya niyan an iya mga anak ha sarayawan. Bumutong hin lingkuran ngan lumingkod han atubang ni Mo. “Kakaruyagon mo hira. Kahurma an akon dakila nga tito.”

Tumangdo hi Mo. Dire ni-ya matutukan ha mata an Prinsipe, ngan dumapo an iya mga mata han mga armas nga nakasal-ong han pader.

Lumingi an Prinsipe. “A, nakikit-an ko nga nag-aandam ka na para niyan nga sarayaw.”

Bagat nakampay kan Mo an usa nga parakol. “A, pasensyahi la, ano?”

Tinawa an Prinsipe. Itun an kasabot ni Mo. Umabre an baba hine ngan naghiniyom-hiyom, ngan nagngisi gihap an iya mga mata. Iba an tunog han tawa han Prinsipe, bagat tawo nga naguliat ha ilarom han tubig. Bagat tunog nga nalulumos.
Nakapanhuna-huna hi Mo na bangin dire tuok han Prinsipe an iya nababatian kanina. “Kay-ano?”

Gamit an iya duha nga galamay, gin sambayan ine hiya. “Dire gin siring ni Tito kun ano an sayaw, ano?”

“Sayaw. Kay ano pa it ig tututdo hit sayaw? May ada tukar, ig babantad la an mga tiil, ig babantad an mga kamot. Bangin maghinilud-hilod pa kami hadto nga gin siring mo nga mga anak ni G. Bingle.”

Tinawa utro han Prinsipe, nga kahuman, nawara na an kamahiyum-hiyom han iya mga mata. Baga ine hin maghihingatuok utro. “May kinahanglan ka nga paghinilud-hiluran, pero dire an mga anak ni G. Bingle. Kinahanglan mo mga mapirde an Pirata.”

“An Pirata?” Tikan ngay-an han galamay han Prinsipe an itum nga likido.

“An Pirata. Maiha na ni-ya gin didinistorbo an mga mga labasero dinhi han amon kahadian. Yana, nadakpan na hiya han mga sundalo han Had. An gin hihingyap ni-ya, usa nga paghuhusga nga tikan ha Taas.

“Ako, ako an magsisiring kun paparusahan hiya o dire?” Nagkalot han baba hi Mo. Talagsa hiya magkita hin Boston Legal, ngan naghinyap hin pira ka utro nga magin hukom. “Akon gat ada mahihimo.”

“Makarit.” Nalingkod la nga haw, gin abot han Prinsipe an parakol. “Ine, kuha-a.”

Magaan an parakol. Nakikit-an ni Mo an iya nawong, puro hiya muta. Maringgat an iya ulo. “Pagpupugutan ko ba hiya ni-yan hin ulo?” May ada ba ulo an Pirata?” Baa, dire ko ada itun mahihimo. Hukom la ak, dire tulisan.”

“Dire mo man hiya kinahanglan nga pugutan.”

Huminga hin hilarom hi Mo. “Maupay.”

“Paglaslasi it braso, ngan tigbasa it dughan, waray problema.”

“Ano?”

“Kun dire nimo ine bubuhaton, bangin ikaw it mapugutan hin ulo. Laban it sayaw, Mo. Kun matugot ka nga patayon hit Pirata, waray ine iba nga karuyag singgon nga tikan ha Taas, waray hiya sala.”

Nahulog ni Mo an parakol. Gin talsikan hiya hin itum nga likido ha mata.

Pagpurot han armas, kinadto ni-ya an Hadi. Naabtan ini ni-ya nga nalingkod ha trono, nagkikita hin klawn, gin papalibutan hin kun sin-u-sin-u nga sundalo, serbidura ngan uripon. Nakadto gihap an mga maharlika nga nakakapa. Han makit-an nga kapot-kapot ni Mo an parakol, kumumpas an Hadi ngan ginikan an nga tanan, pwera han mga sundalo ngan han Prinsipe nga upod ni Mo.

Iwinagayway ni Mo an parakol. “Karuyag mo gad ako mamatay?”

Sumalipod han but-nga nira an duha nga sundalo. Tag-urusa hira hin kalasag ngan sibat, an sunod nga nahitabo, plakda an duha didto han salhog. Nabari an sibat ngan naluho an mga kalasag.

“Kay ano…ano an nahinabo?”

Nagkumpas an Hadi ngan gin buligan han iba pa nga sundalo an mga bumagsak an til-anan ni Mo. Gin bilin nira an mga bari nga sibat. Kumumpas utro an Hadi ngan nakatukdaw na ine han atubang ni Mo, nakatutok an duha nga bari nga sibat ha iya li-ug.

Pumarakpak an Prinsipe, tunog hin linabhan nga gin pupuro-pusdak.

“Aram mo ba, Mo, akon kampeon, kun kay ano ako it Hadi?”

“Kay…tatay mo an namatay na Hadi?”

“Kay ako an mapakangyarihan dinhi ha kahadian.”

Napatulon hi Mo. “E, kay ano dire na la ikaw an pumatay han Pirata?”

Gin baba han Hari an binari nga sibat. Bumalik han iya trono. “Kay may usa nga mas makapangyarihan pa ha akon. Ngan ine an batas. Ngan ha batas, an kriminal nga umaro hin panhuhusga tikan ha Taas, huhusgahan hin tikan ha Taas.” Suminghot ine. “Pero dire gin sisiringin han batas nga dire pwede buligan an kampeon. Karuyag ta ikaw, Mo. Maisug ka, andam nga bumulig maski dire nimo kilala. Ngan gin sisiring mo it imo nahuhuna-huna, dire ka buha-on. Oo, talagsa waray ka ha upay, pero tangkod ka. Ngan karuyag ko pa it kampeon nga tangkod ug han kampeon na baga hin pulitiko. Gin tagan ta ikaw hin kapangyarihan. Dinhi la ito madara ha amon kalibutan. Husgahan mo hin tinuod an Pirata. Damo na an iya gin kawatan, gin gahasa ngan patay. Husgahan mo hiya hin maupay, ngan pati ha Taas, Magana it imo kapangyarihan.
Nahuna-hunaan ni-ya an iya gin kilala nga amay. An mga siga. Kinitaan ni-ya an parakol. May daplis hine hin dugo. Maaram hiya nga buhi pa an duha nga sundalo nga iya gin pirde. Dire ngay-an ni-ya nasabtan nga may nasamaran hiya. Samaran an iya mga kaaway, ine an iya hingyap. Di ba? Kay dire man hira maupay, di ba? Ngan maraut gihap ine nga pirata. Gin kita ni Mo an Hari, ngan tumangod na hiya.

“Kamakarit,” siring han Hari. Pumapalakpak ine, ngan madagmit nga bumalik an mga uripon, serbedura, sundalo ngan iba-iba nga riko nga tawo. Maaringasa hira, bagat kwarto hin mga estudyante na waray pa an ira maestra.
Gin tawag ni Mo han Prinsipe. Natukdaw ine tungod han usa nga lingkuran. “Lingkod, lingkod,” siring hine. Gin masahe han Prinsipe hi Mo.

“Nabati-an ba nira an karu-kayakan namon ngan han Hadi?”
Kumindat an Prinsipe. “Ano ka ba, Mo? Pati ako dire ko nabatian an iyo gin kinarayakanan.”

Tumamod hiya. Gin punasan an dugo han parakol gamit an iya kapa. Itum ine. Itum an kolor han dugo.

“Aadto man hi G. Bingle?”

“Itun nga nakakapa hin busag?”

Dire. Maharlika adto, an maharlika la an pwede nga magkapa. Adto nga nakakalo. Adto o, nakikit-an mo it nga puro ginto nga alahas. Baman kay negosyante, kinahanglan nira nga ig pakita an yaman. Nakita ka hito.”

“Hito ka hin hito, kay pag tudluka gad.”

“Itun nga babayi nga may kalo, suhag hin pating. Itun an anak ni G. Bingle. Magpakilala kita niyan.” Lumuya pa nga duro an iya tingog. Bagat turo hin tubig tikan han barado nga gripo. “Dire mo naman hiya kinahanglan nga pagpatayun. Kinahanglan mo la hiya nga husgahan.” Gin padayon niya an paghilot.

Gin kinitaan ni Mo an usa nga anak ni G. Bingle. An pinakamahusay ha hira nga tanan. Hitataas ine, aysus, kay maitum pa hit ulikba. Guti-ay an kalo hine, ngan haros waray alahas. Gin kindatan ni-ya an babayi. Humirayo la ine hin pagkita.

Umabot an lima nga sundalo nga iba an kolor han uniporme, bolhog imbes nga lunghaw, nga iba na an mga armas, espada nga sibat kunta. Butong-butong nira an usa nga lalaki nga nakagapos an braso ngan bitiis.

Humuyo an mga lamanlupa. Umabot na an maestro.
“Kapitan Tyago.”

“Pirata Tyago.” Gin pagawas an lawas han preso ngan nagtikang nga mangunat. “Pirata Tyago, minayuyo nga Hadi.” Kurong an buhok han Pirata, manipis an balat ha ulo, nasilag an bungo hine.

Suminghot an hadi. “Pirata Tyago.” Ginsasala ka hinen nga korte labay han imo mga sala: shinto singkwenta nga pangawat; usa nga paggagahasa, bente singko kautro nga pagpatay. Umamin ka hine nga krimen tungod hin pag-aro nimo hin husga tikan ha Taas.”

“Dire api an panggagahasa.” Gin tagan hin sibat an Pirata.
“Dire api an panggagahasa.”

Tumangdo an pirata. “Aminado ako hinen nga mga sala, nga naaro ako hin husga tikan ha Taas.”

“Maupay.” Kumumpas an Hadi ngan gin bayaan nira an Pirata ha but-nga. “Aadi an taga-Hataas nga maghuhusga ha imo.” Tumangdo ine kan Mo.

Bumuhat hiya. Gin kamayan an Prinsipe, dire hiya nasabot kun kay ano. Maaram man hiya nga magdadaog, pero it iya kutob may mawawara ha iya. Dire man hiya Ginoo, ug hukom, kay ano nga maghuhusga hiya? Naglakat hiya tipakadto han atubang han Pirata, usa ka metro an kahirayo. Gin biling ni-ya ha nawong an anak ni G. Bingle. Nakit-an ni-ya ine, nakayuko ngan nag-iiniling-iniling. Nanluya hiya. “Dire ko ada–“
Gin sugod hiya han Pirata, gin buno an iya tiyan.

“Anak hin pating.”

Mas umiha ini nga laban. Bulok gan ada an mga sundalo han Hadi, ug bangin nagpanggap la nga maluya para lumakas la it iya loob. Napirde syempre an Pirata. Dire na ini nakatusok ha iya, puro la salag. Kina-urhian, gin parakol ni Mo hin sunod an mga bitiis. Plakda han salhog an lalaki na kurong.

“Nagpapirde ako,” huring hine.

Nagpalakpakan an mga lamanlupa. Nagtikang hira nga humuring ngan paguli-at: “Ulo! Ulo! Ulo!”

Humiling hi Mo ha iya gilid. Dire ni-ya makita an anak ni G. Bingle.Dire ni-ya makita an Prinsipe. Dire ni-ya makita an Hadi, na kadto la harani han iya trono. An iya la nakikita an Pirata. Nagdudugo an baba hine. Mabanhaw man, pero aram niya nga dire na ine makakalakat. Dire pa ine sakto nga parusa han gin himo nga pagkawat ngan pagpatay. Gin hitaas ni Mo an parakol.

Ngan gin buno ha sal-hog.

Nanhuyo an mga lamanlupa. Mayda pera nga maharlika nga nagginuliat.

Gin hitaas ni Mo an iya palad. “Ine an ako husga.” Nakit-an ni-ya an lingkuran ngan ha luyo an Prinsipe nga nagngingirisi. Pagharani ni-ya, nakit-an ni-ya nga nahubag an mga mata hine. Lumingkod hi Mo. “Ig masahe daw ak.”

Katunga la an iya gin kita han mga sunod nga naglabay. Gin anunsyo na han Hadi an “tikan han atun batas”. Umalbot an mga sundalo nga may espada, nga gin butong nira tipatungod ha manggagamot an Pirata. May umalbot nga serbidura nga gin trapuhan an dugo tikan han sal-hog. Bumalik utro an payaso, may upod nga mga musikero.

Amo adto an sayaw.

Duha nga bukatkat ha garapon han nahimangno hi Mo. Nahimangno hiya han tuok han Prinsipe. Ginhubya hiya nga tanggalon an masuot nga pajama. Usa nga tuktok kahuman ngan sumulod na hiya ha kaharani nga kwarto. Naab-tan ni-ya ha lingkuran an Prinsipe. May ada papel ha la mesa ha iya atubang.

“Surat?”

Tumangdo ine. Gin tago an papel.

“Asya itun nga pirme ka nagtitinuok kay hitun nga gin susurat mo dida?”

“Sisig-ngun ko nala ha imo kun magkita kita utro.”

“Mahihitabo ito?”

“Dire ak maaram. Balik dinhe.”

“Dire na dawla.”

“Kun amo itun, ako an mabisita ha imo.”

“Sige gadla. Humigda hi Mo han kama. Mahulos ine, pero kay mabalik na liwat hiya ha Taas. Okay la ha iya nga magin mapilit. Makarigo na la hiya pag-abot ha ira balay.

“Mahusay an anak ni G. Bingle ano?”

“Oo?”

“Kay medyo maitum la.”

“Nagyakan an kolor porselana.”

Nagkinatawa an duha.

“Kun maaram ka la, baga kat ig lulubong kun natawa.”

“Ngay-an?” Gin labay ni Mo hin ulunan an Prinsipe. “Ano utro itun imo ngaran?”

“Amante.” Gin it-tsa utro an ulunan. “An karuyag sig-ngun hine, ha wika na dire ha iyo, gugma.”

“Prinsipe Gugma. Ngan ano utro an ngaran han anak ni G. Bingle?”

“Ayaw na la paglaom. Gin kanhi ak utro ni G. Bingle kanina. Karuyag daw ak han mga anak niya.”

“Ngan ako?”

“Hambog ka daw. Ngan nauurit pa hit maitum.”

“Tinuod nga gin siring ni-ya itun?”

Umabot an ira pamahaw. Kahuman, umabot an duha nga sundalo. Gin papatawag na raw han Hadi hi Mo. Nagsarit na hi Mo han iya bag-o nga sangkay. Binayaan ni-ya ine ha kwarto, ngan gin bayaan ipadayon ang pagsurat han surat nga nakakatuok.

Nakit-an ni-ya nga natukdaw han Hadi atubang han iya trono. Dire ine nakasul-ot hin kapa.

Tumukdaw hi Mo hin usa ka metro an kahirayo. Waray sundalo nga bumot-nga ha ira.

“Naka-andam ka na?” Gin atubang ni-ya an Hadi. Gin-abot ha iya an parakol. “Kapareho han atun gin istoryahan.”

“Paano nga utro ako mabalik?”

Pumiyong hi Mo. Naglabay an pira ka segundo. Waray nahitabo. “Kahuman?” Waray bumaton.

Kumapot hiya han parakol. “Minayuy-on nga Hadi?”

Kamingawan. Sumakit an iya mata. Nakakita hiya hin pula, bagat nakapiyong pero may lam-rag. Bagat naghahatag hin katurog na waray pahuway. Nakatutok an baril kan Mo.
Gin parakol ni-ya an pusil. Gin balbag ni-ya hin kahoy an bahagi an ulo han iya gin kilala nga amay.

Bumagsak ine.

Gin hitaas ni Mo an iya armas. Pero sugad gihap han Pirata, dire ni-ya kaya nga mamatay hin tawo. Dire ako Ginoo, kahit pwede ako tawagon nga hukom. Gin lingkuran ni-ya an tiyan han iya gin kikilala nga amay.

“Animal ka.” Gin panalaminan ni-ya an ulo han parakol. Masamok an iya buhok. “Animal ka, papatayon nala kita pero dire ko mahimo.” Guminhawa hiya hin hilarom. “Dire kita papatayon, obyus ngani. Pero tarhug na ine ha imo. Han guti-ay pa ak, dire ak maaram, pero naabat ako nga dire ka man pirme marahug-dahog. May maupay gihap ha imo, hadto. Siguro may maupay la nga haw ha imo, gintatago mo la. Dire ka man paghihigugmaon hit akon iroy kun waray ka upay nga tawo. Dire man hiya lurong. Pasalamat ka ngani, dire lurong i-tak nanay. Pero pagtigamni ine, nalulurungan ako ha imo. Kun gin yayabo mo hiya. Kun gin bibinanyakan mo hiya. Kun gin bibinuyayawan mo hiya. Dire pa niya aram, nasabot na ak. Ngan yana, maaram ka na. Naglabay na adtun nga panahon. Magin maupay ka na,” gin wagayway ni-ya an parakol ha igbaw han ulo hine, ” bangin paghusgahan kita.” Gin kinitaan ine ni Mo.

Tumangdo an iya gin kikilala nga amay.

Bumuhat hi Mo. Gin banyakan patigdong an napirde nga kaaway. “Kuha-a an imo pusil. Testinga la nga pagpusila ako, kit-a kun ano an pulos itun ha imo. Ano? Ano?”
Waray ine pagyakan.

“Hirayo na. Damo pa it akun bubuhaton.” Dire na gin kit-an ni Mo kun sumunod ine. Gin abrihan ni-ya an iya computer, gin-konek ni-ya han internet. Dire hiya maukoy ha pipitsugin na pulis. May kapangyarihan na hiya yana. Ngan an gin kakalaban han maupay nga kapangyarihan, maraut nga kapangyarihan. Congressman ug gobernador. Sugad hiton. Dire hiya nasabot kun mauutro an nahitabo han Pirata ha iya gin kikilala nga amay. Dire hiya nasabot kun matabla la nga haw an konsensiya ha iya o bangin mawawarayan hiya hin buot. Ano man it mahitabo, nakagtingan na hiya han iya lakat. Anu man it kagagaw-san, pumatay man hiya ug magpasay-lo, dire na hiya pwede nga umatras.

This short story is a translation of U Eliserio’s “Bayani,” part of his second collection Tungkol sa Aso. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.

PARADANGIN

Posted on April 11, 2021September 11, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Z. Eliserio

translated into Bicol by Eilyn L. Nidea

Aram man nin gabos na pag nasipa mo sa lawog an saimong ina, dai magigin magayon an saimong aga.

Dai man pigtuyo ni Anselmo “Mo” Katonyan na sipaon an saiyang ina. An mga maton sa kanto an muya niyang sipaon. Aki pa sana siya, pirmi na siyang pigtitripan kan mga ini. Ngunyan na 16 na siya, dagos pa man giraray an pagkutos saiya, pag-agaw nin pigbakal niyang pandesal, pagbutong pababa kan saiyang shorts. Kaya nag-adal siya nin krav maga. Kaya an kinaluwasan, nagbutog an mata kan ina niya.

Malikay man an pagplano niya. Alas singko pa sana nin aga, nagbuhat na siya, pagkalihis kan magdamlag na pagbasa niya sa Wikipedia manungod sa suanoy na arte kan self-defense kan mga Israeli. Pigsiguro niya na makusog an hukragong kan saiyang amaon na tamad. Pigsiguro niya na nakabarat an gate nin saindang compound. Pigsiguro niya na mayong makakahiling kan saiyang pag-ehersisyo.

An dai niya palan nasiguro, an pagpadagos kan turog ni Mrs. Bene. Sige an pagsirko ni Mo sa kwarto, sige an pagkurahaw na garo baga kung fu an saiyang pinapraktis. Nadangog palan siya kan saiyang ina. Pigdumanan siya kaini tanganing taraman siya, ta baka siya magulpi liwat kan saiyang amaon pag nadisturbo niya an turog kan tabatsoy na pulis.

Sa krav maga, todo-todo dapat an pag-atake sa pinakamaluyang parte kan kalaban sa pinakamarikas na paagi. Hiling ni Mo sa utak niya an mata kan sigang “nagsubli” nin saiyang cellphone, karibay nin sarong tagay nin gin. Pigsipa niya an siga. Sa realidad, nagbuka an laogan sa saiyang kwarto dangan nasipa niya an lawog kan saiyang ina.

Dai nagin magayon an aga ni Mo. Kan bangging ito, dai niya dangog ta nakaearphones siya, alagad pigkulgan na naman kan saiyang amaon an saiyang ina. Pano nin pasa an lawog kaini, pati an bilog na lawas. An pilosopiya kan amaon ni Mo: “Ako sana an may diretso na kulgan an sakuyang agom!” Kun naaraman kaini na nasipa ni Mo si Mrs. Bene, mas grabe pa an kulog na sasapuon kaini. Alagad, dai kaini maaaraman, ta pano man nin pasa an lawog kan ina ni Mo, dai risa an black eye na bako an agom kundi an aki.an may gibo.

“Burat kaya siya,” taram ni Mrs. Bene mantang nagluluwag nin pamahawan. Bacon saka pandesal na pigbakal kasubanggi dangan pig-oventoaster tanganing matusta.

“Sagkod dai madali an magin pulis.” Aram na ni Mo an mantra kan saiyang ina. Dai na siya naglalaom na mapapagmata pa ini sa kun ano an totoo.

Siring kan saiyang amaon, dai man nagin marhay na agom an nagadan na ama ni Mo. Kadtong anom, pitong taon siya, aram niya, narurumdoman niya, pirmi man kaining pigkukulgan an ina niya. Maski ngani an ina man niya an nagtatrabaho na garo kabayo tanganing makapundar sinda. Nagadan sa sarong buy bust operation si Mr. Katonyan. Nabungkag an shabu operation kaini kan pulis na iyo si Sarhento Bene.

Sampulong taon si Mo kan mag-agom liwat an saiyang ina. Kan inot, marhay an ibanan ninda kan pulis. Sa paagi kan loans sa GSIS, aro-aldaw na pagbasa nin classified ads manungod sa mga harong na maririmata, saka mayong-supog na extortion, nakabakal sinda Sarhento saka Mrs. Bene nin apat na harong sa compound kun sain sinda ngunyan nag-iistar saka nagpapa-arkila.

Trese anyos si Mo kan nagpuon na kulgan kan saiyang amamon an saiyang ina. Nagpuli ining burat sarong banggi. Kan pigdakin ni Mo si Mrs. Bene, pati siya pigkulgan kan pulis.

Pagkatapos kadto, sarong taon an naglihis bago nagin normal an saindang buhay. Nagin normal na sana na pigkukulgan sindang mag-ina ni Sarhento Bene.

Nagturaok an mga manok kan saindang kataid. Parabulang ini. Pirmi ining kainoman kan saiyang amaon. Mahamot an bacon alagad habong magpamahaw ni Mo. “Maparigos na ako, Ma. Tibaad magkatuparan pa kami sa CR.”

Dai naghaloy, nakabulos na si Mo. Swerte pa man giraray siya, de-uniporme sa saindang kolehiyo. Dai niya aram kun pano nagpipili nin mga badong pan-aro-aldaw an saiyang mga kaklase kadto sa hayskul na nag-eeskwela ngunyan sa unibersidad na casual attire an gamit. Piglock niya an saiyang kwarto. Marhay na an pasiguro ta tibaad mapagtripan siyang imbestigaran kan buwaya mantang mayo siya sa harong.

Mayo an saiyang ina sa sala, mayo sa kusina. Nagrani siya sa CR dangan nadangog niya an tingog kaini, pati an sa saiynag amaon. Pigtext na sana niya ini na naghali na siya paeskwelahan.

Mayo an mga maton sa kanto. Tibaad tururog pa.

Harayo an pighahalatan tanganing makalunad sa jeepney pasiring sa Maynila. Dangan, trapik pa. Kaya maski alas otso an inot na klase ni Mo, amay pa siya nagpupuon kan saiyang aldaw.

Sa arko na iyo an border kan saindang barangay saka kan Barangay Paligsahan, nahiling ni Mo an alabado. Nagimata na ini, pigdadalan an mga lalaking nagsisighid sa natad saka an mga babaying naghihidali paduman sa mga opisina ninda. Halaba an maitumon na buhok kan alabado, pati an saiyang bigote saka barabas. Mayo ining sulot na bado na pan-itaas, mag-uran man o mag-bagyo. Tuninong sana ini. Dai man nakikilimos. Dai ngani sigurado ni Mo kun maninigo ining apudon na alabado o parapakilimos. Siya man sana an nagtatao digdi nin kwarta. Piso kada nahihiling niya an lalaki. Mayong kamugtakan na piso, dai man makabakal maski mani. Natudan na sana niya. Mas lamang na attachment sa ritwal nin pagtao kaysa pagmakulog nin boot an saiyang motibasyon.

Arog kan mga nainot, dai siya pig-intindi kan alabado maski nagrani na siya. Nagtukro siya dangan piglaag an piso harani sa pamitisan kaini. Dangan, dapat nagihidali na siyang maghali.

Iba an nangyari kan aldaw na ito. Siguro nin huli ta nasipa ni Mo an saiyang ina, saka gusto kan kinaban na maribong siya, garo baga panamit sa kadimalasan na paabton saiya.

“Marhay na aga,” sabi kan alabado.

Napapundo si Mo, dikitan pa na madapla, arog sa lunadan na biglang nagbreak. Marhay na sana, igwa siyang krav maga training, kun mayo, nahadokan na niya an aspalto. Pigsalingoy niya an alabado. Dai ini nakahiling saiya. Dai niya masigurado kun ini man nanggad an nagtaram, “Marhay na aga,” sabi niya. Nagpadagos na siya paduman sa pundohan nin jeepney.

Nag-ambon. Nag-uran. Nagbagyo. Nakalunad sa jeepney si Mo. Basa siya. Basa gabos na kataraid niya. Pag-abot niya sa eskwelahan, naaraman niya na classes are suspended. Naghuraw, alagad dagos an pagbaha. Banggi na siya nakapuli. Nahiling niya sa may arko an mga siga na gusto niyang sapakon saka sipaon. Pigtitripan kan mga ini an alabado. Kapot kan duwang siga an mga braso kan gurang. An lider kan mga maton, si Doro, may kapot na gunting, nakaumang na gugupitan an halabang bigote kan parapakilimos. May nagkapirang residente sa harani, nagpapasipara sa nangyayari.

Basa pa man giraray an mga medyas, nagsugod si Mo. Inot niyang pigsipa si Doro. Inot, nin huli ta ini an may kapot na gunting, saka maninigo na patumbahon an pinakamakusog na kaiwal. Ikaduwa, gikan sa saiyang pwesto, ini an nakatalikod saiya.

Mayong sulot na t-shirt si Doro. Aram ni Mo an itsura kaini: haros mayo nang mata saka dungo, puro sana nguso, dakulang nakabuka, pano nin nagdudurugong gilagid saka maitumon na mga ngipon. Nakatalikod ini saiya, alagad aram ni Mo an itsura kan kaiwal nin huli ta puon kadtong aki pa siya, pirming mga braso niya an kapot kan mga alipores ni Doro, saka nagngingirit ini sa lawog niya. Makusog ini magngirit.

Hiling ni Mo an mga gulugod kaini, garo guramoy kan aki an pinakapuro. Makusugon na pigsipa ni Mo an base kan spinal column kan kaiwal.

Dai man lang naghiro an maton. Pig-atubang ni Doro si Mo, pigsaksak sa sikmura gamit an gunting. Naglaog sa isip ni Mo an saiyang ina, ralabot an duster, saka an sophomore na miyembro kan org sa school na pigpupurbaran niyang balihan, an haralaba na legs kaini. Pigparasipa kan mga maton si Mo.

Mntang namamati an pagbulos nin dugo sa saiyang tulak, nguso, saka sa saiyang mga braso, angog saka yukyok, pigpurbaran ni Mo na magtindog. Pirit siyang nagmuklat. Kabangang buta, pigbuhat siya nin duwang alipores. Namansayan niya an mga raot na ngipon ni Doro.

“Iyo na ini an parte na may tataramon akong halaba, dangan bigla ka makusog saka dadaugon mo kami.” Piggunting kaini an pantalon ni Mo. “Italikod iyan,” sugo kan lider na siga.

May nadangog na silbato si Mo. May namaanan siyang mga nakadilaw. Mga tanod? Mga pulis? Supporters ni Noynoy? Tano man tatabangan siya kan mga ini?

“Sa aga na sana.” Nagralakaw parayo an tolong siga.

Pigranihan kan alabado an hukas, plakda sa aspalto na si Mo. “Pasensya na, kaipohan ko gibuhon ito saimo. Kaipohan mo magpasar sa silot. Saka pasensya na, nagpasar ka. Alagad kaipohan pa man giraray na mga tanod an magsalbar saimo. Dai man ako pwedeng magpugot nin tolong payo. Alagad uni,”pigkapa kaini an tulak ni Mo. “tanganing aram mo na seryoso ako.”

Kan nakalihis na taon, pig-iba si Mo kan saro niyang kaklase sa sarong hardware store sa sarong mall sa EDSA. Igwa duman free trial sa massage chair. Kinse minutos na pigsuntok nin makina an likod ni Mo. Garo siya pigluwasan pagkatapos. Nagblangko an isip niya saka garo siya naglataw. Sa paghuna niya, dai na niya mamamatian an siring kadtong siram, orog na ta pigsabihan sinda kan manager nin hardware store na saro sanang beses pwedeng testingon an massage chair.

Alagad, sa bangging ito kan aldaw kun kasuarin nasipa ni Mo sa mata an saiyang ina, naeksperyensiya niya liwat an luwasan na nagpapablangko nin isip saka nagpapalataw nin hawak. Ito an epekto kan pagkatapos kan alabado sa saiyang tulak,

Pigtindog siya kan mga tanod. Duwang babayi an mga ini, medyo may mga edad na, nakadilaw. “Ayos ka man lang, Aki?”

“May sak –“ Pighimati ni Mo an saiyang tulak. “Ayos man po.” Saka bago pa man nakaharapot an duwang tanod, naglakaw na siya papuli.

Mayong pagkakan na natada para sa saiya sa saindang harong. Nadangog niya na nagroromansahan an saiyang ina saka amaon sa CR. Nagdiretso siya sa saiyang kwarto. Naghuba, nagsulot nin t-shirt, naghigda. Sa aga, gagadanon siya ninda Doro. Alagad bago mag-abot an aga, mapahingalo nguna siya.

Napagmata siya nin huli sa bangraw. Dai siya makamaan. Ginibo siyang buta kaini. Pigkapkap niya an saiyang cellphone. Mayo ini sa irarom kan saiyang ulonan. Pigkapkap niya an saiyang backpack. Mayo ini sa pamitisan kan saiyang katre.

“Anak ng–”

Nawara an bangraw. Nawalat sa atubangan ni Mo an alabado. Nakatukro ini sa pamitisan kan saiyang katre. May sulot ining kapa, puti an halabang buhok, bigote saka barabas.

“Anak ng puta.” Napaihi si Mo.

“Kumusta ka na?” Pigduholan siya kaini nin saro man na kapa.

Pigpatos ni Mo an saiyang lawas. Malumhok an tela, arog sa velvet, nagsasalak an itom saka violeta. “Tungka pa ako, basa pang dikit.” Dai maaraman ni Mo kun tano dai siya nagkukurahaw.

“Diyos mabalos liwat sa ginibo mo kasubago.”

“Kabanga man sana kan ginibo ko an para sa saimo.”

“Ano man an motibasyon mo, sobra pa sa kabanga an ginibo mong tabang,”

Nagtuninong an lalaki. Nagbuhat si Mo, nagsirip sa luwas. Nagkuriyat an mga bituon, arog sa mga tawo sa mall. May nakaabot saiyang ribok nin nagvivideoke. “Diyos mabalos man palan ngani.” Pigguso ni Mo an direksyon kan saiyang tulak.

“Andam ka na?”

“Sain?”

“Kun ano man an mawot kan saimong puso.”

“Dadarhon mo ako sa orgmate ko na malegs?”

“Bakon aplikante ka pa man sana?”

“Pano mo naaraman iyan?”

“Lamanlupa man sana ako, dai tanga.”

Pigkagat ni Mo an saiyang ngimot. Malamang sa malamang, gadan na siya, saka nasa langit. Pwede man sa impyerno, alagad dai man nag-aagi sa arog niya an manlainlain na rimalaso sa buhay na dai siya nakakanuod magin optimistic. “Gadan na ako?”

“Inaapod mo na buhay ini?” Naghiling sa palibot an lalaki. Nagpundo an hiling sa poster kan Harry Potter and the Prisoner of Azkaban, nakadukot sa lanob kan kawarto ni Mo. May ariw na ini.

“May–dudumanan kita?”

“Duman sa palasyo ko.” Pighugay kan gurang an saiyang barabas na maputi.

“Sa…”

May pigluwas na surod gikan sa kapa an gurang. “Sa irarom nin daga.”

Nagtango si Mo. “Halat nguna, ha, tawan mo ako nin singko minutos.” Pig-adjust niya an pagkasulot nin kapa, pigpahingaloan an saiyang mga hita.

Nagduman siya sa kwarto kan saiyang ina. Buka an mga bintana, naglalaog an bangraw kan mga bituon. Nakua niya ini sa banig sa salog, nakaposisyon siring sa fetus. Nasa folding bed an amaon ni Mo. Anom na taon na an nakakalihis, alagad dai pa man giraray kaini ginagamit an dating katre kan mga magurang ni Mo, apwera sa pakikidurog. An nakakasuya, habo man kaining iapon an four poster bed, o an mas marhay kuta, itao na sa saiya.

Nagharok si Sarhento. Pigpitik ni Mo an tulak kan tabatsoy. Nagmuklat ini, alagad dai napagmata. Pigpitik ni Mo an dungo kaini. Nagbirik sana an orig sa folding bed. Pighanap ni Mo an pantalon kan amaon. Pigkua niya an badil kaini. Treinta y otso. Pigtsek niya, mayong bala.

Pigbutong niya an tamong kan saiyang amaon. Pigkudot an singit kaini. Nagmuklat an buwaya, napagmata na. Pigtutok ni Mo sa sintido kaini an badil. “Magdangog ka, hayop ka.” Pigdilaan niya an saiyang mga ngimot. “Dai ko aram kun gadan na ako, alagad kun gadan na ako mas magigin mapungaw kun dai ko pa ini kayang gibuhon. Dai ko aram kun ano an problema mo, saka mayo na man akong pakilabot kun tano ta arog ka kayan. Dai ko aram kun tano ta pigkukulgan mo an ina ko, saka mayo na man akong pakilabot. Mayo na ngani akong pakilabot kun tano pigkukulgan mo ako. Mayo na akong pakilabot. Andam na ako maggadan nin tawo kasubago, aram mo? Kaya ngani garo ako nagadan. Nahiling na kan Diyos na mayo na akong kunsensya. Alagad dai na importante ito, kun gadan ako o buhay o kun nabua na ako o haloy na akong nabua saka marhay ka palan na tawo saka gagadanon taka ngunyan saka ini an dakulang sala. Dai ko aram kun ano an masunod na mangyayari. Gusto ko sana sabihon, hayop ka. Bako nin huli ta pigkulgan mo ako, bako nin huli ta pigkukulgan mo kami, Hayop ka, ta pigpalaom mo ako. Dai ka dapat nagpapalaom nin aki.“ Pigkalabit ni Mo an gatilyo. Syempre, namugtak na bilog an bungo kan saiyang amaon. Nagdalagan siya pabalik sa saiyang kwarto.

“Malupad kita? Mabuka ka nin labot sa realidad?” Piggugom niya an kapa kan alabado.

“Malupad? Kalawog ko daw an diwata?”

“Ano ka ngani, bastos ka?”

“Ako? Ako an Hadi kan mga lamanlupa.”

Naglaog si Sarhento Bene sa kwarto ni Mo. Nag-aalog an tulak kaini. Nagkikimat an mga ngipon, nakangirit-ido. Pigtutok kaini an badil sa payo ni Mo.

Nagputok an salog, nagkurihat an nagkapiridasong kahoy. Nagbuka an daga, dangan pigkakan sinda kan kinaban.

Sa palasyo na napagmata si Mo. Gibo sa gapo an saiyang katre, alagad kumportable. Matataba saka malumhok an mga ulonan. Malipot sa kwarto. Sarong kandila sana an piggigikanan nin liwanag. Nagbuhat si Mo saka pigranihan ini: aninipot palan na nakapiot sa garapon, Narumdoman niya an kasubanggi. Sa mga agihan saka luwasan nin kastilyo, gabos aninipot sa garapon an piggigikanan nin ilaw.

Pighanap ni Mo an saiyang mga bado. Mapiot an sulot niyang pajama, pigsukdot man sana kaya ini gikan sa “Itaas” kan sarong tawohan kan Hadi. Mayo an t-shirt saka boxers niya, alagad yaon an saiyang kapa. Nagbubulos na siya kan nadangog niya an hibi gikan sa kataid na kwarto.

Kun dai kuta pagal si Mo sa pagbaklay gikan sa “Itaas” paduman sa kahadian kan Hadi, dai siya nakaturog sa ribok kan saiyang kataid-kwarto. Pamangkin daa ini kan Hadi, duke o prinsipe, dai masiguro ni Mo kun arin. Basta an aram niya, mayaman an ama kaini, saka madali nang magadan.

Sabi kan Hadi bago pigwalat si Mo para magturog, pigdara daa siya kaini sa kahadian para sa sarong misyon. Siya an magigin kampeon kan Hadi sa sarong baylehan. Kun tano ta siya pang tawo an kaipohan magin kampeon para sa sarong baylehan, mayo nang interes si Mo na simbagon an siring na mga kahapotan. Gigibuhon niya an hahagadon kan Hadi tanganing makua an premyo na pigtuga kaini.

Nagluwas siya saka nagkatok sa kataid na kwarto. Inot, tibaad kaipohan kan dukeng prinsipe an saiyang tabang. Ikaduwa, dai na niya matios an ribok kaini. Saka ikatolo, garo dai masasarigan an Hadi. Marhay nang may iba pa siyang katood, saka dai man garo maraot na tawo an prinsipeng duke.

Nagbuka an laogan, saka pigsuntok nin katotoohan si Mo. Dai man nanggad possible na magin maraot na tawo an saiyang kataid-kwarto. Nin huli ta dai ini tawo. Pugita an pamangkin kan Hadi. Kasinlangkaw niya, kasindakula kan saiyang payo an mga mga mata kaini na butog sa paghibi. Nakasulot ini nin pulang kapa, saka may korona sa nagkikilyab na payo. “An estranghero,” pig-abot kan sarong galamay kaini an kamot ni Mo. “Laog, laog.” Nagsinghot ini alagad tulos na nagpundo sa paghibi.

“Mo sana po, Padangat na Duke.” Nagbabasa-basa an salog kan kwarto.

“Prinsipe sana Mo, Prinsipe sana.” Pigtukdo kaini an sarong basang tukawan. “Tukaw, tukaw. Kanogon ta ngunyan ka pa sana nakahapit. Bisita ko digdi kasubago si G. Bingle. Mayaman na tawo, maski dai maharlika. Dadarhon niya an saiyang mga aki atyan sa bayle.” Nagbutong ini nin tukawan saka nagtukaw sa tungod ni Mo. “Masusunoan mo sinda. Kaagid sinda kan sakuyang pigtutubodan na Tito.”

Nagtango si Mo. Dai niya maturuhokan an Prinsipe, saka napaduman an saiyang hiling sa mga armas na nakasabit sa pader.

Nagsalingoy an Prinsipe. “A, nahihiling ko na nag-aandam ka na para sa bayle atyan.”

Garo nagsesenyas ki Mo an sarong palakol. “A, pasensya na, ano?”

Nagngirit an Prinsipe. Ito an hiling ni Mo. Nagbuka an nguso kaini na garo naghuhuyom saka nakahuyom man an mga mata kaini. Lain an tanog nin ngirit kan Prinsipe, siring sa tawong nagkukurahaw sa irarom nin tubig. Tanog nalalamos.

Napag-araman ni Mo na dai hibi kan Prinsipe an nadangog niya kasubago. “Tano?”

Gamit an duwang galamay, pig-akbayan siya kaini. “Dai pigpaliwanag ni Tito kun ano an bayle, ano?”

“Bayle. Ano pa man an kaipohan ipaliwanag manungod sa bayle? Igwang tugtog, Mahiro an mga bitis ko, Mahiro an mga kamot ko. Tibaad maggilingan kami kadtong pig-unambitan mong mga aki ni G. Bingle.”

Nagngirit liwat an Prinsipe, pagkatapos nawara an mga huyom sa mata. Garo napapahibi liwat ini. “Iyo, may kaipohan kang gilingon, Mo, alagad dai ito aki ni G. Bingle. Kaipohan mong daogon an Pirata.”

“An Pirata?” Gikan palan sa mga galamay kan Prinsipe an itom na likido.

“An Pirata. Haluyon na niyang pigdidisturbo an mga residenteng parasira kaining kahadian. Sa wakas, nadakop siya kan mga sundalo kan hari. Naghagad siya na masentensyahan gikan sa Itaas.”

“Ako, ako an mataram kun papadusahan siya o dai?” Napakagaw sa kuko si Mo. Kadto, pirmi siyang nagdadalan nin Boston Legal, saka nagmawot man dati na magin hukom. “Kaya ko man garo ito.”

“Marhay.” Nakatukaw man giraray, pigduhol kan Prinsipe an palakol. “Ini, kuon mo.”

Magian an palakol. Sa kilyab kan payo kaini, maan ni Mo an lawog niya, dakul pa siyang muta. “Halat, pupugotan ko siya nin payo?” May payo man daw an Pirata? “Garo dai ko ito kayang gibuhon. Hukom sana ako, bakong berdugo.”

“Dai mo man siya kaipohan pugotan.”

Naghangos nin hararom si Mo. “Marhay man.”

“Tapyasan mo nin braso, tagaon mo sa daghan, mayong problema.”

“Ano?”

“Kun dai, tibaad ika an mapugotan nn payo. Ralaban an bayle, Mo. Kun matugot ka na gadanon kan Pirata, an boot sabihon kaini, sigun sa ley sa Itaas, mayo siyang sala.”

Nabutasan ni Mo an palakol. Pigtalsikan siya nin itom na likido sa mata.

Pagkapurot nin armas, pigdumanan tulos ni Mo an Hadi. Nakua niya ining nakatukaw sa trono, nagdadalan sa payaso, pigpapalibotan nin kun sirisay na mga soldado, mga suruguon saka uripon. Yaraon man an nagkapirang mga maharlikang nakakapa. Kan nahiling kan hadi na kapot ni Mo an palakol, nagsenyas an Hari saka nagharali an gabos, apwera an mga soldado. Saka an Prinsipeng kaibahan ni Mo.

Pigwasiwas ni Mo an palakol. “Gusto mo na akong magadan?”

Nagbagat sa pag-ultatan ninda an duwang soldado. Tigsaro nin kalasag saka sibat an mga ini. Nakamurusdot an Hadi, pighahapros an barabas.

“Simbag!” Nagrani nin saro pang lakdang si Mo.

“Atakehon siya,” sabi kan Hadi.

Mayong pagkasabot si Mo sa nangyari. Basta sa sarong momento, pig-atake siya kan diuwang soldado na may sibat, saka sa nagsunod na momento, plakda na an duwa sa salog. Bakri an mga sibat saka labot an mga kalasag.

“Panong panong pano?”

Nagsenyas an Hadi saka pigtabangan kan iba pang soldado an mga nakabagsak sa pamitisan ni Mo. Pigwalat ninda an mga putol na pana. Nagsenyas liwat an Hadi saka nakatindog na ini sa atubangan ni Mo, nakatutok an duwang putol na pana sa saiyang liog.

Nag-upak an Prinsipe, tanog nin labadang pigbabadolan.

“Aram mo daw, Mo, sakuyang kampeon, kun tano ako an Hadi?”

“Nin huli ta… ama mo an nagadan na Hadi?”

“Nin huli ta ako an pinakapoderoso sa kahadian.”

Naglunok si Mo. “Tano ta bako na sanang ika an maggadan sa Pirata?”

Pigbaba kan Hadi an mga putol na pana. Nagbalik ini sa trono. “Nin huli ta igwa pang saro na mas poderoso pa sako. Ini an ley. Saka sigon sa ley, an kriminal na naghagad nin sentensya gikan sa Itaas maninigong sentensyahan nin gikan man sa Itaas.” Nagsinghot ini. “Alagad dai man pigsasabi sa ley na pinapangalad na tabangan an kampeon. Suno taka, Mo. Maisog ka, andam magtabang maski sa dai mo kabisto. Saka pigtataram mo an nasa isip mo, dai ka buwaon. Iyo, kun minsan mayo ka sa hulog, alagad honesto ka. Saka mas suno ko na an kampeon na honesto kaysa sa kampeon na astang pulitiko. Tinawan taka nin poder. Digdi sana sa samuyang kinaban magana iyan. Sentensyahan mo nin tama an Pirata. Dakulon na siyang pig-ikitan, piglugosan saka ginadan. Sentensyahan mo siya nin tama, ta maski sa Itaas, magana an poder mo.”

Naisip ni Mo an saiyang amaon. Saka an mga maton. Pighiling niya an palakol. Igwa ining dikit na dugo. Aram niyang naghahangos pa an duwang soldado na pigdaog niya. Dai niya narisa na may nalugadan siya sa mga ini. Malugadan an mga kaiwal niya, ini an mawot niya. Bako? Maraot man sindang tawo, bako? Saka maraot man na tawo an Piratang ini.

Pigturuhokan ni Mo an Hadi, saka nagtango.

“Marhay,” sabi kan Hadi. Nag-upak ini, saka marikas na nagbaralikan an mga uripon, suruguon, soldado saka manlainlain na maharlika. Maribok sinda, arog sa kwarto kan mga estudyanteng dai pa nag-aabot an paratukdo.

Pig-apod kan Prinsipe si Mo. Nakatindog ini sa taid kan sarong tukawan. “Tukaw, tukaw,” sabi kaini. Pigmasahe kan Prinsipe si Mo.

“Nadangog daw ninda an pag-olay mi kan Hadi?”

Nagkindat an Prinsipe. “Ano ka man, Mo? Maski ako dai nadangog an pag-olay nindo.”

Nagduko siya. Pigpunas an dugo sa palakol gamit an kapa. Itom ini. Itom an kulor kan dugo.

“Uto, Uto si G. Bingle.”

“Itong nakakapang puti?”

“Dai. Maharlika ito, maharlika sana an pwedeng magkapa. Itong nakasaklob. Ito, hiling mo puro gintong alahas. Palibhasa negosyante sana, kaipohan pirming iparada an pagsasadiri. Hiling mo ito, o, uto.”

“Sige ka man taram na uto, dai ka man nagtutukdo.”

“Itong mga babaying nakasaklob man, aki nin pating. Mga aki sinda ni G. Bingle. Magpabisto kita atyan” Mas nagluya an boses kaini. Garo baga turo nin tubig gikan sa gripong barado. “Dai mo man siya kaipohan na gadanon, aram mo? Kaipohan mo man sana siyang sentensyahan.” Padagos ini sa pagmamasahe sa saiya.

Pigturuhokan ni Mo an saro sa mga aki ni G. Bingle. An pinakamagayon saijnda gabos. Halangkaw ini, alagad mas maitom pa sa ulikba. Sadit an saklob kaini, saka haros mayo ining alahas. Pigkindatan niya an babayi. Naglihis sana ini nin hiling.

Nag-abot an limang soldadong lain an kulor kan uniporme, asul imbes na berde, saka lain an armas, espada imbes na sibat Pigbubutong ninda an sarong lalaking nakakadena an mga braso saka bitis.

Nagtuninong an mga lamanlupa. Nag-abot na an paratukdo.

“Kapitan Tyago.”

“Pirata Tyago.” Pigbuhian an lawas kan prisonero saka nagpuon ining mag-unat. “Pirata Tyago, Padangat na Hadi.” Kurong an buhok kan Pirata, mahimpis an anit sa payo, bakat an bungo kaini.

Nagsinghot an Hadi. “Pirata Tyago. Pig-akusahan ka sa korte nin minasunod na krimen: sarong gatos saka singkuwenta beses nin pag-ikit, sarong panlulugos, beinte sigko beses nin paggadan. Pig-ako mo an mga krimen na ini bilang paagi nin paghagad nin sentensya gikan sa Itaas.”

“Apwera sa panlulugos.” Tinawan nin sibat an Pirata.

“Apwera sa panlulugos.”

Nagtango an Pirata. “Pig-aako ko an mga salang ini, saka naghahagad ako nin sentensya gikan sa Itaas.”

“Marhay.” Nagsenyas an Hadi dangan pigwalat ninda sa tahaw an Pirata. “Uni an taga-Itaas na iyo an masentensya saimo.” Nagtango ini ki Mo.

Nagtindog siya. Pig-abrasa niya an Prinsipe, dai niya aram kun tano. Sigurado man siya na manggagana siya, alagad pagmati niya may mawawara sa saiya. Dai man siya Diyos, o kaya hukom, tano ta masentensya siya? Naglakaw siya paduman sa atubangan kan Pirata, sarong metro an rayo. Pighanap niya sa mga lawog duman an aki ni G. Bingle. Nakua niya ini, nakaduko, nag-pipiing-piing. Nawaran siya nin kusog-boot. “Garo dai ko–“

Nag-atake an Pirata, pigsaksak siya kaini sa tulak.

“Anak ng pating.”

Mas naghaloy an ralaban na ini. Bopols sana garo an mga soldado kan Hadi, o kaya man nagsaginsagin na maluya tanganing matawan siya nin kumpyansa sa sadiri. Nadaog niya an Pirata syempre. Dai na ini nakakatadok, sige na sana an salag. Sa huri, pinalakol ni Mo nin sunodan an mga bitis kaini. Plakda sa salog an kurong na lalaki.

“Nagpadaog ako,” hinghing kaini.

Nag-urupak an mga lamanlupa. Nagpuon sindang maghinghing nin kurahaw: “Payo! Payo! Payo!”

Nagsalingoy si Mo sa palibot. Dai niya nahiling an aki ni G. Bingle. Dai niya nahiling an Prinsipe. Dai niya nahiling an Hadi, maski harani man sana an trono kaini. An Pirata sana an nahihiling niya. Nagdudugo an nguso kaini. Magrahay man an mga lugad kaini, aram niyang dai na ini liwat makakalakaw. Dai pa ini maninigong kapadusahan sa pag-ikit saka paggadan. Pigtaas ni Mo an palakol niya.

Saka pigtalbong ini sa salog.

Natuninong an mga lamanlupa. May nagkapirang Maharlika an nagparakurahaw.

Pigtaas ni Mo an saiyang mga palad. “Ini an sakuyang sentensya.” Nahiling niya an tukawan, saka sa likod kaini an nakahuyom na Prinsipe. Kan makarani siya, narisa niyang bugto an mga mata kaini. Nagtukaw si Mo. “Pamasahe man daw.”

Kabanga sana an pagdalan niya sa mga nagsunod na pangyayari. Nagdeklara nin pag-uyon an Hadi “susog sa ley.” Nagbwelta an mga soldado na may espada, dangan pigbutong pasiring “sa parabulong” an Pirata. May nag-abot man na uripon na piglinigan nin trapo an dugo sa salog. Nagbwelta man an payaso, may kaibahan na mga musikero.

Ini an bayle.

Duwa an aninipot sa garapon kan napagmata si Mo. Napagmata siya nin paghibi ni Prinsipe. Pighugakan na siyang hubaon an mapiot na pajama. Sarong katok sana dangan naglaog na siya sa kataid na kwarto. Nakua niya sa may tukawan an Prinsipe. Igwang papel sa lamesa sa atubangan kaini.

“Surat?”

Nagtango ini. Pigtago an papel.

“Kaya ka pirming naghihibi, nin huli sa mga pigsusurat mo?”

“Itaram ko saimo pag nagkahilingan kita liwat.”

“Mangyari daw iyan?”

“Malay mo, magbalik ka digdi.”

“Dai na.”

“Kun siring, ako an mabisita saimo.”

“Sige.” Naghigda si Mo sa katre. Basa ini, alagad mapuli naman siya sa Itaas. Ayos man na saiyang magin mapulot. Makarigos na sana siyang haloy pag-abot sa saindang harong..

“Magayon itong aki ni G. Bingle ano?”

“Iyo?

“Kaso, medyo maitom.”

“Nagtaram an kulor porselana.”

Nagngirit sinda. “Aram mo, garo ka piglulubong kun magngirit.”

“Iyo man nanggad?”

Piggapo ni Mo nin ulonan an Prinsipe. “Ano na ngani an ngaran mo?”

“Amante.” Pig-apon kaini pabalik an ulonan. “Ang boot sabihon kaini, sa tataramon na dai saindo, pagkamoot.”

“Prinsipe nin Pagkamoot. Saka ano ngani palan an ngaran kan aki ni G. Bingle?”

“Dai ka na mag-asa. Nagbisita liwat si G. Bingle sakuya kasubago. Nasunoan daa ako kan mga aki niya.”

“Saka ako?”

“Maduros ka daa. Saka anggot sa maiitom.”

“Pigtaram talaga niya iyan?”

Pigdarhan na sindang pamahawan. Pagkatapos, nag-abot an duwang soldado. Pigpapa-apod na daa kan Hadi si Mo. Nagpaaram na si Mo sa bagong katood. Pigbayaan niya ini ito sa kwarto, pigbayaan na ipadagos kaini an surat na nakakapahibi.

Nakatindog sa atubangan kan trono an Hadi. Dai kaini sulot an kapa. Nagtindog si Mo sarong metro anr ayo gikan digdi. Mayong soldado sa pag-ultanan ninda. “Andam ka na?” Pig-atubang siya kan Hadi. Pigduhol kaini an palako niya. “Siring kan napag-olayan ta.”

“Pano na ngani ako mapuli?”

Nagpiyong si Mo. Naglihis an pirang momento. Mayong nangyari. “Tapos?” Mayong nagsimbag. Nagkapot siya sa palakol. “Padangat na Hadi?” Katoninongan. Nagkulog an saiyang mga mata. Nakahiling siya nin pula, ito bagang garo nakapiyong siya alagad may ilaw. Itong klase na nagtatao nin turog na mayong hingalo. Nagmuklat si Mo.

Yaon siya duman sa kwarto niya. Yaon man si Sarhento Bene. Nag-aalog an tulak. Nakangirit- ido. Nakatutok an badil ki Mo.

Pigpalakol niya an badil. Pigbadolan niya nin kahoy na parte kaini an payo kan amaon

Bagsak ini. Pigtaas ni Mo an saiyang armas. Alagad siring man sa Pirata, dai niya nagibong magputol nin buhay. Dai siya Diyos, maski na pwede na siyang apudon na hukom. Pigtukawan niya an tulak kan saiyang amaon.

“Hayop ka.” Pinanalmingan niya an payo kan palakol. Nahiling niyang kaipuhan hugayon an saiyang buhok. “Hayop ka, gagadanon taka na sana alagad dai ko pa magibo.” Naghangos nin hararom si Mo. “Dai taka gagadanon, obyus man. Alagad patanid ko na ini saimo. Kadtong aki pa ako, dai ko aram, alagad pagmati ko dai ka man pirming maraot. Igwang marhay saimo, kadto. Tibaad igwa pang marhay saimo ngunyan, nakatago sana. Dai ka man mamomotan kan ina ko kun maraoton ka nang gayo. Dai man siya tanga. PaDiyos mabalos ka dai tanga an ina ko. Alagad rumdumon mo ini, sa paghiling ko, tanga siya. Kada pigsasapok mo siya. Kada pigsisipa mo siya. Kada pigmumuda mo siya dangan mayo siyang piggigibo kundi sunudon ka. Tapos na an mga aldaw na idto. Dai pa niya aram, alagad aram ko na. Saka ngunyan, aram mo na. Tapos na an mga aldaw na idto. Magigin marhay ka,” ipigwasiwas niya an palakol sa ibabaw kan payo kan amaon, “o sesentensyahan taka.” Pigturuhokan ini ni Mo. Nagtango an amaon niya. Nagtindog si Mo. Pigsipa patindog an nadaog niyang kaiwal. “Kuon mo iyan na badil mo. Purbaran mo akong badilon, hilingon mo kun anong sirbi kaiyan saimo. Ano? Ano?” Mayo ining girong. “Hali na. Dakul pa akong gigibuhon.” Dai na pighiling ni Mo kun nagsunod ini. Pig-on niya an saiyang computer, nagkonekta siya sa Internet. Dai siya mapundo sa pipitsugin na pulis. Igwa na siyang poder ngunyan. Saka an kinakalaban kan igwang marhay na poder, idtong igwang maraot na poder. Congressman,arog kaiyan. O gobernador. Dai niya aram kun maootro man sana an nangyari sa Pirata, sa amaon niya. Dai niya aram kun tatamaan liwat siya nin konsenya o mawawaran nin kusog-boot. Ano man an mangyari, nakapuon na siya nin pagbaklay. Ano man an kaluwasan, maggadan man siya o magpatawad, dai na siya pwedeng mag-atras.

MASANTING ING ARAPA’N

Posted on April 10, 2021September 10, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Eliserio

translated into Kapampangan by Liz Añalucas

Aldo’ ning kebaitan ng a’pu ng Luis. Keng bale’ de gewa ing andaan. Atcu’ la di ba’pa na ampo’ da’ra na, ampo’n ding pisan na. Mailang ya i Luis kareng pisan na, kasi matwa ya karela. Trese ne i Luis, ing pekamalapit a pisan keya, walu ya pang banwa.

Photo by N I E R O S H O T S on Pexels.com

Kaya imbes na makikyalung ya, menalbe nemung TV. Kanyaman na pamong manalbe anyang bigla yang mamawus i a’pu na. Makalukluk ya ing matwa keng libu’tad sala. Makapalibut la kaya deng apu na. Ali ya mekya’be i Luis.

“Luis, Luis,” sabi ng a’pu na kaya. “Keni ka apu, ali ka bisang makiramdam keng kwentu ku?”

Bisa ya pa sanang manalbe TV i Luis, uneng kalugura’n ne i a’pu na, nilapit ya. Nilukluk ya keng lele na ning pisan na ampo’ inadya ne ing sarili na bakantang makiramdam keng kwentu.

“Sigurado ku, ana keng sarili na, pang-ana’k yamu ing kwentu. Tungkol na ne naman kang pagong ampo’n kuneho.”

“Makiramdam kayu,” anang a’pu ng Luis, “ing kwentu ku, aliya tungkul keng malawut a kaharian. Aliya tungkul keng hayup keng gubat. Ing kwentu ku tungkul ya keng arapa’n.” Tahimik la ngan. Ampo’ i Luis, megtaka ya, makiramdam yang masalese.

“Anyang ana’k ku pa…”

“Sabi mu a’pu tungkul ya keng arapa’n,” sabi ng Luis. “Ot…

“Makiramdam ka apu,” sabi ng a’pu na. “Bisa ka bang makiramdam?”

“Opu.”

“Anyang kaynakan ku, atin kung akilalang lalaki. Kakaiba ya susulud, matuling na malan. Kakaiba ya ing kayang buak, makaba, anggang bewang. Ing pinakaaliwa kaya: aliya byasang mamulosa.”

“Makananu ye pu akilala a’pu?” kutang na nitang metung ng pisan Luis.

“Metung aldo’ keng marangle, keng probinsiya na ning Aklan, lalakad ku, mimisip. Ikit ke keng sapa, miminum ya, nengkapawas, nengkapagal. Nengkapayat, kaya elukan keng pamangan. Ing dadala kung suman. Gisan ne agad, mininsan nemung kininis, samantalang kakaba na nitang dadala kung suman!”

“Katako na, balamu i Ba’pang Borgy!” anang Luis.

Meyli ya i a’pu da. “Uwa, balamu i Borgy. Anyang meyari yang mengan ing lalaki, mipagstorya kami keng lalam tanaman. Keta ku abalu kung nokarin ya ibat, ampo’n nanu ing buri na.”

“Nokarin ya pu ibat a’pu?”

“Ninanu ka?” Kutang ng a’pu ng Luis, tsaka ya meyli. “Ali ka ba makiramdam? Ibat yapin keng arapa’n. Ing dapat yung kutang, kung na’nu ing buri na?”

Sabe-sabe la deng mipipisan: “Nanu pu ing buri na?”

“Malambat yang metahimik i a’pu da. “Dakal siglo ing milabas, sabi na ning lalaki kanaku. Atin datang na gera, keybat ating manyambut na diktador. Sobra yang malupit ing diktador, kaya ing Pilipinas keng arapa’n, didikta de kareng ta’wu kung nanu ing karelang dapat na u’rud.”

“Pu?” sabe-sabe dang kutang.

“Wa, bawal magpau’rud. Anyang kitangan ke kung bakit ya makasulud abitong matuling, sabi na kanaku, keng arapa’n, uutus da kareng ta’wu kung nanu dapat ing sulud da!”

“Pu?” sabe-sabe la ulit.

“Balu yu ba kung nanu ing pinakamakatakut keng yatu na?”

“Alila pu malyaring mamulosa?” kutang ng Luis.

“Istu ka apu,” sabi ng a’pu na.

“Keng kekang palage, bakit kaya ali la malyaring mamulosa?” Aliya mekapakibat i Luis.

“Atin kayang mikabalu keng sagot?” Nilawe na lang a’pu na metung metung. Alang mekapakibat.

“Ikayu anak, balu ye kung bakit? Alang mekapakibat.

“Borgy?”

“Alike pu balu, Ma’.”

Tiniman ya i a’pu ng Luis. “Kayari na neng gera, meging makapangyarihan ya ing diktador. Pero dakal lulugud keng kalayaan, ampo’n dakal nilaban kaya. Uneng kontrolado na nitang diktador ing diyaryo, TV, ampo’ radyo, mengaylangan lang mantun lumaban kaya keng aliwang paralan bakanta apabalu de ing karelang aisip. Ing pinili dang paralan? Pulosa. Balang me’tung na kalaban na nitang diktador, ating pulosang makatatak keng karelang isip. Kayi balang miyayakit la, mamulosa la.”

“Sagli mu pu a’pu,” sabi ng Luis. “Kung deng kalaban na nitang diktador byasa lang mamulosa, bakit pu ya ali ya byasa? Aliya pu ba lalaban keng diktador?”

Dinuku ya i a’pu na. “Apu, ing kuwentu na nitang lalaki kanaku, tungkul ya keng melyari bayu ya mebayit. Alina ne ayabutan ing panahun na atin pang lalaban keng diktador. Alina ne ayabutan ing panahun na atin pang byasang mamulosa. Keng keyang pibatan, ala ng pulosa.”

“Ala ng pulosa?” kutang na nitang pisan ng Luis.

“Ala ng pulosa.” Piniling ya i a’pu da. “Kaya ikayu, mga apu, tumakut kayu. Datang ing aldo’ na masabyanan tamu mu din kung nanu ya ing u’rud tamu. Kung nanu ing malan tamu. Ampong mawala la deng pulosa.”

Mengukuq ya i a’pu da. “O sige, mga apu. Mamyalung na kayu pasibayu. Salamat at mekiramdam kayu. Salamat kasi atcu’ kayu ngan keng andaan ku.”

Tinikdo nala deng pisan ng Luis. Ya namu ing melakwang makalukluk keng lapag. Mako ne sana i a’pu na anyang kitangan ne. “A’pu, nanu ya pu lagyu itang lalaki?”

“Jorge, apu. Jorge.”

“Po? E wari… Jorge ya lagyu i ingkong?”

Kinindat yamu i a’pu ng Luis. Likwan ne kang sala. Mimisip.

“O, Luis, ot makamulala ka ken?” Binalikid ya i Luis para pantunan ing mikabandi keng boses. I Ba’pa ng Borgy.

“Isipan kemu pu ing kuwentu ng a’pu.”

“A makanta ba?” Meyli yang masikan. “Alika makaying maniwala keng kuwentu. Kuwentu yamu ita, tandanan mu.”

“Opu.”

“O sige na, manalbe nakang TV ken. O kaya makyalung ka kareng pisan mu.”

Nilakad ne palawut i Ba’pang Borgy ng Luis. Pekalawen neng Luis, sisiguraduhan na na aliya makalawe kaya. Kayi ginalo ya. Aliya minta keng wal para makikyalung kareng pisan na. Aliya din minta keng arap na ning TV. Minta ya keng kwartu ng ingkong na. I ingkong ng Jorge.

Malambat na ne rin ali akakit Luis i ingkong na. Matwa ne, atin yang sakit. Ali ne makalako keng kwartu, kasi makabili ne keng katawan na ampo’n pago’ ing dextrose ampong detang ma’kinang alina antindyan Luis kung para nokarin la. Basta ing balu na, meuspital ya i ingkong na adwang banwa na ing milabas. Adwang bulan pa ing milabas anyang minuli yang ali na makalakad.

I manang Luis ing paneng magbante kang ingkong na, mengapakirot ya anyang nilub ya i Luis keng kwartu. Tambing yang tinikdo. “Mamyalung kayu atang salikutan, nak? Ala kang pisan na sasalikut keni. Ali pwede, bawal ing masigla. Pota maistorbo ya i ingkong mu.” Inuma ne keng kanuan, kayi tiru ne ing pasbul. “Subukan mung mantun keng bakuran.”

Pinulisan neng Luis ing kanuan na. Matwa ne, dapat alina ne uuman mama na. “Ali kami mamyalung ma. Buri kemung lawen i ingkong.” Nilawe ne ini. Malati, balamu garing ya keng kama.

Nilukluk ya pasibayu keng monoblock i mama ng Luis keng siping na neng kama. Nilawe ne. Darakal nala deng maputi ng buak. Telnan neng mama na ing gamat ng ingkong ng Jorge. “Ika talagang anak ka. Makapagtaka. Atlung bulan ne i ingkong mu, ngeni kapa binisita. Sana kung alayu ing kwartu na kening bale.”

“Adwang bulan pamu pu.”

Nilawe neng mama ng Luis ing dextrose. “Nanu ita?”

“Adwang bulan yapa pu i ingkong atcu’ keng bale.”

Meyli ya i mama na. “Adwang bulan pamu pala. Istu ka. Keni pin.”

Aliya sana bisang lumapit i Luis, uneng balu na kung nanu gawan ng mana. Anyalang aramdaman na keng boses na na malungkut ya, kaya nilapit nemu. Kinawul neng mana, inuman keng lupa. “Byasa ya talaga ang anaku. Pagpasensyahan munaku ne, Luis? Minsan kasi, aliku ne balu ing aldo’. O kung aldo’ ba or bengi na. Kaluguran ke kasi i ingkong mu.”

“Ma…”

“Ali ka migaganaka. Alinaku man mangaga.” Meyli yang masikan, kayi telnan ne ing lupa ng Luis. “Alika mamako, ne? Keni kamu. Sopan mu kaming ingkong mu.” Tiru ne ing metung pang monoblock keng suluk na ning kwartu. Binwat neng Luis ing luklukan, dela ne keng siping ng mana ampo’n ingkong na. Tahimik lamu. Lalawen neng manang Luis i ingkong na. Lalawen neng Luis i mana. Pilang minutu ing milabas anyang atin yang dimdam na masigla i Luis. Balamu maranup yang asu.

“Mama?”

“Nanu nak?” Makalawe ya parin keng dextrose.

“Mengan nakapu ba?”

Ali ya mekibat.

“Mangan nakapa. Yaku napa ing magbante kang ingkong.”

Mabagal neng belikdan i mana. “Ika ba talaga yan, Luis? E wari sabi mu tatakut ka keng kwartu na ini?”

“Mangaga ne pu ing at’can yu. Agyu kuneman pu banten i ingkong.” Nilawe neng Luis ing padurut. “Mabilis nakayu man pu mangan, di ba?”

Uman ne sanang mana pasibayu, pero sebat ne. “Alina pu, ma. Sapak nepung lipstick ing lupa ku keng kakauma da di da’ra.

“Sige, sige. Alinaka pala anak. Alinaka pwedeng uman. Alinaka puro pyalung. Maganaka kang anak, Luis. Maganaka kang anak.” Ninwal ne.

I Luis namung dili. Alayang agawa. Nilawe ne i ingkong na. Mabagal ya ing pagtas-baba’ na ning salu na. Nilawe ne ing dextrose. Mabagal yang tutulu ing danum keng kilub. Tutu ya pala ing amanwan ng mana. Tatakut yapin keng kwartu na ita.

Tinalakad ya, meglakad papunta keng pasbul. Aliya malyaring bante kang ingkong na. Kailangan neng awsan i mana. Istu ya i Ba’pang Borgy na, aliya dapat maniwala kareng kwentu ng a’pu na. Ali neman talaga ibat keng arapa’n i ingkong na.

Tatalnan na neng Luis ing doorknob anyang dimdam ne ing boses na. “Beatriz? Beatriz…” Aline nilaweng Luis i ingkong na.

“Alayu pu i mama, ingkong. Saguli mu pu, awsan ke- -”

“Luis?”

Alina apigilan Luis ing pagharap keng kama. Makananu ne abalung ingkong na kung ninu ing atcu’ keng kwartu? Kagaling na naman makayalalang boses!

“Luis?”

Megbalik ya i Luis keng monobloc. Telnan ne ing gamat ng ingkong na, kalupa ng gagawan ng mana. Malambut ya, balamu gamat yang baby ng Ba’pang Borgy. “Yaku pu pin, ingkong. Saguli mu pu, pabalik ne pu kanyan i mama.”

“Luis… itang kanakung- -”

“Apu pu, ingkong. Apu yuku pu.”

“Luis…” Mengukuq ya. “Luis… itang relo ku…”

Relo? Nilawe neng padurut Luis ing kilub kwartu. Alayang akit relo. “Alaman pung relo, ingkong. Bisa kayu pu kabalik ng mama, pakibalwan ke kung nanu ng oras. Sabyan ke pu keka.”

Mesikan ya ing ku’kuq na. “Relo… gamitan me ing relo…”

“Relo ingkong?”

“Ing arapa’n ing arapa’n…” Keng sobrang sikan na neng ku’kuq na, digsu neng menakbag keng luklukan i Luis.

“Ingkong?”

Aliya mekibat. Megsimula lang megmasigla deng ma’kina. Tinikdo ya i Luis. Kailangan neng awsan i mana!

***

Keng bale dang Luis gewa ing burul. Aliya mangaga i manang Luis. Aliya mangaga i Luis. Mekisabi ya i a’pu ng Luis na alide pa sisindi ing TV keng burul. Pinayag ya i manang Luis. Pinayag ya i Luis. Keng ikatlung aldo’ na neng burul ng ingkong na, ikit neng pasibayung Luis ing kababata na, i Marie. Siping deng bale ing pamilya ng Marie dati. Kaklasi ne anyang elementary, kasabe ne pang mumuli. Pero anyang meghayskul, nilipat nalang baranggay di Marie. Ngeni nemu pasibayung ikit.

Makuyad ya ing buak ng a’pu ng Luis, pati ing kang mana. Keng tutu kanyan, lalaki man o babaye, makuyad la buak deng kamag-anak ng Luis. Makaba ya buak i Marie. Anggang bewang. Mamusni yang butul-pakwan i Luis anyang nilapit ya i Marie. Keng palibut da magtsismisan ampong mayli la deng tawu. Su’subu ne anyang sinabi ya ing dala’ga.

“Komusta, Luis Lusis?”

Mengapanganga ya i Luis. Ala yang aisip na sabyan, elukan na nemung butul-pakwan.

“Mali, mali yan. Ninanu ka? Akalingwan mu na ba? Dapat ing sabyan mu, ayus mu, Marie Mais.”

“Marie Mais?”

“Marie Mais. Yaku.” Pengwa ne ing aalukan ng Luis na gigutan. “Sobra ka,ne? Pabanwa tamu mu ali miyakit…

Ali ya parin mekapakibat i Luis.

“Ay…” Mepalawe ya keng lalam i Marie. “Pasensya na ka. Aliku aisip. Balu kung malapit ka kang ingkong mu. Sige, muna na ku.” Ginulut ne ing babaye. Meglakad ne palawut.

Tinipun neng Luis ing egana-gana ng sikan bakantang apagana ne pasibayu ing dila na. Ginulisak ya: “Ali, anak ka pa.”

Metahimik la ngan. Tinuknang ya i Marie. Belikdan ne, makasimangut. “Nanung klaseng biru yan? Ken naka pin.” Diniretso neng nilakad.

Malawut ne ing kababata na anyang mekatipun yang sikan lub i Luis. Tegalan ne. Keng kayang kapupulayi, asabalan ne i Ba’pa ng Borgy, atakid neng mana, tinuknang ya pa pilang minutu bakantang makiramdam keng kwentu ng a’pu na. Pero keng dulu, ayabutan ne i Marie. Atsu ya keng arap da grahe. Makalawe ya kareng batuin. Kelbit neng Luis ing dala’ga. Aliya binalikid, pero sinabi ya.

“Napun miyamu abalu, balu mu ba? Kaya ngeni kami pa makapunta. Kung abalu miya mu agad, mumunang bengi pa ning burul inigut ku ne i Papa.” Minarap ya ini kaya. “Ayalala mu pa ba anyang mangalati tamu pa? Anyang masikan ya pa i ingkong mu, anyang papunta tamu kekayu, kayi magkwentu ya tungkul kareng aliwang planeta, tungkul kareng robot, tungkol keng milabas ampong keng hinaharap ampong kareng tawung maglakbe keng panahun?”

Piniling ya i Luis.

“Nanu ya pa ing akalingwan mu?” Megsimula neng mengaga. “Ali kaman melungkut.”

“Ot mangaga ka? Ali mu neman ingkong i ingkong ku.”

“Nakangkarok Luis. Nakangkarok!”

Pinulayi ya papalub keng grahe. Elben neng Luis megdurut-durut i Marie keng karelang Volkswagen. Binuklat na ning babayi ing sulu keng grahe. Atsaka ya nilukluk keng suluk, tatakpan ne ing lupa na. Magpalabas ya pang pilang minutu i Luis. Anyang asigurado na nang aline pasibayung pulayi i Marie, nilawe nala deng batuin, tsaka ya nilub keng grahe. Nilukluk ya keng siping na neng dala’ga. Keng arap da lata lang pintura, sirang bisikleta ampong dakal na kartun na patung-patung. Menisnawa yang malalam i Luis kasabe na ning ga’ga ng Marie.

“Nanu ya lagyu ing iskwela mu?” kutang na.

“Ali naka man megtext,” sabeng sabi na. Kayi: “St. Mary’s College.”

“Ala naku man cellphone. Keng pasku naku pa saling mama, pag matas la deng gradu ku. Amiss daka. Biye me kanaku ing number mu. Magtext ku agad, promise.” Menggatal ya buntuk i Luis. “Bisa ka pangwa dakang butul-pakwan?”

“Tuknang nakung mangaga. Saguli mu. Pasensya naka. Amiss daka rin. Ali mu naku pangwa. Keni kamu.”

“Marie Mais?”

“Nanu ita, Luis Lusis?”

“Pentunan nakang ingkong kanaku dati. Anyang atcu’ ya pa uspital.”

“Pasensya naka. Aliku pa agyung munta pasibayu uspital dati. Balu mu naman siguru ing melyari kang maku.”

Saguli, tinuknang yang lumwal ing luha ng Marie. Tinangu nemu i Luis. Ali na balu kung nanung sabyan na.

“Luis Lusis?”

“Nanu ita, Marie Mais?”

“Ot mangaku nakang magtext? Siguradu naka waring matas la deng gradu mu? E pane kamu naman mangopya kanaku kanita anyang mikaklasi tamu.” Megsimula neng mayli.

“Nanu? Ika kaya!” Mesikan ya ing kayli na ning dalaga, alayang aliwang agawa i Luis kung ali kilichitchan i Marie.

Tinikdo ne ing dala’ga bakantang miwas kareng taliri ng Luis. Mitagalan la padurut keng grahe. Mabilis yang pulayi i Marie. Mesakab ya i Luis kayi mesabal ya kareng kartun. Mitwag ya keng ga’bun kayi metabunan yang kartun.

“Lusis!”

Aliya mekapagsalita i Luis. Metwagan yang pinakamabayat na kartun keng salu. Alayang aliwang agawa kung ali igalo ing kayang pa’go. Saguli, alako neng Marie deng kahun na makatambun kaya. Nilukluk ya i Luis kayi gewa neng sandalan ing metung na kartun.

“Kasikan mu naman!”

“Nanu?”

“Kasikan mu! Kasakit kaya keng salu deng kartun na den. Kayi, abwat mu lamu na balamu ala lang laman.”

Minirap ya i Marie. “Ali muku paglokwan. Ala nalaman laman deng kartun. Kayan damu kaya!”

“Sige pin, kung tutu ing sasabyan mu, kunan me pin, tsaka me pin a’but kanaku!”

Tiru neng Luis ing kartun. Gelo neng Marie ing takde na atsaka ya minta kareng kartun. Sinagli nemung binwat kayi nikbag ne keng bitis ng Luis.

“Aray!” Pakiramdam ng Luis balamu liklukan neng Ba’pa ng Borgy ing bitis na. Sakit ing dadala na ning bayat na ning kartun. “Aray, lako me!”

“Ay, Luis, pane kamu talaga magpakayli.” Binwat neng Marie ing kartun kayi binili ne keng siping na ning lalaki. Nilukluk ya rin. “Buklat me man, lawen me, ala yang laman.”

Binuklat neng Luis ing kartun. Me’tung yamung bage ing laman na nini. Aliya maybug maniwala keng ikit na. “Kunan me Marie. Kunan me!”

“Ali muku utusan.” Minirap ya i Marie. “Uwa, istu na ka. Atin yapin laman ing kartun.”

“Pakikwa mu ne…”

“O sige, tutal naman mekisabi ka.” Pepalwal neng Marie ing laman na ning kartun. “Ot kaputla mu? Nanu wari ing makatakut keng relo?”

Aliyamu kabud relo. Ginto ya ini, atin yang anam a gamat. Kilala neng Luis ing kayang akakit. Tatalnan neng Marie ing relo ng ingkong Jorge na.

“Pwedeng… kaku ne?”

“Ha? Malamang keka ya ini, kekayu neman ing grahe.” Ina’but neng Marie ing relo kaya. “O, kunan me.”

Nilawe nemung Luis ing relo keng gamat ng Marie. “Huy! Ninanu ka? Ali ka makanyan!”

“Luis! Luis!”

“I Ba’pang Borgy!” Mipatikdo ya. “Salikut me yan, bilis!”

Mipatikdo ne rin i Marie. “Nanu?”

“Basta!” Aramdaman neng Luis ing mangatabang takbang ng ba’pa na. “Sige na!”

“Sige nang nanu?”

“A… kasi pu…” Nilawe ya i Luis keng mata ng ba’pa na. Ala yang aisip, pero balu na na pag miniwas yang lawe, maghinala ya ini. Ali na buring a’kit da deng aliwa ing relo ng ingkong na. Ali na balu kung bakit, pero balu na, dapat neng salikut!

“O, Marie. Ot makalukluk ka ken?”

“A… kasi pu…” Keta nemu nilaweng Luis ing kababata na. Makasalampak ya keng metung nga kartun. “Mipagstorya kami mu pu.”

“A makanita ba?” Inabut neng Ba’pa ng Borgy ing kayang gamat. “Keni na nang, pantunan na nakang tatang mu.”

“A… sige pu. Sunod nakumu pu. Atin kumu pung sabyan kang Luis.”

Hinimas neng Bapang Borgy ing kayang at’can. “Sige, sige. Pero lagwa mu. Pota makamwanan ka.” Tinangu ya kang Luis tsaka ne meko.

Mipalukluk ya i Luis kareng kartun. “Sumap namu! Timbuk neng bagya ing pa’go na ning kaluguran na. “Salamat ne? Palawe keng relo?”

“Ay, Luis…” Kikinisan na neng dalaga ing labi na. “Pasensya naka…”

“Marie?”

“Aluklukan ke e…”

Mipakera ya i Luis kareng kartun. “Nanu? Hala! Pota mesira ya!”

Berog neng Marie ing at’can na. Meyli yang masikan. “Ika talaga ne, ali da naka abiru. Lukluk nakang masalese, ayni na ing relo.”

Binili neng Marie keng babo at’can ng Luis. Mabayat ya ini, marimla. Nilukluk yang masalese i Luis tsaka ne binili ing relo keng palad na. Hinimas-himas ne ini. Matalusad, balamu bayu yang floorwax na lapag. Keng aliwang anggulu, sasalaminan ne ing sa’la na ning sulu keng grahe. Makalilyu ya ing sa’lang gintu.

“Anam na gamat, bakit?” Nilapit neng Marie ing lupa na keng relo. “Ay o kagaling na! Makasalikut ya keng kartun, pero istu ya ing oras. Kasikan na siguro ing baterya na ni yan. O bayu yamung salikut? Ot antiyu keng kartun yan, Luis?”

“Kang ingkong ke ini. Kang ingkong ku.”

“Talaga? Ot lupa yang hi-tech? Karakal na pamo butones. Pota galang cellphone ya yan. Papindot ne?”

“Ali!”

“Kaymut mu naman!” Tinikdo ya i Marie, megpagpag yang pantalun. “Ken naka pin!”

Tinikdo ya i Luis. “Uy, ali ka mamako! Sorry…” Ina’but ne ing relo. “O, basta ali me nanabu ne? Kang ingkong ya kasi yan.”

“Bisa kumu namang mamindut.” Pengwa neng Marie ing relo tsaka ne pemindut ing butones. “O, ayan, ala namang melyari. Pasensya na ka kung mapakelam ku. Ayni o, kunan mu ne.”

Tepat na ning dala’ga keng lupa ng Luis. Kukunan na ne sana ini anyang lalung mesala, balamu ibat ya mismu keng relo. Mesala ya ing buong grahe. Mebulag ya i Luis. Melako ya bayat. Dimdam neng ginulisak i Marie. Dimdam ne ing sarili nang ginulisak. Megbalik ing pamaglawe na. Kasiping ne i Marie, tatalnan ne parin ing relo. Makalukluk la keng ga’bun. Ala nalu deng kartun. Ala ne ing grahe. Ala ne ing bale ng Luis. Keng karelang padurut, megkalat la deng dakal na babayi ampong lalaki. Deng buak da angga lang bewang.

This short story is a translation of U Eliserio’s “Maganda ang Hinaharap,” part of his second collection Tungkol sa Aso. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.

NAMI ANG PALAABÚTON

Posted on April 10, 2021September 10, 2021 by ueliserio in Books, Short Story Collection

by U Z. Eliserio

translated into Hiligaynon by Apple Benito

Ádlaw sang pagkatáo sáng Lola Luis. Sa íla nga balay ginhimo ang kasadya.

Ara dídto ang íya ngá mga tiyo kag tiya, labi na gid ang iya nga mga pakaísa.

Namayha si Luis sa iya nga mga pakaisa anáno pa mas tugulang siá sa ila nga tanan. Tresé katuig na si Luis kag ang nga pakaisa nga lapit sa iya edad kay walo.

Kay bisag maghampang, sa telebisyon galantaw si Luis. Nami gid iya nga tan-aw sang gintawag dayón sila sang ila nga Lola.

Nagapungko ini sa tunga sang sala kag pinapalibótan sang tanan níya nga apo. Puéra kay Luis.

“Luis, Luis,” siling sang iya nga Lola. “Dali bala diri apo, indi ka mamati sang akon nga storya?”

Indi unta halinan ni Luis ang telebisyon, apang kay palangga niya ang iya nga Lola, nagpalapit siá. Nagpungko siá sa tapad sang iya nga mga pakaisa, kag gin-amdam ang kaugalingon sa pagpamati sang storya.

“Segurado gid ako,” sa huna-huna siya, “pangbata liwat nga storya. Parte liwat sa nga pagong kag kuneho.”

“Pamati kamo,” hambal sang Lola ni Luis, “ang akon storya indi parte sa layo nga kaharian. Indi parte sa mga hayóp sa kalatian. Ang akon storya parte sa palaabuton subon.

Naghipos sanda tana. Labi si Luis, galubong iya ulo, gapamunog, kag nagapamati gid.

“Sang gamay pa ako…”

“Hambal mo Lola parte sa palaabuton subon,” siling ni Luis. “Ti ngaa…”

“Pamati anay apo,” siling sang iya nga Lola. “Mamati. Mamatid gid ikaw?”

“Ohó.”

“Sang bata pa gid ako, may ara aki nakilala nga lalaki. Lain iya nga pamiste, itom nga báyò, lain ang iya nga buhok, malaba ini hasta sa iya nga hawak. Kag ang pinakalain sa iyaha: indi siá kabalo magkanta.”

“Paano mo siá na kilala Lola?” ang pamangkót sang pakaisa ni Luis.

“Isa ka adlaw sa aton nga bukid, sa probinsya ta nga Aklan, nagalakat ako, nagaliwaliwa.”

“Nakit-an ko siá sa may sapa, naga-inom, perti gid ang iya nga balhaals, kapoy gid katama. Maniwang gid siá amo nga gin-agda ko tana sang dala ko nga pagkaon. Ang dala nga suman. Bisag malaba ang akon nga suman, isa niya ini ka kagat kag gin-ubos niya dayón!”

“Sungaksungak gid gali, daw si Tiyo’y Borgy man!” siling ni Luis

“Nagkadlaw ang ila nga Lola. “Ohó, daw si Borgy man. Sang tapos na magkaon ang lalaki nga ini, nagstoryahanay kami sa dalom sang puno. Kag didto ko nabal-an kong diin siá naghalin, kag kon ano iya nga tuyo.”

“Diin siá halin?”

“Ano timo?” pamangkot sang Lola ni Luis, dayun nagkadlaw. “Indi ka gapamati? Halin siá sa buwas damlag. Ang inyo bala nga ipamangkot, ano iya nga tuyo?”

“Nagdulungan ang magpakaisa: “Ano ang iya nga tuyo?”

Naghipos sang dugay ang ila nga Lola. “Pila ka tion ang nag-agi, siling sang lalaki sa akin. May mag abot nga gera, kag tapos sina, may ara nga magdaog nga diktador. Tama ka pintas ini nga diktador, amo nga ang palaabuton sang Pilipinas, ginadikta sa mga kataóhan kon ano gid ang ila nga igúnting.”

“Ho?” dungan nila nga pamangkot.

“Ohó, indi sanda puede magpautod sa ila nga buhok. Kag sang ginpamangkot ko kong ngaa gasuksok siá sang biste nga itom, ang siling niya sa akon, sa palaabuton subon, ginadikta sa mga kataóhan kung ano ang ila isúksok!”

“Hó?” dungan sila liwat.

“Kag bal-an niyo kong ano gid ang kalahadlukán sa ila nga kalibutan?”

“Bawal sa ila magkanta?” pamangkot ni Luis.

“Amo gid apo,” siling sang ila nga Lola. “Sa imo hunahuna, ngaa bawal sa ilaha magkanta?”

Indi nakasabat si Luis.

“May ara ayhan makasabat?” Gin-isa isa sila ka lantaw sang ila Lola.

Wala ti may nagsabat.

“Kamo mga anak, bal an niyo ang isabat?”

“Wala ti may nagsabat.

“Borgy?”

“Indi ko bal an Nay.”

Nagyúhom ang Lola ni Luis. “Pag tapos sang gera, nangin gamhanan ang diktador. Pero damo ang nagapalanggang sa katibawasán kag damo ang nagabato sa iyaha. Kay man kontrolado sang diktador ang mga diyaryo, telebisyon, kag ang radyo, kinahanglan mangita ang mga gabato sang iban nila nga paagi para ipauswag ang ila nga ideya. Kag ang ginpili nila nga paagi? Pagkanta. Ang isa ka kontra sang diktador, may ara nga kanta gatatak sa ilaha ng hunahuna. Kag sa ila nga pagkitaay, nagakantahanay sila.”

“Dali lang Lola,” hambal ni Luis. Kon ang mga gakontra sa diktador kabalo magkanta, ngaa indi siá kabalo? Indi bala siá gakontra sa diktador?”

Nagduko ang ila nga Lola. “Apo, ang istorya sa akon sang lalaki parte sa nagkalatabo bag-o pa siá nagbata. Indi na niya naabtan ang panuigon nga may ara sa gabato sa diktador. Indi na niya naabtan ang panuigon nga may ara pa sang kabalo magkanta. Kay sa iya nga ginhalinan, waay na sang nagakanta.”

“Wala na sang nagakanta?” pamangkot sang isa ka pakaisa ni Luis.

“Wala na sang gakanta.” Naglungo lang ang ila nga Lola. “Amo nga kamo, mga apo, mahadlok ako. Maabot gid ang adlaw nga diktahan ta sang kong ano ang aton ipagúnting. Kon ano aton isuksok. Kag madula ang mga kanta.” Nag-ubo ang ila nga Lola.

“O sige, mga apo. Balik na kamo didto sa inyo paghampang. Salamat gid inyo pagpamati. Salamat kag ara kamo diri tanan sa akon nga kasayáhan.”

Nagtindog ang mga pakaisa ni Luis. Kag siá lang ang nabilin sa salog. Mahalin na unta ang iya nga Lola sang ginpamangkot niya ini. “Lola, ano ang ngalan sang lalaki?”

“Jorge, apo. Jorge.”

“Hó? E gani… Jorge ang ngalan ni Lolo?”

Nangirau lang ang Lola ni Luis. Ginbilin niya ini sa sala. Gahunahuna.

“O, Luis, ngaa gatulok ka dira?”

Gibalikdan ni Luis para pangitaon ang tag-iya sang tingog. Ang iya nga Tiyoy Borgy.

“Ginahunahuna ko lang ang istorya ni Lola.”

“Tood kaw?” Nagkadlaw ini sang todo. “Indi bala sige pati sa istorya. Dumduman istorya lang to.”

“Ohó.”

“O sige na, lantaw na didto sang telebisyon. O kon maghampang ka didto sa imo mga mga pakaisa.”

Naglakat palayo si Luis sa iya nga Tiyoy Borgy. Ginpanilagan ini ni Luis, ginsegurado niya nga indi sa iya galantaw ang iya Tiyo. Amo pa lang siá naghulag. Indi siá naglakat sa ila nga bakuran para maghampang sa iya nga mga pakaisa. Indi siá naglakat sa atubangan sang telebisyon. Ang iya ginalaktan ang kwarto sang iya nga Lolo. Ang iya nga Lolo Jorge.

Dugay na gihapon indi nakit-an ni Luis ang iya nga Lolo. Tigulang na ini kag may ara nga sakit.

Indi na siá makahalin sa kwarto, tungod sang nakasab-it nga mga dextrose sa lawas kag nga butkon kag kon ano pa nga makinarya nga indi maentiéndihan ni Luis kon para diin. Ang bal an niya naospital ang iya Lolo sang nagligad nga tuig. Darwa pa lang ka bulan ang magági sang nag-uli sila, inidi ini makalakat.

Permi ang nanay ni Luis ang gabantay sa iya nga Lolo kag nakibot ini sang magsulod si Luis sa kwarto. Nagtindog siá dayon. “Nagahampang kamo sang tagu-taguan anak? Waay ka sang pakaisa nga gatago diri. Bawal diri ang gahod, indi gid pwede. Basi madistorbo ang imo nga Lolo.”

Ginhalukan niya ini sa iya nga agtang, kah gintudlo sa puertahan. “Tistingan mo pangitaon sila sa garden.”

Gintrapuhan ni Luis ang iya nga agtang. Dako na siá daad indi na siá ginahalkan sang iya nga nanay. “Indi kami gahampang, Nay. Gusto ko lang lantawon si Lolo.”

Ginapanilagan niya ini. Gamay gid, daw manika sa katre. Nagpungko liwat ang nanay ni Luis sa monoblock sa tapad sang katre. Ginalantaw niya ini.

Gadamo na gid ang puti nga buhok niya. Ginahapohap sang nanay ang kamút ni Lolo Jorge.

“Ikaw gid nga bata kaw. Nakarilibog sa ulo. Tatlo na ka bulan imo nga Lolo subong ka lang gid nagbisita. Daad kong waay diri sa balay ang iya nga kwarto”.

“Darwa pa lang ka bulan.”

Naglantaw sa dextrose ang nanay ni Luis. “Ano to?”

“Darwa pa lang sa bulan si Lolo diri sa balay.”

Nagkadlaw ang iya nga nanay. “Dawra pa lang gali. Amo gid tana kaw. Dali bala diri.”

Indi unta magpalaot si Luis, kay bal-an niya ang buhaton sang iya nga nanay. Ápang nabatayagan niya tingong sa iya nga nanay nga nagakasubo ini, amo nga nagpalapit siá.

Ginkupkop siá kag ginhalukan sa guya. “Kaalam gid sang bata ko. Pasayloa gid ko Luis ha, kay kis a indi ko na bal an kong ano nga adlaw na. O kon adlawon bala o gabi-i. Palangga ko gid ang imo nga Lolo.”

“Mama….”

“Indi ka magkabalaka. Indi aki maghibi.” Nagkadlaw siá liwat, ginhapohap ang guya ni Luis.

“Indi ka maghalin, ha? Diri ka lang anay. Updi anay kami sang Lolo mo.” Gintudlo sang nanay ni Luis ang isa pa ka monoblock sa gilid sang ila kwarto.

Ginhakwat ni Luis ang bangkò, gindala ini sa tapad sang iya Nanay kag Lolo. Nagahipos lang sila

Ginapanilagan sang nanay ni Luis ang iya nga Lolo. Ginapanilagan ni Luis ang iya nga nanay. Pila pa ka minuto ang nagági, sang may mabatian si Luis nga gahod. Daw sang gutom nga ido.

“Mama?”

“Ano to, anak?” Nagatulok gihapon ini sa dextose.

“Nagkaon ka na?”

Indi nagsabat ang iya nga nanay.

“Kaon anay kamo didto. Ako anay magbantay kay Lolo.”

Mahinay nga pagbalikid sang iya nga nanay. “Ikaw gid bala na Luis? Indi ba hambal mo nahadlok ka sa kwarto nga ini?”

“Nagatingog na ang imo nga solóksolók. Kaya ko man magbantay kay Lolo.” Naglantaw si Luis sa iya nga palibot.

“Dali lang man kamo magkaon bay?” Maghalok unta liwat ang iya nga nanay apang ginpúnggan niya ini. “Indi na bala, Mama. Puro na ako lipstick ang akon nga guya kahalok nila Tiya.

“Sige. Indi ka na gali bata gamay. Indi ka na pwede halukan. Indi ka na sige hampang. Buut ka gid ba bata, Luis.” Nagawa ang iya nga nanay.

Nagaisahanon lang si Luis. Waay siá mahimo. Ginalantaw niya ang iya nga Lolo.

Mahinay ang iya pag ginhawa. Ginalantaw niya ang dextrose. Mahina ang pagtulo sa sulod sang likido.

Tood gid ang ginhambal sang iya nga nanay. Hadlok gid siá sa kwarto sang iya nga Lolo.

Nagtindog siá, naglakat palakay sa gawang. Indi siá pwede magbantay sa iya nga Lolo

Kinahanglan niya nga tawgon ang iya nga nanay. Tama ang iya nga Titoy Borgy, inidi siya bala sige ka pati sa mga ginstorya sang iya nga Lola.

Indi man gid halin ang iya nga Lolo sa palaabuton.

Ginkaptan na ni Luis ang puertahan sang mabitiian niya ang boses nga ini. “Beatriz? Beatriz…”

Indi nagbalikid si Luis sa iya nga Lolo. “Waay si Mama, Lolo. Dali lang anay kay tawgon ko siá–“

“Luis?”

Indi napunggan ni Luis nga maglantaw liwat sa katre. Pano ayhan nabal-an sang iya Lolo kon sin-o ang ara sa kwarto? Maáyo gid magkilala sang boses iya nga Lolo!

“Luis?”

Nagbalik sa monoblock si Luis. Ginakaptan nkya ang kamút sang iya nga Lolo, paryas sang ginahimo sang iya nga nanay. Humok ini, daw sa kamot sang bata nila Titoy Borgy.

“Ako gani, Lolo. Dali lang kay pabalik na si Mama.”

“Luis…ang akon–“

“Apo hó, Lolo. Apo ninyo ako.”

“Luis…” Nag-ubo. ini. “Luis…ang akon nga relo…”

Relo? Ginlibot sang mga mata ni Luis ang bilog nila nga kwarto. Waay siá makita-an nga relo.

“Waay man diri, Lolo. Kon gusto niyo, pag balik ni Mama, lantawon ko kong ano oras na. Hambalon ko sa inyo.

Nagkusog ang pag-ubo sang iya nga Lolo. “Relo….gamita ang relo….”

“Relo Lolo?”

“Ang palaabuton sa subon…”Sa kakusog sang ubo niya nga ini daw mahulog na si Luis sa iya pungkuan.

“Lolo?”

“Indi ini nagsabat. Nag-umpisa nga maggahod ang mga makinarya.

Nagtindog si Luis. Kinahanglan niya nga tawgon ang iya nga nanay!

***

Sa balay nila ni Luis ginhaya ang iya nga Lolo. Indi naghibi ang iya nga nanay. Hindi man naghibi si Luis. Ginhangyo sang Lola ni Luis nga indi anay pagbuksan ang telebisyon samtang ginatabo ang namatyan.

Nagsugot ang nanay ni Luis. Nagsugot man si Luis. Sang ikatlo ka adlaw nga patay sang iya Lolo, nakit-an liwat ni Luis ang iya nga katutubo nga si Marie.

Tápad balay lang nila dati ang pamilya ni Marie. Nag-eskwela sila sang dungan sa elementarya kag permi sila ga-updanay mag-uli. Apang sang hayskul na sila, nagbalhin na sang baranggay sila ni Marie. Subong lang sila liwat magkit-anay.

Nubi ang buhok sang Lola ni Luis, kag iya nga nanay. Sa tuod lang gid, bisag lalaki o babae malip-ot sa buhok sang mga paryente ni Luis.

Laboh buhok si Marie. Hasta sa iya hawak.

Nagbukas sang sandiya si Luis sang may nagpalapit sa Marie sa iyaha. Sa palibot nila kay puro sang may nagalibakanay kag gakaradlawanay nga mga tawo. Panghungit niya may ara nga dalaga naghambal.

“Kumusta na ikaw, Luis Lusis?”

“Natingála si Luis. Pag tapos sang makadali sa tion, waay siá mahunahuna nga ihambal, napresentér gid lang siá sa nga katutubo sang kalan-on nga sandiya.

“Kamali man sino. Ano man timo? Nalimtan mo na haw? Dáad nga ihambal mo, mayaáo man, Marie Mais.”

“Marie Mais?”

“Marie Mais. Ako.” Ginkuha ang ginpresentar nga titsirya si Luis. Perti ka gid ba? Isa ka tuig lang ta waay nagkitaay…”

Indi gihapon makahambal si Luis.

“Ay…” Naglantaa sa dalom si Marie. “Pasayloa ko a. Indi ko man na nahinumdom. Bal-an ko nga lapit ka gid sa imo nga Lolo. Sige, una lang ko.” Nagtalikod si Mare. Naglakat ini palayo.

Ginsupot ni Luis ang tanan nga pwersa niya kag gingamit niya ini kay makahambal siá miwat. Singgit siá: “Indi, kay bata pa imo.”

Naghipos ang tanan.

Nagpundo si Marie kag ginabalikid niya ini nga nagakurisong. “Ano man nga klase nga lahóg imo man? Dira ka gid lang. Nagdiritso ini sa paglakat.

Layo na ang iya nga katutubo sang makaaupot liwat sang pwersa si Luis. Ginlagas niya ini. Sang gadalagan siá, nabuggo siá sa iya ng Tiyoy Borgy, nadagma siá sa iya ng nanay kag kinahanglan liwat mag-untat sang pila ka minuto para mamati sa isa liwat nga istorya sang ila nga Lola. Sa uhili, naabtan niya si Marie. Ara sa atungabangan sang ila garahe . Nagatulok sa mga bituon.

Ginkuhit ni Luis ang dalaga . Indi siá nag atubang samtang naghambal siá.

Bal-an mo nga kagapon lang namon nabal-an. Kay amo nga subong lang kami naglakat. Ati kon nabal-an namom dayon, una pa lang sa haya ara na kami diri ni Papa. Nag-atubang ini sa iya.

“Dumduman mo pa sang bata pa kita? Sang mabaskog pa si Lolo mo haw, atong magkadto ta diri sa inyo kag magstorya siá parte sa iban nga planeta, parte sa mga robot, parte man sa nagligad nga nagtabo kag sa mga palaabuton sa subon kag sa mga tawo nga nagalakat aa panág-on?

Nagdungo lang si Luis

“Ano pa ayhan nalimtan mo?” Nag-umpisa siá maghibi. “Indi k man gid masubo?”

“Ngaa nagahibi ikaw haw? Indi mo man Lolo si Lolo.”

“Buisit ka Luis! Buisit ka gid timo!” Nagdalagan ini pasulod sa garahe.

Ginalantaw lang ni Luis si Marie nga galibot libot sa ila nga Vokswagen. Ginbuksan sa babae ang suga sa garahe. Kag nagpungko sa gilid, nagatakip sa iya itsura.

Ginpalipas lang ni Luis ang pila ka minuto. Sang masigurado niya nga indi na liwat magdalagan si Marie, naglantaw siá sa mga bituon, kag nagsulod sa garahe. Nagpungko siá sa tapad sa dalaga. Sa atubangan nila ang lata sang pintura, bike nga guba kag damo nga karton nga nagasinampaw.

Gindungan ni Luis ang iya nga dalom nga ginahawa sa paghibi ni Marie. “Ano ngalan sang imo nga eskwelahan?”

“Indi lang man ikaw nagtext,” dungan nga siling niya. Pag tapos: “St. Mary’s College.”

“Waay pa ako cellphone. Sa Pasko pa ako baklan ni Mama, kon mag tag-as ang akon nga grado.”

“Nahidlaw ako sa imo.”

“Ihatag mo sa akon ang imo nga number. Magtext ako dayon, tood man.” Nagkalmot sang ulo si Luis. “Uyon kaw kuhaan ta ka sandiya?

“Untatan ko na sige ka hibi. Dali lang. Pasayloa gid ako.”

“Nahidlaw man ako sa imo.”

“Indi na ako pagkuhaán. Diri ka lang.”

“Ano, Luis Lusis?”

“Ginpangita ka sa akon ni Lolo. Atong ara siá sa ospital.”

“Paaayloa konkay indi pa ako sarang sang una maglakat aa ospital. Bal-am mo man segúro natabo kay Mama.” Isa ka tiempo, nag-untat sa pagtulo ang luha ni Marie.

Nagtango lang si Luis. Indi niya bal-an ano iya nga ihambal.

“Luis Lusis?”

“Ano to, Marie Mais?”

“Ngaa nangako ka nga magtexy? Seguróha gid nga tag-as imo nga grado. Daw puros ka man kopya sa akin sang una nga upod kita mag-eskwela”. Nag-umpisa sila magkadlaw.

“Ano? Ikaw gid iya!” Kag maa nagtodo pa ang kadlawanay sang magkatutubo, waay iban nahimo si Luis, ginhitik niya si Marie.

Nagtindog ang dalaga sa garahe para likawan si Luis. Naglagsanay sila sa palibot sang garahe.

Nagdalagan sang dasig si Marie.

Nadasmasi Luis kag nabunggo siá sa mga kahon. Natumba siá sa duta kag natabunan sang mga kahon.

“Lusis!”

Indi na makahámbal si Luis. Napitalan siá sang mabug-at nga kahon ang iya nga dughan. Waay siá lain nahimo kóndì ikaway ang iya nga mga kamut kag butkon. Apang pila pa ka segundo sang nakuha ni Marie ang mga kahon nga naglubong sa iya. Nagpungko si Luis gingamit niya ang isa ka kahon agúd sandigan. “Kusog sa imo ba!”

“Ano?”

“Mabáskug sa imo! Nasakitan gani akon dughan sa mha kahon nga ini. Ikaw timo, ginhakwat mo lang nga daw waay sang unód.”

Nagpaturong si Marie. “Indi ako apag tikali. Waay ti unód ang kahon.

Mag-an gid kaayo!”

“Ati kon tood kuhaa abi, ihatag sa akon!” Gintudlo ni Luis ang kahon.

Daw wala kabati si Marie kag naglakat sa kahon. Daliblang niya ini ginhakwat at ginbusdak sa batiis ni Luis.

“Aragóy! Nabatyagan ni Luis ng gaw ginpungkuan siá sa batiia sang iya nga Tiyoy Borgy. Masakit gid ang iya dala nga bug-at sang kahon. “Aragóy! Kuhaa!”

“Ahay, maan sa imo Luis, kaladlawon sa imo permi.” Ginhakwat ni Marie ang iya kahon kag ginbutang sa tapad sang lalaki. Nagpungko gihapon siya diri. “Buksi bala, lantawa, wala unod.”

Ginbuksan ni Luis ang kahon. Isa lang ang unod sini. Indi siá magpati sa iya nga nakit-an. “Kuhaa Marie. Kuhaa!”

“Indi mo ako sóloguon.” Naglaturong lang si Marie. “Ohó, amo gid. May ara nga unod ang kahon.”

“Pahilog, kuhaa….”

“O sige, kay man nakilihog ka.” Ginpagawas ni Marie ang unod sang kahon. “Ngaa nagalapsi kaw haw? Ano ng kaladlukan dira?”

“Indi lang ini basta nga relo lang. Bulawan ini, kag anom ang iya nga kamút. Kilala ni Luis ang iya nakit-an. Ginkaptan ni Marie relo sang iya nga Lolo Jorge. “Akon na iya, pwede?”

“Ha? Alangan sa inyo ining garahe, inyo gid ni.” Ginahatah sa iya ni Marie ang relo. “Araó kuhaa.”

Ginatulok lang ni Luis ang relo sa kamút ni Marie.

“Hoy, ano timo? Kawirdo sa imo!”

“Luis! Luis!”

“Si Tiyoy Borgy!” Nagtindog siá. “Tagaua anay, dalii!”

Nagtindog si Marie. “Ano?”

“Basta!” Nabatuagan ninLuis ang dagko nga lapak sang iya nga tiyo. “Sige na bala!”

“Sige nga ano?”

“A….Kay…” Nagtulok lang si Luis sa mata sang iya nga tiyo. Waay siya maghunahuna, apang kabalo siya nga maglikay sang tan-aw kay para indi magtingala iya nga tiyo. Indi niya uyon nga makit-an sang iban amg relo sang iyaha nga lolo. Indi niya bal an kong ngaa apang kabalo siá nga tagoon niya ini sang mayad!

“O, Marie. Ngaa nakapungko ka dira?”

“A…..kay….”

Sang ginbalikdan ni Luis ang iya nga katutubo. Nagasuksok ini sa mga kahon.

“Nagastoryahanay lang kami.”

“Ay tood?” Ginpresentár sang Tiyo Borgy ang iya kamut. “Dali diri hija, ginapangita sang tatay mo.”

“A… sige. Masunod kang ako. Mau ihambal lang ako kay Luis.

Ginhapóhap sang Tiyo ang iya nga tiyan. “Sige, dalii kay basi makigan ka.” Naglango lag ini kay Luis kag naghalin sa garahe.

Nagpungko si Luis sa mga kahon. “Mayad lang”. Ginsumbag niya kadali ang iya amigo sa bútkon. “Salamat ha? Pwede palantaw sang relo?”

“Nako Luis…” Ginakagat sang dalaga ang iya bibig. “Pasensya gid ako…”

“Marie?”

“Napungkuan ko bay….”

Nahigda sa mga kahon si Luis. “Ano? Hala! Basi maguba!”

Hinampak siá sa tiyan ni Marie. Nagkadlaw siá. “Ikaw gid, daw indi gid masulog. Tadlong bala kag pungko sang tarong, ari ang relo.” Ginpatong ni Marie sa babaw sang tiyan ni Luis.

But-at ini kag lamig gid. Tadlong nga nagpungko si Luis kag ginbutang ang relo sa iya nga kamut.

Ginahapohap niya ini. Danlog ini daw paryas sa salog nga bag o floorwax. Sa iban nga anggulo, nagasalaming ini sa sanag sang suga sa garahe. Makalingin sa ulo ang iya suga nga bulawan.

“Ngaa anom iya nga kamut?” Ginpalapit ni Marie ang iya nga itsura sa relo. ” Aba, nami gid ho.

Tinago ini sa kahon, apang tama man ang iya nga oras. Ngaa araal ini sa kahon, Luis?

“Sa Lolo ko ini.”

“Tood? Ngaa daw perti ka hi-tech? Damo pa sang butones. Basi bala cellphone na? Papindot ay?”

“Indi”

“Dalok sa imo!” Nagtindog si Marie, nagpalagpag sang iya nga delargo. “Dira ka na lang!”

Nagtindog si Luis. “Indi na maghali! Hinulsuli ako…” Ginhatag niya ang relo. ” Araó… basta indi pag húloga ha? Sa Lolo ko ini.”

“Uyon ko lang man nga pislitón.” Ginkuha ni Marie ang relo kag ginpindot ang butones sang relo. “O, araó, waay man ti matabo. Pasayloa ko kay gapanghibot ako. Araó, kuhaa na.”

Ginpatubang sang dalawa sa itsura ni Luis. Kuhaon unta niya ini apang nagdugang ang siga siga, nga halin gid sa relo. Ginsakop sang sang ang tanan nga garahe. Nagbútá si Luis.

Nadula ang iya nga bug-at. Nabatian niya nga nagasinggit si Marie. Nabatian man niya ang iya nga gasingit sia.

Nagpanumbalik ang iya nga tanawon. Tapad siya si Marie, may ginakaptan gihapon siá nga relo.

Nagpungko sila sa duta. Waay na ang mga kahin. Waay na ang ila garahe. Waay na balay nila ni Luis. Sa ila nga palibot, pila ka gatos nga babae kag lalake ang naglápnag. Sila tanan malaba ang buhok hasta sa hawak.