by U Z. Eliserio
translated into Asi by Riza Fetalvero
1
Alas kwatro ig higra si Matthew. Buong adlaw et Dominggo, nagpakaidamo yang sida et EverQuest. Buko nida gustong isipon kag tungkol kang Errold. Minatayey kali. Kung naging mabuot nak estudyante baga kali, o kung naging kaamigo’y nida, buko nida gustong isipon.
Buong tuig et 2010 nak sida’y ging mamalas. Enero, nagbuyag sinra it kag ida tatlong tuigey nak rayaga. Pebrero, naayamang ingga sida it gallstones. Marso, natabo nak uya ig eepekto kag mga buyong ag kinahangyan nidang magpaopera.
Maadoy taa ka tuna it Abril. Nakaliwasey sida it ospital. Ibay-oney nida kag huling an-om nak units nak kinahangyan para sa ida MA. Ag sa wakas nahuyam nida kag credit card it ida manang ag nakapag-subscribe it sang tuig sa WoW. Pagkatapos, naayaman nida kag tungkol kay Errold. Sa Facebook. Ingga pa it nag-like sa balita nak minatayey kali. Abe siguro’y pangintrimis yang.
Nagpapananamgo sidang asa ospital kuno sida uli. Ugaling buko dahil sa operasyon para sa gallstones. Buang kuno sida, nagdedelusyon nak usang manggegera. Binati si Matthew it alarm et cellphone. Alas syetey. Pinayong nida kali, buko yang snooze. Uya sida ig bayutbot dahil inggwa pa sida et usang cellphone nak naka-set mag-alarm et alas syete y media.
Alas otso,nakabati sida. Minuyatan ka ida cellphone. Parehong payong. Nasusuka ag naaamoy ka sip-on sa sariling hingabon, pinayong nida kag electric fan ag bumayutbot. Buko magkatuwang ka ida naisuksok nak tsinelas, pero uya nida ig isli. Binaoy kag tualya nida ag lumiwas it kwarto.
Sa kusina naabutan nida kag ida tatay. Nakapilot, inggwa it hudot nak nagyeyelong manok. Nag-uk-ok si Matthew.
Nagmukyat kag ida tatay. Nagbayduhan sinra it tangho. Ibinutang it ida tatay kag manok sa usang mayukong nak di tubi ag binilin nida sa lababo. Nagpanglimugmog si Matthew. Uya sida ig papanglimugmog dati, nakaon yang sida it Sklyflakes o Marie o ubas para mawagit ka lasa et yaway sa ida yuba. Ngasing, buko yang tubi ka ida panglimugmog kundi Bactidol. Nagrurugo pa gihapon ka ida ngaya-ngaya.
Uya puat it ruya ag panglimugmog sida. Naubos nida ka usang basong tubi nak di yamor nak Bactidol bag-o mawagit ka puya sa ida ing bubuga. Nagpanghimuta sida ag sumuyor sa kasilyas.
Habang nagkakauyo, nagbasa sida et Camera Lucida. Nahuyog kali nida. Panlimang besesey nidang nahuyog kag libro sa sayog et kasilyas. Kalip-ot yang kali, ugaling indi nida matapos-tapos. Pinunpon nida kali, pinunasan et tissue, ag ibinalik sa tupar it mga uya unor nak bote et shampoo.
Inabrihan nida kag water heater, nagbilang hanggang 30, ag inabrihan kag shower. Ag inuba ka t-shirt.
Binaoy nida kag habon. Rugayey nak nawagit kag mga gutak sa ida sike nak rason kung asing naggagamit sida it sulphur soap, ugaling dahil nasanayey gihapon ra sida sa amoy, sigeda ka ida gamit et Dr. Kaufmann. Napapaguya sida nak pangayang Aleman pero ka hawong ay Tsino kag asa ads it kali.
Uya nida ig hahabona ka uda, aber it kag dati pang ordinayong habon ka gamit nida. Ka ida pagkaayam kasi, aber niong klase it habon, mayain sa uda. High school nida eg tunae kag tuyar nak ritwal. Bihira sida magkapunggor.
Inggwa it mga nagsisiling nak dapat mainit nak tubi ka gamit bag-o maghabon, ag mayamig pagkatapos. Pang-abre ag pangsara it pores. Uya si Matthew ig papati reli. Usa kali sa mga ing pag-awyan ninra it ida ex.
Enjoy sida sa mainit nak shower. It kag maisot pa sida, uya sinra shower. Gamit ay tabo ag mayamig nak tubi sa inra pagkaligos dahil inatamaran sida mag-init. Dati katulin sida magkaligos. Ngasing, dahil malasa ka mainit nak tubi sa yawas, inaabot sida it halos usang oras. Ka problema reli, matulin maubos ka ida habon nak gamit panghapo-hapo.
Karuyom kag salamin sa kasilyas ag yumamaw ray it maisot sa hagran pagliwas nida. Sinapoy it ida ilong ka amoy it natutubor nak manok. Sadya kali. Sa pagsugnar it ida tatay, perming nahihilaw ka yuto it kali. It kag minsang ida sinilinggan, nagkasabtanan sinra. Maguyangey si Matthew, pero ing papagyuto pa gihapon sida it ida tatay. Kada nagkasundo sinra. Isadyaon nidang medyo tubor ka manok, para indi matahawan sida it hilaw.
Sa kwarto, karugay ka ida pag-ilis. Mahaba ka ida ritwal. Sentro it kali ka pagpahir nida it ointment tuna singit pabatiis na makatuyon. Iba kali sa gutak nida it kato sa sike, nak umudon sa sulphur soap. Sa ida singit, nawawagit ag nabalik. “Imaw ray kali,” nguyob nida. Ka kwaresma ka ida ing sasaan-an, nagyayadaw ka mga rapa aber sa inra sampayan. Kato ka ida hula, dahil minsan yang sida magpangatoy it tag-uyan.
Nagpapanghakay, inayos nida kag unor it ida hambag. Unang adlaw it klase nida. Dapat taa ay nagpapang-agit-agit sida it mga estudyanteng late. Imbes, kinahangyan nidang
magpakabuot dahil sida ka estudyante. Nagmuyat sa ida cellphone, alas otso kinsey. Nagsapatos ag dumiretso sa kusina.
Nakatahaw kag manok, nag-aaso, kaibhanan it bahaw. Naghungit sida habang nagtetext. Traynta pa ka ida balance. Nagbaoy sida it usang lata et Coke sa ref.
“Pagkaaga,” siling et ida tatay. Nakaingkor kali sa atubangan et payong nak TV.
“Kalasa e,” sabat ni Matthew.
“Rayan ka sa imo nanay bag-o ka humalin.”
Nagyag-ok sida Coke, ag sumig-ab. Malasa talaga. “huley ako.”
“Magramyag ka nidang ing aayaba.”
Umumok si Matthew et manok ag bahaw. Ruha pang yag-ok ag ubosey ka Coke. Inisip nida kung kinahangyan pa nidang mag-abre et usa pang lata. Imbes, pumaagto sida sa kwarto et ida mga maguyang.
Karuyom, pero sauyo nida ka pagkakabutang it mga gamit. Kag marakong aparador nak huling human it ida tatay para sa ida nanay bag-o kali naging mayupa sa pagpanray. Kag swivel chair nak sida it nagbakay ay nakaatubang sa higanteng TV nak manong nida kag nagbakay. Ag kag higanteng katre halin pa sa ida ulo nak raya-raya ninrang magpamilya sa ap-at nak pagsaydo-saydo et bayay sa sakop et tatlong dekada.
Ag kag huytanang bakal sa usang rugo. Sa rugo nak kali sida pumayungot. Ing patik-patik nida kag bakal nak takyob. Inggwa et tunog, mahinay. O boses kato it ida nanay? It kag maisot pa si Matthew, pananamgo nidang magkainggwa it basement. Tuyar it kag sa mga Amerikano sa Sweet Dreams at komiks it Archie. Indi nida mapatihan nak sa pagtuna nida it pagtudlo ay
magkakainggwa ngane sinra it basement reli sa huling bayay—huli, siling it ida nanay—nak inra sinayduhan.
Pero buko kato para sa ida. Para kato sa ida nanay. Bukoey gusto it kaling lumiwas tuna mamatayan et estudyante sa elementarya nak ida ing tudluan. Sa ekuylahang kali nag-aray hanggang grade 5 si Matthew. Sa eskuylahang kali nagtudlo sa halos trentang tuig ka ida nanay. Permi kaling ingga it alagang estudyante. Tagabulig sa paglimpyo it kwarto, tagapaya et blakbord, tagabulig pag naabot ka tray para sa recess. Kag huling alaga et ida nanay, sa iskwater nakaistar. Permi kaling nagpapaindi sa ing tataong sandwich it kag maestro. Gusto yang kuno it kali nak magbulig kada naghuhuyat pagkatapos et klase. Nasagasaan kali it tren it kag matigrag sa jeep nak ida ing sasabitan. Kung Sabado ag Dominggo kasi ay nagbabaligya kali it sigarilyo. Gusto taang magpusnga ni Matthew pag ida narurumruman kag korning istorya.
Kag kaso’y klaro kali, ag nabuang ka ida nanay reli.
Binatak nida kag huytanan, inalsa kag takyob. Ayam nidang ingga it iba pang liwasan it hangin kag basement—buang ka ida nanay, pero kinahangyan pa gihapon it kaling maghingab—pero buko nida ayam kung rein nakaposisyon kag usa pang sudlanan sa irayom it inra bayay. Nakakabuang kung sakali mang magkasunog, marako ka posbilidad nak matuyar sa mga manok ng ida ing kakaon ka ida nanay.
Inabrehan nida kag iwag sa tupar it hagran, ag pumilhig. “Ma?” Nakapilang tikang sida.
“Payonga ng ilaw!”
“Ma…”
“Payonga ng ilaw!”
Naghingab it marayom si Matthew, pinayong kag iwag, ag liniwas kag ida cellphone.
“Payonga pati kina!”
“Baka marapa ako.”
Umukaw kali. Pay erong nag-aapin sa ida mga anak, o pagkaon. “Halan. Halan kina ay puydeng inde eg payongon.”
“Salamat.” Nakapayungotey sida reli. Amoy buyak ka libor. Bag-ong kaligos ka ida nanay. Inggwa it kasilyas sa basement ninra, inggwa it ref ag katre. Sa rocking chair kali nakaingkor. Baka buko ra kali buang? Buko pananamgo gihapon nida nak bumuyag sa mga tawo, magpakasadya ag mag-usa?
Binag-o ni Mean ka ida pananaw. Si Mean, kag ida rayaga. Kag ida ex. Ka ida buhay.
Nagtagan si Matthew. “Kamustay Ma?” Kinahangyan nakong magrali ha?”
“Minatayey kag binata.”
“Ma?” Binutong nida kag usang monobloc halin sa ringring ag umingkor sa atubangan it ida nanay. “Buhi pa ako, Ma.”
“Aya ako eg tuyara. Buang ako, buko tanga.”
Napahidom si Matthew. “Oo, minatayey kag binata.”
“Kung tuyar, ayamey nimo kag kinahangyan nak hemuon.”
“Ak ing huhuman, Ma.”
“Bakakon.” Nagmustra kali nak pay matulay, pero kato yaki ay mabaydo yang it posisyon sa pag-ingkor. Sige ka paghiwas sa rocking chair. “Ayam ra nimo ka gustong bisayahon it kaling tanan.”
“Waya ako ayam, Ma. Buko ra sigurong sida ngane kag sinasa—“
“Ayam nako kag klaro!”
Ayam ni Matthew. Namamasran it ida nanay ka mga paabuton. Ka pagkamatay ni Ernold, kung si Ernold gane kag binata, usa sa mga signos. Ugaling buko pa nida buot nak isipon kag mga paabutong epekto et mga kali. Maramo pa rang signos bag-o maggrabe ka sitwasyon. Buko ra sida tuyar kang Noah o si Joan of Arc o kung siomang santo, buko ra engkanto ka ida nanay. Ugaling limang tuigey kaling nakaistar sa basement. Limang tuigey nak kali’y nag-uukaw it kung nio-niong tuytuyanon, kung nio-niong suno sa mga paabutong kahadlukan. It kag una’y uya it nagpati, liban sa ida tatay.
Ugaling kag mamuslok kag ida manghor, nagtunang magpanimati si Matthew. Tinunaan nida it suyat ka mga ging bibisaya it ida nanay. Kali kag nagsiling nak makikilaya nida si Mean, ag ibilin sida et kali. Permi sidang nag-aasa nak ingga it bag-ong mga bisaya ka ida nanay, suno sa pagbilta it ida dating rayaga. Ugaling yang gane, pauli-uli yang ka bisaya it kali suno sa mga signos.
“Ayama Matthew.”
“Ma?”
“Ayama kung sida gane o buko kag binata. Ag kung imaw, himua kag ayam nimong kinahangyan nak hemuon.”
“Ma, buko ako pulis.”
“Ayama, Matthew. Ayam nimo kung sio kag nagmatay sa imo kaamigo. Ruto yang nimo maaayaman kung sida o buko kag binata.”
“Ugaling Ma…”
“Haliney. Alas nuevey. Maaabansay ka.”
Nagkuot kali it sanggatos sa ida suso “Pamplete nimo. Sakay it taxi.”
Binaton ni Matthew kag kwarta. Tuminrog ag hinaruan kag pisngi et ida nanay. “Mahaliney ako.” Matulin ka ida pagtawog sa hagran. Mayungotey gane sidang mabakiar. Ingga sida it narungog.
alingaw-ngaw it ida isutang pagkahuyog o hayakyak it ida nanay? Tan-ay kag huli.
Rugayey kaling uya eg guguya.
Sa kwarto it ida mga maguyang, ibinalik nida kag takyob it suyuran. Lumiwas sida, binilin kag sanggatos sa center tale it inra sala. Nakaabre kag TV. Sa sofa, tuyog kag ida tatay.
Marahan nidang sinara kag hanran sa ida pagliwas.
Pagkaliwas sa inra gate nagbungar sa ida kag nahinabo sa ida nakarayan. Ruhang apas nak ing papangidamuan kag usang door bell. Sa huli ninrang bayay, nakarakop sida it ruha pa gihapon, ing iistorbo—sigurado sida it kato—kag mga nagkakatuyog nidang mga maguyang. Sinugod nida kag mga anak, burot it rayagan kag usa ugaling mas maisog kag kaamigo. Nagtinir kag apas, mga sidam, onse anyos siguro kali, sa habig it inra door bell. Naparuyog si Matthew sa tungor it kali. Nagmuyatan sinra. Nag-aakat kag kidamot it kag apas sa door bell. Nakangisli kali, yunot kag usang ngisi. Nag-uusang itom sa hilera it mga puti. Pinindot it kag apas kag doorbell ag sinuntok ni Matthew kag inra gate.
Kag apas talaga it ida asuntukon. Nagbag-o kag ida desisyon nakabulas kag apas sa ida kamao. Aber uya natamae, nagtibaw kag apas. Nagyamhong kag mga kinadmot ni Matthew ag tatong adlaw matapos it kato pinabaranggay sida it kag nanay it kag apas. Sinuntok nida kag kabadeng kato. Usa sa mga rason kung asing kinahangyang sinra’y magsaydo.
Uya nida eg pansina kag ruhang apas nak nag-iidamo. Kilaya nida kag nakaistar sa bayay nak ing papangidamuan et kag ruha. Mga manggihaling binata kag nagrerenta ruhang palapag. Usang beses kada buyan nagvi-videoke kag mga kali, ag perming naabot et karsada ka inuman.
Kinahangyan gane sigurong ibhan talaga nida kag ida nanay sa basement. Mayado sa mga apas, malayo sa mga mayango-yango. Mayado sa mga tawo.
Lumiso sida sa wala sa Scout Reyes. Mayadong baktason kali paagto sa sa kanan, nak maramong manunugay nak nag-iidamo sa bayay ni Angkol Efren. Minsang nakapusoy dos ruto si Matthew, ninunot sida et ida pinsang yubog sa utang. Ka ikaruhang kanto ay Magnolia, reli nakaistar kag ida pinsan, nak tatlong buyaney nak uya nida nakikita, ka rason kung asing pag nakasasapoy nida si Angkol Efren ag ibang manunugay ay nasuong yangey sida. Ingga kuno kali it ing takaw sa sugayan. Ka ikatatlong kanto ay Scout Chuatoco, kung rein inggwa it illegal nak carinderia nak uya it nagrereklamo dahil reli eg kakaon ka mga taxi driver ag reli marali makasakay et taxi.
Mararayanan ni Matthew kag dating squatters ares nak ngasing ay parkingan it elementary school et Barangay Roxas. Mararayanan nida ka HQ et MMDA. Sa adlaw nak kali ingga it minatay nak uning pilang metro ka yado sa ing tatambayan it mga traffic enforcers. Nakapalibot sinra sa usang nakasakay sa motorsiklo.
Sigeda yang ka gulo ag saplir et mga uda. Rahina kag Let’s, carienderia sa habig et HQ, kaunan et mga MMDA, mga empleyado et Post Office, ag mga drayber it Roxas-recto. Datiy ingga et mga Roxas-Gastambide nak jeepney, siling it pinsan ni Matthew, ugaling ngasing ausay kuno kag ingga it tuyar nak prankisa. Tuna it kato uya pa nida nahahangowe kag huling unicorn it kali, ugaling nagpangako sida sa ida sarili nak kung mag-abot kag adlaw nak makasapoy nida kali, aber pa parein sida, aber guano kabug-at pa ka ida raya, ibilin nida ka mga tarabuon sa adlaw nak kato ag masakay. Buot nidang mahawongan kung niong klaseng lugar ka Gastambide.
Nakaabot sida sa Roces. Reli sida mahuyat it jeepney byaheng Pantranco, kung rein ruto sida masakay et UP-Panranco. Iniliwas nida ka ida cellphone.
Alas nuevey.
Nagrayan ka usang jeepney. Pinara ni Matthew kag taxi sa likor it kali.
Alas nueve bentey sida nakaabot sa UP. Sanggatos ag dyes pesos ka plete. Uya’g suklii it kag drayber kag ida sanggatos ag baynteng ing rawat. Bumaba sida sa Shopping Center. Kuwaresma ag MA ka klase, kabuot ag unorthodox ka ida maestro ag sa bayay et kali sa UP ka inra klase.
Pilang ero kag bumatok sa ida, ugaling waya ra it nagpangyagor sa mga kali, ag nakaabot sida nak pamuyos et gaos dahil sa rangga, ka una sa ruhang klase nida sa adlaw nak kato. Biningga sida it pamilyar nak uda.
2
Waya pa gihapon si Matthew, ugaling bukoey dahil sa minatay nak kaamigo ka rason. Nagkabalikang nak pay buko sinra ni Mean.
Indi sida makapati sa ida kaswerte. Nagtunaey yakeng mag-MA kag kabade, ag nag-enlist kali sa klase mismo ni Matthew dahil gusto nidang maging kaklase kali.
Mas buko kapati-pati ka kamalason ni Mean. Ap-at nak dominggo pa yang kali sa trabaho sa usang website et kag masisante dahil sa kikorek ka grammar it editor in chief. Pilang buyang sidang nagtinir yang sa bayay, ugaling nakabawi ra gihapon ag nakapasok sa pagraraket para sa usa ray nak website. UK-based sa halip nak local tuyar sa naunang ing pasukan, kada mas mataas ka sweldo. Nakakatipon kali kada nagdesisyong mag-graduate studies, ag nakabuyagey pati kali sa mga control freak nak mga maguyang. Nag-dissolve kag kumpanya usang adlaw bag-o magtuna ka eskuylahan it summer.
Kali kag inra ing papag-esturyahan habang asa klase. Pagkatapos, nag-absent si Matthew sa sunor nak klase ag nag-mall sinra. Ka inra nakalipas it inra ing papag-esturyahan habang nagpapamasyar sinra sa cyberzone ag kumaon sa Jollibee.
Kag nagruyomey, nagpangikag nak mag-inom si Mean. Datiy parehas sinrang uya eg iinom. Pagka-break, naging manginginom sinra pareho. Nagtungoney si Matthew, pero makusog pa gihapon sa inuman si Mean, laloey sa San Miguel. “Siling gane nako buko Light e,” siling et kali sa waiter, “Nio ka imo muyat, gusto namo ka Light? Mayango kami, indi kami sa Light!”
Ruha-ruha kali kung umorder et beer. “Akoy it mainom para sa imo,” siling ni Mean. Ag kato kag rason kung asing sa bayay ni Matthew sinra nakapauli.
“Uya kali,” hinghing ni Mean habag katupar sida. Ging kakagat et kali kag ida talinga. “Uya kali.” Ikaruhang adlaw it klase. Sumuyor sinra kung rein sinra magkaklase, ag nag-absent uli si Matthew sa paruha dapat nidang klase. Nagpauli sinra it alasdose.
“Uya ka pagihapon nabag-o,” siling ni Mean pagkatapos ni Matthew. “Pilang segundo kato? Nag-abot baga it usang minuto? Bag-o pa makasabat it sorry si Matthew, itinungor ni Mean kag bibig nida sa kayake.
Tuyog maghapon si Mean. Datiy makusog kali eg huyagok. Bukoey ngasing. Halos uyaey gane eg hihiwas kag rughan it kali sa paghingab habang nagkakatuyog. Kinahangyan pang itungor ni Matthew kag screen et iPod Touch sa ilong it kali para yang masiguradong naghihingab pa kag kabade.
Nagkaligos sida. Pagkaliwas it shower, sinapoy sida et ida tatay. “Hanggang sauno reli kinang kabade?”
“Buko sida kabade, si Mean kina, pilang tuigey nemong kilaya.”
“Buko sida kabade?”
“Buko sida kabade yang.” Ipinahir ni Matthew ka ida damot sa tualya, pagkatapos ay hinuytan kag abaga it ida tatay. “Pabad-ey. Uya sida pambadar it renta e. Alangan rang bumilta sida sa ida mga maguyang. Ayam ra nemo kag mga esturya nida patungor ruto.”
Pinayong it ida tatay kag iwag sa kasilyas. “Uya ra ako problema sa pagtinir nida reli. Ka ako yang, kung puyde aya tan-a kamo eg pakagulo. Ag kung puyde nidang ipilak kag mga tissue ag cotton buds nak id aging gagamit imbes nak ibilin sa tangke it inodoro.”
“Ak asilinggon.”
“Ag kung puyde taa aya kamo eg pakagulo. Narurungog et mga kalibor. Ag it imo nanay.”
Usang adlaw imatdon sinra it kag mga squatter nak kato. Ingga gane sinra it mataas nak gate, paka-lock gane sinra it mga hagran, asa suyor ra it compound kag kriminal. “Halan, halan. Mapatugtog ako it makusog para inde kami marungog.”
“Ag aya baga eg pagamitan kag Mane ag Tail, ako kato.”
Nagpapanguyogey si Matthew. “Puyde bagang isuyat nemo yangey tanan, kinahangyan pa nakong mag-ilis.”
“Halan. Ibilin nako sa lamesa it kusina.”
Sa kwarto, mahipos nak nagkakatuyog si Mean. Mahipos nak nag-iilis si Matthew. Pagbilta sa liwas, namuyatan nidang di hudot nak yellow pad ag bopen ka ida tatay. Lampasey it usang dosena ka naisuyat et kali. “Ruhang adlaw pa yang sida reli a.”
“Aba’y pangutan-a nemo kinang kabade kung ingga ako it ging suyat nak human-human yang.”
“Annie, Annie, buko kabade.”
“Aba’y pangutan-a sa imo ani kung ingga ako it isinuyat nak human-human yang.”
“Nagpapaguya ka?”
“Kung nagpapaguya ako, ihuyaton ka nakong magsiling it imo kalokohan, pagkatapos isiling nako, “Isiling nemo kina sa imo ani nak opaw.” “Napaguya it pagkakusog ka ida tatay. Karugay. Tumungon yang kali kag ingga et buzz nak maghalin sa basement. Senyales kato it ida nanay. “Ruhang gab-iy kinang buzz nak kina. Kung tan-a yang, aya kamo eg gulo.”
Napakagaw it uyo yangey si Matthew ag bumilta sa kwarto. Naabutan nidang nakaingor sa atubangan it computer si Mean. Nakakulismor kali sa ida.
“Narungog nemo tanan?”
Uya kali eg sabat. Inabrehan yang nida kag VLC player, pinili kag folder nak nag-uunor it The Ring Cycle ag itinodo sa 200% ka volume. Hinaruan it kali si Matthew.
Uyaey sinra nakapaninghapon. Sa pangatlong pasok ni Matthew bukoey sida instant nak niliwasan.
Nagkatuyog sinra pagkatapos, nakapatong ka ida walang hita sa mga hita ni Mean, asa irayom it liog ni Mean ka ida baraso.
Binati sida it pamitig et mga batiis. Tuyar it kag dati, nagmukyat sida, nag-unat, naisip nak ingga it sala sa ida ging huhuman, ag nagtunang magpanguyog. Ka una nidang instinct ay umukaw, ugaling isarado nida ka ida bibig. Mapangisay sida, mahudot sa mga uyunan, tamong, mababaoy sa pwesto kag bedsheet. Nag-abot it lampas sa usang minuto kag cramps nak kali.
Nagbreathe in-breathe out sida, an-om nak beses, tigsasampuyong bilang ka paghudot sa hingabon. Advice kali it usa nidang kaamigo para indig tubong-tubong ka ida rughan pag-inahika. Naayaman nidang epektibo sa iba pang klase it yawhak ag paghapros it puso. Uyaey kag pamitig ugaling rahagto pa gihapon kag hadlok nak ing aatake sida halin sa suyor, sariling yawas ag
Waya sida it mahuman para mapigihan kali. Laloey nak inde sida reli, nak ka sakit ka madesisyon kung hanggang sauno kali marugay. Inggwa it usang beses, kakabuyag pa yang ninra ni Mean, nak nag-abot it sampuyong minuto ka paghapros it ida mga batiis. Uya sida eg ukaw it kato, uya it ing hagaran et bulig. Ugaling hudang-huda sida sa ida sarili. Indeng gadur sida sa ida kayudahon.
Sa ikatatlong uli it ida breathing exercise yang nida namasran uayey sa katre si Mean. Nagbangon sida, binuksan kag ilaw. Namuyatan nidang asa katre pa gihapon kag hambag it kaling puno it baro. Ugaling uyaey kag cellphone it kali, pati kag ang Matthew.
Sa kusina nakakita sida it note. Maghalin sa ida tatay, nagliwas kali para mag-withdraw. Alas otsoy, siling it orasan. Uyaey eg hihiwas ka ida damot it kaling pangsegundo. Inabrehan ni Matthew kag TV, ugaling uya channel nak nahanap nidang makakasiling sa ida it tamang oras. Nagsil-ip sa liwas. Karuyomey. Gab-iy. Nagtungon ka panahon.
Tatlong beses nidang inukaw kag pangayan it kag dating rayaga. Nioy baga gane sinra ngasing? Magkarelasyon. Kato kag tawagan it mga aktibista nidang estudyante. Karelasyon, pinaisot ka naruromruman niday si Errold. Nakakaintindi kali sa mga aktibista. Buko ayam ni Matthew kung gauno. Ka ayam nida, mas maramo pa kaling napagtuang rally kaysa sa ida, aber sida ay puro basa sa mga gawa ni Lenin.
Lenin. Siling sa ida dati ni Mean, pag nagkaanak sinra dapat pangayanan ninra kaling John Lenin. “Kato kag panganay, kag bunso ay si Paul McCarthy.” Pilang adlaw pagkatapos it kabisayahang kato nagbuyag sinra.
Usang replay et Pokemon kag nagpiga sa ida pagyukso-yukso sa mga channel. Chiu. Chiu ka apelyido ni Errold. Apelyido ka tawag nida sa mga estudyante. Para indi sida masyadong maging close. Para mala-militar. Para mapigahan kag imahenaryong relasyon nak siling nida
Interpretasyon nida kina Ranciere ag Freire ay imaw it harang sa pag-eskuyla. Lenin, Ranciere, Freire. Asing sida’y inabilin it mga teorya kung kinahangyan nak gadur nida kali? Ado pa ka ida mga estudaynte, katong mga uya eg kukunwari sa pagiging ansyano o maayo, uya ibang hanrom kundi magpakasarap. Kung uya eg balik si Mean sa ida buhay ay nag-iidamo taa sida ngasing et EverQuest 2.
Asa tunga-tunga sida it advertisement kag marungog nida kag buzz.
“Alangan ra,” Rein pa gane mapapagto si Mean kundi sa ida nanay? Inasaputaney gane ka ida tatay sa kabade, ngasing pati ka ida nanay mareklamo. Ugaling naisip nida, kung indi eg bilta si Mean sa ida buhay, nag-iidamo sida ngasing et WoW habang ing papayuduan ka mga nakarayan ninra Errold. “
Nagpaagto sida sa kwarto et ida mga maguyang , namuyatang nakapalastar yang kag takyob it rayanan sa basement. Bumaba sida. Uya iwag. Hinaphap nida ag nakta kag switch. Makapilang beses nidang itinaasa-baba, pero uya hadag nak nag-aabot.
“Ma?” hinghing nida.
“Matthew!” ukaw et ni Mean. Ingga it nagyabunok. Pay yawas nak nahuyog sa sayog. Buko nida ayam kung rei di halin kag boses et kag kabade. “Mean?” Uya sabat. “Ma? Ma, nio ka naghinabo kang Mean?”
Uya kag ida cellphone, waya flashlight. Hinaphap nida ka hangin sa ida atubangan. Nagtikang sida it usang beses. Ag usa pa. Ag usa pa. Nauntog sida sa pang-ap-at nak tikang.
Naghadag. Namuyatan nida sa rocking chair ka ida nanay. Asa katupar it kali si Mean. Nagruyom uli. Nagsadawan kag itom ag puti sa ida mga mata. “Ma, nio ka imo ging human?”
“Tabang…”
“Mean! Mean? Ma?”
“Tabang!”
Nagtikang sida uli ag narapa. Yabot ka tunog et pagyapasak et yawas nida sa sayog. Buko buy-og, buko makusog, halos hinghing. Pagkadurog.
Umukaw sida.
Naghadag uli. Una nidang namuyatan ka uda ni Mean. Inihigra sida it kali sa sayog. Paruha nidang namuyatan kag waya sa lugar nidang amindigit. Hudot ni Mean ka ida baraso.
Pangatlong namuyatan nida ka ida nanay. Nagtinrog kali maghalin sa rocking chair. Yumuhor sa habig ni Mean. Bag-o pa makabisaya si Matthew, hinapnit it kali kag ida baraso kang Mean ag inutong ka ida amindigit. Umukaw sida uli.
“Anak, anak…” Nagliong-liong kali, bumilta sa rocking cair.
Binuligan sida ni Mean makaingkor sa sa monobloc sa tungor it ida nanay.
“Anak naman,” sisling it kali, “minsan yangey gane kami mag-idamu it manugang nako.”
“Ma!” Ingga pa tan-a it asiling si Matthew, ugaling isinarado it hapros ka ida bibig.
“Ag nio ka atawag nako sa ida, aber?
Hainaruan sida ni Mean sa pisngi. “Aayaey eg kontraha si mama, Matthew,” hinghing it kali.
“Muyati? Naiintindihan nida ako, aber marugayey nak uya kami nakita. Pati gane pag-idamu marali sida eg sugot.”
“Nio bagang idamu kato?” Tumulay sida, naghanap it usang monobloc. Nakakita sa tunga it basement. Kali yake kag nagpatir sa ida. Pinaingkor nida si Maean, pinuyot kag nabali sa ida amindigit ag umingkor sa atubangan et ida nanay. “Kung gusto ninrong mag-idamu, puyde nakong dar-an kamo et computer reli sa baba.” Datiy mahilig sa mga Pop Games ka buo ninrang pamilya, laloey katong Bookworm. Nagbag-o kag tanan kag mamatay kag estudaynte it ida nanay.
“Magkunyari yang taa si Annie nak biktima it ako pagkulam. Imaw gane kato nene, nalimtaney nako kag ato ging papagbisayahan.
‘Imaw gane kato, Mama.”
“Ag ikaw kag tagapagsaklolo nida dapat! Imbes. Pay tanga ikaw. Tungney gane ng imo pagtibaw.”
“Uya ako eg titibaw.” Tinungnan ni Matthew kag ida pagtibaw.
Maghalin sa taas narungog nida ka pag-ukaw it ida tatay.
Nagtaas ka kilay it ida nanay. “Binilin nemong bukas ka TV?”
Naghingab it marayom si Matthew. “Narungog nako kag buzz nemo.” Mahaba kag ukaw it ida tatay. Tumulay si Matthew. “Nrungog ran emo, buligi kuno nako sida sa grocery.”
Napakagaw sida it uyo. Gab-iy, asing halin kali sa grocery?
“Ak ipagtuaney,” siling ni Mean, ag bag-o pa makabisay kag mag-nanay ay nahaliney kali sa basement.
Tumulay nak raan si Matthew, pinakando kag mga monobloc. “Kinahangyan nakong pumagto sa taas. Baka magmatdanan katong ruha.” Hinaruan nida sa yupa kag ida nanay.
“Alage ling ako maguyang,” hinghing et kali.
“Buko nako sida asawa, Ma.”
“Indi pa.” Ngumisli kali. Kumpleto pa ka ngisi et ida nanay, buko tuyar sa ida tatay nak puroy pustiso. “Aya eg labane, Matthew, mahahapros ka yang, pagkatapos masunor ka gihapon.
Uyaey sida eg sabat, tumawog yangey sida. Sa kusina naabutan nidang ing bubuligan ni Mean ka ida tatay sa pagliwas et kag mga pinamakay nak grocery. Nagpapanghoy kag ruha.
“Narurumruman nemo kag napaaway kita dati sa Kamuning?”
Nagkulismor si Matthew. “Et kag brownout?”
Nagtunang magtalip it apple ka ida tatay. Kang Mean kali eg eesturya. “Brownout, bagyo kasi. Pero taposey kag bagyo, brownout pa gihapon.”
“Ondoy kato?”
“Buko, buko. Frank ata. Frank baga gane?”
Nagliong-liong si Matthew. Bag-o pa kay Frank. Pagka-college pa yang nako it kali.”
“Oho, oho.” Inabot it kali kag natalipaney nak apple kay Matthew, ag kali ay nagtalip pa eiusa. “Uya iwag, e nagtungoney kag bagyo uya pa kami ayam kung nioy ka nahihinabo sa sanlibutan. Kada, ing nunot nako kaling si Matthew sa Kamuning. Saradoy ata kag grocery nak kato.”
“Nio yangey ngasing, feeds kag ing babaligya, baka mas mahay pa gane sa mga stall sa merkado.” Nagkagat et apple. “Maguspang.” Inabot it kali kay Mean.
“Tapos?” Kinagat it kali kag apple. “Magumo, Tatay, aya eg pati raha.”
Nagtaas kag kilay it tatay ni Matthew. Pero nagsigeda kali sa pa-esturya. Nag-abot kami ruto, naglingap it matabang baterya. Kinahangyan kasi kag matabang baterya. Pulos AA ag AAA kag amo baterya sa bayay, e kag ausa bugtong nak radyo, ay matabang baterya ka kinahangyan. Marali ra kaming nakahanap. Ugaling, pagkahaba ka pila, usa yang gane ata kag cashier.” Nagkagat kali sa iakruhang natalipang apple. “Magumok, bakakon kang apas ka.”
“Tuluyan ninro kag esturya.” Binaoy nida kag apple kay Mean. Nagkagat sida uli. “Maguspang talaga e.”
“Nioy gane baga? A, oho. Kag ako ging human,” itinao it kali kag ikaruhang apple, ag binaoy kag una, “pinapagto nako sa hagran si Matthew, ag naunay ako sa pila. Sige ka parungog it mga tawo. Uya kuno ako it ing pagguyangan. “Gumuya kali.” Uya yangey nako sinra it pansina. Ingga gane baa it magudor sa ako pabalik, pero nakabaderey ra ako.
Hudang-huda it kato si Mattew, pero kung ingga it naggudor sa ida tatay, ayam nakong hanrang magpangsuntukan sida para reli, aber sinra it sala. “Papauli, nagrugos uli,” siling nida. Kinagat nida kag paruhang apple. Magumok gihapon kali. “Ag pag-abot namo sa bayay.”
“Inggay it ilaw?”
Nagginur-anan kag mag-taytay. Nakangisli yang si Mean, rahan-rahan ka pagkagat sa apple.
Pagkatapos it pilang Segundo, siling it tatay ni Matthew, “Halan, mayuto pa ako.”
“Ibuligan ka nako tatay.” Rumako kag mga kagat it kali, ag matuling naubos kag apple.
“Ayey, nene. Sa kwarto yangey kamo. Aya yang kamo eg pakagulo, mahilak ra kamo sa ako.”
Nagpamuya si Matthew. Gumuya si Mean.
“Nio ka gusto nemong suya?” pangutana sa ida it ida tatay.
‘Sinigang.”
“Halan, pero hemuang triangle kinag mga plastic it grocery.”
“Nio?”
Uya eg sabat ka ida tatay. Nagtunang magpangarkar kali sa refrigerator.
Tinipon ni Mean kag mga plastic. ‘Akoy et bahala.” Pumaagto sinra sa kwarto
ni Matthew. Umingkor kag kabade sa katre.
Umingkor si Matthew sa swivel chair sa atubangan it computer. “Ayam baga talaga nemo kung pauno hemuon kag gusto nida?”
“Oho. Abrehe ng computer, pagkatapos nako it kali, pa-facebook.”
Sumunor si Mattew. Sampidaton magboot ka ida computer aberey uya pa kali it ruhang tuig. Kinahangyan nidag magreformat pero buko sida maayam. Se Errold kag ida computer man dati. Inde mapigahan ka sarili, pinaagtuan nida kag profile it kali sa Facebook. Rahagto pa gihapon kag anunsyo it pagkamatay it kali. Rahagto pa gihapon kag ruhang like.
Tuminrog si Mean sa likor nida. Ibinubho it kali kag halos usang dosenang plastic nak triangle sa gibahan ni Matthew. “I’m sorry. Narungog nako kag balita pero buko nako ayam kung pauno ibring up sa imo.”
“Uya kato.”
“Gumiba si Mean sa ida. Kinupkupan sida. “Mag-esturya ka.’
“Patungor rein?”
“Patungor sa ida.”
Inex ni Matthew kag Chrome. “Nio baga?” Nagsinghot sida. “A, naesturyay baga nako kag napahuda ako sa ida? Katutuna pa yang it klase it kato. Feminismo pa kag trip nako dati. Psedofeminismo. Basta. Ingga it estudyanteng nagsiling, pag kuno nag-asaway sida, okey yang sa ida kung ipatungnon sida it ida asawa sa trabaho. Siling nako, aya kamo eg tuyar class, sala sa usang kabade ka magtungon sa trabaho. Tapos, inusa-usa nako sinra, nio ka trabaho it imo nanay ka pangutana nako. Pag-abot kay Errold, siling nida uya. Ingga kuno et deperensya ka ida nanay. Nagsinghot uli sida.
“Nio ka imo siling?”
“Uya. Nio ka ak maisisiling? E di uya nako sida eg pansina. E di uya nako sida eg pansina, nagsigeda ako sa masunor nak estudyante, Pagkatapos it klase, inayaba nako sida. Naghagar ako ei pasensya.”
“Nio ka ida siling?”
“Uya ra kuno talaga deperensya ka ida nanay.”
“”Tarantado yake sida e.”
“Minatayey kuno kasi.”
Humugot ka pagkupkop ni Mean. Pilang minuto pay nagsinghotey gihapon kali.
Gamit ka walang kidamot, inabrehan uli ni Matthew kag Chrome, bumilta sida sa Facebook. Pumagto sida uli sa profile ni Errold. Binasa nida uli kag anunsyo it pagkamatay it kali. Rinugangan pa nida et usa pa kag mga like.
3
Permi pa gihapong ing lilingap nida si Errold. Ayam nidang minatayey kali, nak uya eg paparamdam kag kalag it kali. Kag ida una ag bugtong nak boyfriend. Permi pa gihapon nidang ing huhuyat si Errold.
Dominggo. Asa mall sida. Makita sinra ni Mean. Nakaingkor sida sa greeng bench sa tunga it Cyberzone et SM Marikina. Tatlong orasey nak late si Mean. Mahapros ka igot ni Matthew. Kai da narurumruman ay ka inra pag-ubay. Pag kabade ka kaibhanan mahilig sa anilingus si Matthew. Buko pag kayake.
Ingga et nag-uukaw nak apas mayungot sa ida. Nag-uuman kali patungor sa ida hali. Inagaw kag idamuan nidang espada. Binisar-an it kag tatay kag nagpang-agaw nak anak, habang kag nanay ay ing aamo-amo kag inagawan. Ka narurumrumn ni Matthew ay kag duwelo ninra ni Professor O’Mahoney et kag 2007.
Ka ayam it tanan, nagtitrip yang sinrang ruhang nerd. Kag visiting Professor halin sa Ireland, import et Department of English and Comparative Literature, laban sa Instructor nak perming inggaat raying marakong padong. Kang Prof. O’Mahoney unang naging si Errold. Si Matthew kag nagpang-agaw. Aminado sidang sida kag nagpang-akit, kag nag-agrang magtraydor.Hanggang ngasing, tatlong tuig pagkatapos, inde pa gihapon nida maipaliwanag kung asing kato yangey kag kapangyarihan it atraksyon. Baka pinainom sida it gayuma it ida nanay. O mahilig yang sida sa singkit.
Kag sa tunay hinipir ninra kay Prof. O’Mahoney. Ka sa tuna, buko pa buot ni Errold nak ibilin kag balbas-saradong oso halin sa Ireland. Palibhasa halos yuhuran kali et mga taga-English department, ag nakakatapon ka pagkagusto. Nagpayag si Matthew. Binakyan nida it Nokia N95 si Errold, cellphone nak exclusive para s amga text ag tawag nida. Sa mga mayayadong mall sinra eg kikita, buko sa SM North ao Trinoma. Tuyar sa Power Plant, o Market! Market! Pagnagmotel sinra, buko sa Cubao o sa Sta. Lucia. Kinahangyan pa sa Baclaran o Monumento. Adventure gihapon, kato kag tuna it pagliwas nina ni Matthew sa Quezon City.
Ag tuyar it tanang adventure, napagto sa espadahan kag esturya. Buko nida ayam kug sauno sinra naging mas seryoso ni Errold, pero natatanraan nida kung sauno sumabog tanan. Permi sinrang nagkikita it kato sa Katipunan Ministop. Muuna permi eg abot si Errold, masuyor si Matthew, inde eg panglihok, mabakay it doughnut o dyaryo o mentos o condom, pagkatapos ay rungan sinrang maliwas. Mabisayahan yang sinra kapag pakananey sa Aurora, paagto sa LRT. Ka LRT nak kali ka maraya s a inra sa Cubao kung rein sinra masakay et MRT paagto sa Guadalupe.
Hulyo 25, Myerkules. Nahuli it abot si Matthew dahil inggwa et nagkunsulta sa ida, ka una nidang advisee. Kapilit ka mga Filipino major, ag waya it pinagyabot kag kabadeng kato. Nagkocomputey sida it gastos sa utok dahil ayam nidang kinahangyan nidang manglibre sa medyo mamahayong restaurant para mabadaran ka pagkabadtrip ni Errold sa paghuyat (parehas sinra, buko gustong ing papahuyat aber sio).
Bag-o pa sida makasuyor ay hinarang sida it balbas-saradong kayaki. Mataba kali, medyo maitom, medyo mataas. Nakilaya sa nak raan ni Matthew si Prof. O’Mahoney. “Captain!” siling nida. Binakoy nida ka ida sariling yupas pagkaliwas nak pagkaliwas it mga bisaya maghalin sa ida yuba. “Captain” ka gustong tawag ni Prof. O’Mahoney ni Errold pag nag-uubay sinra. Kapitan kasi kuno kag tatay et kali sa Ireland, ingga et posisyon (nak malamang inahenaryo yang) sa IRA. Kag maisip ni Matthew kali, ka gusto nida’y binakoy ka uda ni Prof. O’Mahoney. Rugayey sinrang nagtatago, ag nawawagitey kag pamatyag nidang guilt sa pagiging kabit. Nababayduhaney kali it selos, ag kahud-anan. Kahud-anan nak pati ka mga trip sa katre it kag taga-Ireland nak katoy ayam nida. Selos kasi aber sida kag ing kikita ni Errold, aber ayam nidang ing papangidamuan yangey it kali si Prof. O’Mahoney, permi pa gihapong napapagbisayahan ninra si Captain. Aberey ing gugur-an ninra kag mga kawirduhan it kali (random nak pagqoute kay Dickens, fascination sa mga baril, pagpurbang magtuon et Tagalog), aberey ing sisiling ni Errold nak mas maayos si Matthew sa katre, aber ing sisiling ni Errold nak mas maramo pang ayam sa literaturang Kanluran si Matthew, ing papagselosan pa gihapon nida si Prof. O’Mahoney. Baka kato yang talaga kag tadhana it kabit, ka perming maging insecure.
“Are you it, are you it?” Ing tuslok-tuslok nida si Captain sa rughan. “Are you it?” “Are you it, are you it?” Nagpapanguyog sa kahangit kag bibil it kali.
Nawagitey sa ida rila kag una nidang naisip nak ukaw (Aba’y buko ka ra kapitalismo, asing imo ako ging kokomidipika?) kag maisip nidang ing sasalin ni Prof O’Mahoney sa Ingles kag “Kali baga?”
Lumiwas si Errold. “Charles?”
Sumauli si Prof. O’Mahoney. “Tell me, is this it?”
“Go home, Charles,” ag bag-o pa man makabisay si Matthew binira nida si Errold payado sa nag-uukaw pa gihapon nak visiting professor maghalin sa English Department.
Kato kag unang gab-ing sa Cubao sinra it motel. Buko ra hangit si Matthew, ugaling assumptionista si Errold. Buong gab-i kaling naglalambing sa ida, kali kag naglibre it paninghapon, kali kag nag-ikag nak magvideooke, kali kag kag-ikag sa motel. Pauli-uli ka hinghing it kali, “Apakanduon nako,” “Indiey kato mauli.” “Aya ako’g binla, aya ako’g binla.”
Waya ra sida balak nak magpangbilin. Waya ra gihapon sida balak nak ig siling kag klaro, nak buko ra sida apektado sa pag-eskandalo ni Prof. O’Mahoney. Nahapros sida it kag kidamot it kali, mahaba kag kuko sa tudlo ni Captain, ugaling indi nida maipaliwanag, uya ra sida napahuda. Ag usa pa, sida kag binira payado ni Errold. Uya sida eg suguang pumauli. Kato ra kag kinahangyan. Pay bukoey ra sida kag kabit.
Lumigar kag ruhang buyan. Permi sinrang sa Cubao. Pang-espesyal nak okasyo yang ka Market! Market! Uyaey gihapon nababanggit it sadya ni Errold si Prof. O’Mahoney (inde pa gihapon mapigahan ka Freudian slips, laloey nak “honey” ka hingwaran ninra) Paminsan-minsan ay nakakasapoy ni Matthew kag taga-Ireland sa koridot et Palma Hall. Kag una’y naiwas pa sida. Sumuyor sida sa CR kag mahawongan kag bayungos it kali. Huliy nidang maisip nak puyde ra kaling magsuyor it banyo nak pareho ra sinrang kayaki. Nagtago sida sa suyor it cubicle. Traynta minutos nidang rinunggan kag ruhang kabadeng nag-uubay sa suyor it katupar nak cubicle bag-o sida lumiwas et CR. Rahagto pa gihapon si Prof.O’Mahoney, nagpapahingnaw sa lalabo, inggwa it ipit nak Philippine Collegian sa liok—kakatapos yang it kaling bumagyas. Minuyatan sida it kali sa salamin. Kag uya eg atras it muyat si Matthew, tumago kali ag bumilta sa paghpanghinaw.
Mga tatlo, ap-at nak beses pa sinrang nagtinagbuanpagkatapos it kato. Uyaey uli eg purbang magtago si Matthew. Palangga nida si Errold, ag waya putting subaltern ka makakaagaw sa palangga nida.
Ugbos it Setyembre kag harangon sida it kali sa liwas it Faculty Center. Nakasquate, kinabisaya nida kag uning nak perming nakatambay sa desk it guard kag mamatyagan nidang inggwa it nagtinrog sa likor nida. Tumulay sida, nakamuyat kay Prof. O’Mahoney ugaling kabisaya pa gihapon kag uning. Tinampa sida it kali.
Inggwa it kabisaya kag sekyung bantay it kato sa telepono. Uya sinra eg lihoka it kali. “Akat,” siling ni Captain, “ing aakat ka.” Naghingab kali et marayom. “Ak ing aakat ka.” Halos mahukyab ka panga ni Matthew sa kusog it tampa’t kali. “Sa?” Nakatulay sa batiis nida kag uning. Nakaliwas kag pangil ag kuko, nakatulay kag bayukag. “Hamon sa?”
“This, this,” siling ni Prof. O’Mahoney, ging rurug-on kag tudlo sa padong ni Matthew.
“Duel, duel.”
“Hamon sa… umbrella showdown?”
“Sword!” ukaw ni Captain. “Sword fight!” Bumayor-bayor kag bilbil it kali.
Naintindihaney ni Matthew. Sira-ulo si Prof. O’Mahoney. “It’s not a samurai,”
siling nida, “it’s an umbrella. Only the handle looks like a samurai.”
“Katana ta,” siling ni Prof. O’Mahoney, “katana tanga.
Namatyagan ni Matthew kapg pagpuya it uda. “Fine.Insulep.Tomorrow, not open.
Idiot.” Ag bag-o pa man makasabat kag visiting professor maghalin sa Ireland, inalsa ni Matthew ang uning nak kakampi ag nagpanaw paagto sa sakayan it jeepney et Pantranco. Asa Scout Reyesey nida mapansin kag hadop nag-iiskusar sa ida baraso. Iniregalo nida kag uning sa ida nanay. “Inglatera” kag pinangayan nida reli. Namatay kali usang dominggo matapos it espadahan.
Buko ayam ni Matthew kung nio kag sumuyor sa ida buha. Ayam nidang inde ra puydeng matdon nida si Prof. O’Mahoney, ugaling pagkaaga bumati sida it agap ag alas nueve y media pa yang ay asa Sta. Luciay kali. Reli kag ida yang ayam nak nagbabaligya et espada, bukod sa mga paminsan-minsang napapagto sa inrang naglalako it pay hitsurang kampilan.
Tatlong libo mahigit kag presyo it espada. Waya sida it natura para sa pamplete. Kinahangyan pa nidang magtaxi paagto sa UP, magpakiusap sa driver ag bumilta raya kag kwartang rinugangan it kag inutang nida sa unang co-teacher nak ida nakasapoy.
Sa Sunken Garden sinra eg kita ni O’Mahoney. Sida kag nagtext reli it lugar. Waya sinra kaibhanan prehas. Nagpapakatext ag miskol sa ida si Errols, ugaling uya nida eg lilihoka. Kinahangyan nidang tapuson kag probleman kay Captain bag-o nida kabisayahon uli kali patungor sa inra relasyon.
Ka plano nida’y tapyasan yang it maisot si Prof. O’Mahoney. Sa hita, o sa baraso. Ruhang oras sidang nagpractice sa suyor it kwarto sa Faculty Center. Pulos slash, waya tusok, buko ra nida gustong aksidenteng masaksak kali.
Waya pa it usang minute kag duwelo. Sisa kag naslash. Katunga it balat it ida amindigit. Klaro yake akg kasabihan. Ibinuyagsak nida kag bag-ong bakay nak espada ag kasunor ay ka pagbuyagsak it ida yawas. Ado yang bag-ong uyan, maduta ka raga sa Sunken Garden, malambing ka mga hilamunon.Mga football player kag bumulig sa ida. Sinra kag nagba-oy et katana ni Prof. O’Mahoney, sinra kag nag-ayab it mga pulis (inggwa et SSB sa libor, ugaling nagmuyat yang kag mga kali), sinra kag nagraya sa ida sa Infirmary.
Uya man yamang sida naconfine. Hinator sida ni Errold pauli. Kali kag paliwanag sa tatay nida sa kung nio ka nahinabo. Ugaling, sida pa gihapon kag kumabisaya sa ida nanay. Maruyom sa suyor it basement. Ka mga mata yang ni Inglatera ka ing hahalinan it iwag. Nakaingkor kag uning sa mga batiis it ida nanay. Asa rocking chair kali, kada taas-baba kag ruhang bola it iwag.
Ka sabat yang it ida nanay sa ida pagkahabang istorya nida ay: “Kag apas nak kato, sida pa kag magiging mitsa sa ato kinabuhi.”
“It,’ Ma, it ato kinabuhi.”
“‘Sa!’” siling it kali. “Ag kumatuyogey ikaw, wasakey gane ng imo damot baka di balak ka pang magsalsal.”
Aberey uya nakapagjakol si Matthew kag gab-ing kato, natuyugan sida it maado. Sa taxi pauli kasi, siniling sa ida ni Errold nak biniliney nida si Prof. O’Mahoney. “Usang dominggoy,” siling it kali, “uya yang nako eg silinggan nak gusto nako sa October 1 asiling, Bag-ong buyan, bag-ong buhay.” Hinaruan it kali kag ida amindigit.
Dahil kay Errold kada naging trip ni Matthew kag pagpapaharo sa amindigit. Maramo sidang naging karelasyon matapos kag una ag nag-uusang naging binate, ag tanan sinra nagpapangutana kung asing erogenous zone para kang Matthew kag parting kato. Syempre, uya nida ig silinggan. Aya eg istorya patungor sa ex, kato kag ida policy, laloey pag patungor sa intimacy.
Si Mean, si Mean yang kag uya ig pangutuna patungor sa ida kalingkingan. Buko dahil sa buko kali nida trio haruan. Buko dahil sa sala ka hulma it kali. Si Mean. Late ray si Mean. Inggwa it naghapo-hapo sa ida abaga.
“Oy,” siling nida, pero uya ig sida ig sauli.
“Oy, ka raha.”
Inatubang ni Matthew kag rayaga nida. “O, hareiney kag imo maleta?”
Waya man yamang handbag si Mean. “Nagkabisayahan kami et imo Mommy.”
Tumangho si Matthew. Ayamey nida kag gustong bisayahon it kato. “Pero mapaagto ka pa gihapon sa amo?”
“Oho syempre. Mapasalamagt ako sa mga maguyang nemo.”
Tumangho sida uli. “Jeep yang kita ha?”
“Ayos yang.” Inabit it kali kag baraso sa ida baraso. “Hangit?”
“Buko.” Para indi malimtan kag ida kahangit, inistorya ni Matthew kag tatlong
Besessey nidang pagpanaw pauli halin sa UP hanggang Pantranco. Nagpanimati yang si Mean, ayam nida nak ing huhuman nida kali adong indi mag-initka uyo. Permi sinrang nag-aaway dati, ag naging polisiya ninra nak pabad-an yangey nak magbpalipas et kahangit ka usa’t usa sa parayan trip ninra. Para wayaey ukawan sa mall ag bungguan it cellphone sa mga restaurant.
“Pitong kilometro! Kaya kato nimo!” Sa usang yumang mapa sa opisina it Chancellor nayaman ni Matthew kung guano kayado ka UP sa Pantranco. Nakita kali nida kag adlaw nak ing patawag sinra parehas ni Prof. O’Mahoney para ipaliwanag kag infra duwelo. Tuna it kato ay perming ing bibilangey ni Matthew ka disntansya it kung nio-niong bagay.
Yado it kalibutan sa buyan (356400 hanggang 406700 kilometro), yayo it kwarto nida halin sa banyo (apat na metro, eksakto), ang ka ida taas (160 sentimetro)
Uya nida namalayeng asa Scout Reyesey yake sinra. Si Meaney kag nagbibitbit it kag ida backpack. “Ayam nimo, it kaling huling domingo yang, last Friday, pagkaayam nako nakakita ako it Roxas-Gastambide.”
“Nio kato?”
“Dati kasi, buko yang Roxas hanggang Recto kag byahe. Ingga it ruta pa-Gastambide.”
“Oho?”
“Tapos ngasing waey.”
“Pagkarayum ra.”
“Pay bal-ong.” Nagg-istorya si Matthew patungor sa mga fantsya nidang mga ahumanong pelikula. Pauyorey sinra sa gate kag umabot sida sa pinakahuling ideya. “So ka pamagat, Das Lebens Friedrich Engels. Patungor sa kung pauno sinuyat nina Marx ag Engels ka Communist Manifesto. Maado sinrang magkaamigo,ugaling rahan-rahang maiiggit si Engels. Si Marx kasi ka sikat sa mga kaibhnan ninra, si Marx kasi kag maayo. Masugong si Engels, nak pay charity nak kaibhanan sidang nacommission para isuyat kag manifesto it partido. So sa climax, maaway sinra. ‘Ikaw! Permi yangey nak ikaw!’ ukaw ni Engels. Tapos mapagto sinra sa bar kung rein perming nagkikitaan kag mga komuista ag manggagawa. Tanan ibinggahon si Marx, tapos si Engels masuypok yang sa rugo. ‘Kanta ra, Karl!’ ukaw it inra mga kaamigo. Nagkanta si Marx, pumagto sinra sa tunga it entablado. Tumulay si Engels para humalin, asa hagraney sida kag magtunang kumanta si Marx. ‘It must have been cold there in my shadow.”
“Wind Beneath My Wings!” Nagpakaguya si Mean.
“Tas kag asa isip nako kag maganap talaga bilang Marx, ay kag si Hagrid sa Harry Potter!” Iniliwas ni Matthew kag dawi, Nakita nidanf nakabukas it maisot kag hagra.
“Oho, oho!” Bagay nak gadur kato!”
“Abredo kag hagran.” Napaliong-liong sida. Dapat nakasara kali. “Nasilingey baga nako sa imo kung nio kag pinagkayabot it ‘pinto’ sa ‘pintuan’? Tang ina pag sinra pinasok it mga squatter…
“Maramong besesey, Prof.” Kinunot sida it kali. “E katong pagkakaiba it nagpapahuway sa sofa sa nakatulay nak pay gago habang ingga it raying mabug-at nak backpack, nasilingey baga nako sa imo?”
Itinuyor ni Matthew pabukas kag hagran. Binuksan kag iwag. Bumungar sa ida kag uda it ida tatay. Nakatulay kali sa irayum it hagranan sa tunga it kusina ninra ag kwarto nida. Nakangisli kali, nagsisigarilyo.
“O, nio ray kina? Gusto nimong magkaknser uli?
‘Anak, ini kami sa lamay ha?” Mga pitong metro kag yado it kali sa ida. Eksaktong asa tunga ninrang ruha kag hagran paagto sa kwarto it ida maguyang.
Naghingab it marayum si Mean sa likor nida.
“Pagkaayam nako ay gusto nimo, pero closed casket?” Nagsauli si Matthew, nakitang kaputla kag rayagang hindi. Gutomey siguro kali. “Kaibhanan nako si Mean ha? Tuna kuno sa Lunes mabadarey sida it renta.” Pinilit ni Matthew nak magguya, ibinalik kag muyat sa tatay. Nakangisli yang kali, uya ig bibisaya. Ingga baga it nahinabo sa ida nanay? “Oy, nio ka problema?” Nagpayungot sida para magtagan.
Halin sa likor it ida tatay lumiwas si Prof. O’Mahoney. Uyaey kali bayungos. Uyaey kali bilbil. Ingga kai it hudot nak baril. Glock 34. Ingga it baba kag baril, laser para sa pagtarget, pay sci-fi tuloy, tipong baril sa Stargate Atlantis. Glock 34. It kuman paagto sa SM Marikina, “Lando” ni Gloc 9 kag nagtutugtog pauli-uli sa jeep pa-Cogeo.
Rumayagan si Matthew.
Yumupok kag bungo it ida tatay. Ingga it nagtuyor sa ida pakanan. Narusmo sida pasuyor it kwarto it ida mga maguyang. Pagkatulay, nakita nidang nagkaway sa ida si Mean. Sumabog kag abaga it kali.
Nagsara kag hagran.
Lampsahde kag unang napuyot ni Matthew. Ibuksaney nida kag hagran kag marungog nidang nagbukas kag harang paagto sa basement. Bumukas kag iwag. Nahuyog nida kag lampshade kag Makita kag ida nanay. Naingkor sa liwasan, nakangisli gihapon sa ida.
“Ma!”
“Siling pa nako sa imo, orasey.”
Nagpanguyog kag hagran. Si Prof. O’Mahoney, nagsisipa halin sa liwas. Indi nida marumruman kung ingga it tunog it yupok it baril kali. Nrungog aboy it mga kapit-bahay? Kag mga hadop squatter nak kato, sinra siguro kag nagbiling bukas kag gate kada sinra nasuyor. Yumuhor si Matthew sa tupar it ida nanay.
“Ma…” Nagbigay kag ida boses. Pay nahati kag ida kalag.
“Sakye yang,” hinghing it kali. “Sakye yang.”
“Ma, aya…Ma…”
“Minatayey sida, kamahalaan. Mitayey panginoon nako. Minatay, amang mintatay. Ag minatay hanggang s amga masunor nak mga adlaw” Tatlong tuig pagkatapos patalsikon sa UP maayoy mag-Tagalog kag anak it rebolusyonaryo. Pauli-uli kaling umukaw, “Minatay! Minatay! Minatay nimo sida ag apabadaron ka ni Kapitan!”
“Minatay ka gihapon!” hinghing it nanay ni Matthew
“Ma, aya! Aya!”
Narungog ni Mattew kag buyagsak it kahoy sa semento. Ingg it lambing rugsak it hagran sa ringring. Pay tampudong sa igot, ing hahapros agor kalasa. Masauliey taa sida ugaling kinupkupan sida it ida nanay. “Sakye yangey, Sakye yangey.” Itinuyor sida it kali. Nahuyog sida, narugsagan it hagran sa uyo sa ida pagyapasak sa basement.
Uyaey sida nakabayutbot pa. Hinuytan nida ka ida bituka. Nagrurugo kali. Pay biko ka lagkit it rugo sa ida pinaghudot nak damot. Narungog nida kag yupok it Glock 34. Sinunran kali it pagsara it harang sa suyuran. Rahagto yang sida. Uya sida nahimatay. Rahagto yang sida, nakamuyat sa kisame it basement.
4
Pabalik si Matthew sa Delgado Hospital kag makita nida kag huling Roxas-Gastambide. Green kag bubong it kali, karuyom nak krema ka yawas. Napatungon sida sa kanto it Scout Reyes ag Scout Chuatoco, nakalaylay ka panga, mahugot ka hudot sa tatlong kopya it Cosmopolitan magazine nak binaoy nida sa inra bayay para dar-on sa nanay ni Mean, nak sida it nagbabantay sa rayaga nidang asa ospital.
Uya ig paraha ni Matthew kag jeep pero nagtungon kali sa atubangan nida. Nakilaya nida kag drayber, Roxas-Recto permi kag ing dadrayb it kali. Kuyong, bingaw, liwas ka bituka sa huot nak kulay blue nak polo, nagpaypay kali sa ida. Lumiong-liong si Matthew. Binusinahan sida it kali, kag guya it payasong demonyo ka tunog. Umatras si Matthew. “Sakayey,” siling it kag drayber. “Sakay ka yang, mayado pa kag imo apagtuan.”
Sala kag magiging rayan kung masakay sida. Asa Kamuning ag Delgado Hospital, sa puso it Quezon City, mayado sa Gastambide, nak asa Maynila. Pero ruhang adlawey nak minatay kag ida mga maguyang, ruhang adlawey nak comatause si Mean. Gusto anay ni Matthew nak magtakas, ag gusto nidang maayaman uli kung nio kag pinagkayabot it ruta it Roxas-Recto sa Roxas-Gastambide.
Nagsakay sida sa tupar it drayber. Sanggatos kag ida inabot reli. “Diretso manong” “Ibulsa yangey kina nemo,” singil it kag bingaw. “Indi nimo marumruman? Kilaya nako ka imo tatay.”
Dating manager sa gas station kag tatay ni Matthew. Sa pilang beses nak
narunganan nida kali sa usang Roxas-Recto, permi sinrang ing lilibre it kag m mga drayber. “Salamat,” siling nida, ibinulsa uli kag kwarta.
“Nakikiramay ako,” siling it kag kuyong. “Uya kuno lamay?”
Lumiong-liong si Matthew. “Parehas sinrang indi ni mama.” Ing huhuyat yang ni Matthew kag pag-abot it hali halin sa abroad. Insulip o sa Huwebes kag cremation.
“Maadong tawo ka imo tatay,” siling it kag liwas ka bituka, “ka imo nanay gihapon.”
“Salamat.” Nio pa bag aka puydeng bisayahon nida? Ay buko gane makusog magpanglamba kato aber hayskuley ako. Nagpanakaw gani ako kato sa mga pulubing bulag e. Mabuot yang kato sa mga squatter, buko sa sariling anak. Kag mga squatter, sa huli kali kag nagsaklolo sa inra ni Mean. Minsan yang nakahuman it maado kag mga hadop, siguro ngasing limasey ninra kag mga gamit sa bayay. “Salamat.” Uyaey sida it mairugang. Minatayey kag ida mga maguyang. Dahil uya sida ig panimati sa ida nanay, dahil ayam nidang klaro kag kapangyarihan it kali, pero buko sapat ka ida pagpati. Dahil inidut nida si Errold. Dahil hinangit nida si O’Mahoney.
Nagpanghakay si Matthew.
“Katuyog anay. Kahaba pa ka byahe.”
Tumagho si Matthew. Pumauli yang saida dahil nagpaguya kag nanay ni Mean patungor sa ida amoy. Ruhang adlawey sidang uya katuyog. Buko sapat. Buko sapat nak parusa. Dapat indiey sia magkatuyog uli. Dapat habangbuhay—dapat hanggang sa dulo et uya hangganan siday waya katuyog.
Nagpilot sida ag kumatuyog.
Pagtungon it jeep kag bumati sa ida. Naalimpungatan sida bag-o pa yugyugon it drayber ka ida abaga. Kag unang sumuyor sa ida utak ay kag narungog nidang joke dati patungor sa mga nagtatanggal it muta pagkabati dahil waya it ibang makagaw. Ibinuka nida ka ida mga mata ag umingkor it matarong. Buko Maynila ka asa libor nida. Buko maanggo, buko mabuling, buko basa, buko puro squatter. Ingga it pilang tawong grasa, oho pero buko kali Maynila.
Rahaliy kita. “Nagnguso kag drayber sa gusali sa too. Sumunor kag mga mata ni Matthew. Kilaya nida kag façade it Delgado Hospital, kag eskulturang kabade sa atunabangan it kali, kag mga salamin it emergency room. Reli ig dadar-a kag ida tatay ang inahika kali. Reli gihapon kag gynecologist ni Mean. Kilaya nida kag ospital kag kali.
Pero buko Delgado Hospital kag nakabutang nak ngayan it kali. Ospital yang. “Hareiney kita?”
Gumuya kag drayber nak bingaw. Nagkakayog-kayog kag bituka it kei. “Asa Gastambide. Siling nimo diretso.”
“Pero…”
“Nakow, aya sa ako ig pangutan-a. Asa suyor kag nanay nimo, sida kag kulita.”
Kag nanay nida? E kag tatay nida? “E kag ako tatay.
“Nakow, nio baga kag a king siling? Sa nanay nimo gihapon pangutan-a kung hareiney kag tatay nimo.”
Tinapik sida it kali sa abaga. “Halan, babaey. Hali pa ako gihapon sa pagliwas nimo, ingga yag ako it ahator pagkatapos mabilta ako sa nak raan para dar-on ka sa sawa nimo.
Bumaba si Matthew, nakaipit kag mga Cosmopolitan sa kili-kili. “Buko nako sida asawa.”
“Buko pa.” Burot pahalin kag jeep.
Nagmuyat si Matthew sa libor bag-o magsaka sa ospital. Kali gihapon kag hitaura it Kamuning nak ayam nida. Kag mga sari-sari store. Kag mga baligyaan it second hand. Kag mga tawong grasa. Ingga gihapon it mga sasakdan, kotse, tricycle, trak. Uya yang gane jeep.
Pumayunot sida sa entrance. Uya sikyo par mag-inspeksyon it ida backpack. Sumuyor sa ida utak nak dapat ibutang yangey nida sa bag kag mga magazine. Sumaka sida.
Waya bantay sa reception. Pero nakakita sida it room list. Asa 103 kag ida nanay, siling it kali. Waya kag ida tatay sa listahan.
Sa liwas it 103, ingga it nakasuyat sa attending physician: pangayan it doctor ni Mean. Kumatok si Matthew, tatlong beses nak matulin, ruha nak marugay. Nagbilang sida it hanggang sampuyo sa isip.
“Sag anay.” Boses it ida nanay!
Inabrihan nida sa nakraan kag hagran.
“Ay punyetang bata ka oho.” Nakauba kag ida nanay. “Liwas! Liwas!”
Nakabra ag panty ra kag ida nanay, ag usa pa minatayey kali, pero pagkaliwas it kwarto pumilot si Matthew ag kinagaw nak kinagaw ka ida mga mata. Marali sidang napayuha, dahil sa sdya, hadlok, hapros, kahudaan. Tuyo-uhog ra gihapon nak raan sida.
Pagkalipas it pilang minutos, inayaba sida uli it ida nanay. Kumatok ag nagbilang uli si Matthew, ag hinuyat kag “Suyor,” bag-o sida sumaka. Napapilot pa gihapon sida.
“O, nio ka imo ging huhuman sa imo sarili?”
Nakapilot pa gihapon sida, pumayungot si Matthew sa boses. Nabangga ka ida tuhor sa matugas nak bagay.
“Hay, naku, susmaryosep, magmukyat ka gani!”
Nagmmukyat si Matthew. Rumungan ka ida pagguya s apagtuyo it ida mga yuha ag uhog.
Asa katre ka ida nanay. Nakaduster, nakatamong, Nakaingkor kali, uya nakahigra, ingga it libro sa katupar nak lamesa it katre. Dianetics.
Waya Battlefield Earth?”
“Nio?”
Hinaphap ni Matthew kag embossed nak pangayan ni L. Jon Hubbard. “Waya.”
“Pagkaayo ka, ano?” Binaoy it kali kag libro, binuksan sa tunga. Hipiran yake kali. Bianoy ni Matthew kay unor. “Nio kag ing bubuksan it kali?”
Binawi it ida nanay kag dawi, hinipir uli, sinara kag pekeng libro. “Kaling kwarto. Paminsan-minsan ay nagliliwas kasi ako.”
“Paminsan-minsan? Ruhang adlaw pa yang kamo dapat reli.”
E di ikawey kag di ayam kung pauno magrayagan ka oras sa afterlife. “Ngumislo kali.
“Ingkor.”
Binutong ni Matthew kag monobloc sa rugo papagto sa tupar it katre. “Ag pauno ninro nasigurong nuko kali impyerno?”
“Nio ka imo siling, mapaagto ao sa impyerno? Pagkatapos nakong isakripisyo ka kinabuhi nako para sa imo?”
“Ma kasi e, buko nimong kinahangyang himuon kato.”
“Nasisiling yang kina nimo kasi uya pa anak. Pabad-ey.”
“Indi ako magkaaanak, Ma.”
“Nak uya sa imo nasilinggan it doktor nak sabak si Mean?”
“Nio?”
Humayakhak kag ida nanay. “Kina, kina kag rason kung asing ayam nako nak buko kali impyerno. “Ng imo uda?” Nakagat kali it lower lip. “Susmaryosep, Matthew, gauno baga kayain sa imo imahinasyon ka pag-ilis it diaper?”
Pasadaw-sadaw anay sinra sa yabot yabot nak isturyahan. Kamusta kag bayay, kamusta kag byahe, kamusta kag imo mgahali. Paminsan-minsan nag-sisil-ip kag ida nanay sa kurtina sa tunga it kwarto. Pay ward-level kag kwarto. Kag kakatingaya ruto, private nak kwarto ka 103 sa Delgado Hospital.
“Ag sio kag nagbabantay kag Annie?”
“Nanay nida.”
“Batiey sinra?”
“Technically, buko, kasi komatos si Mean. Ugaling sa ak huna-huna mas magiging maado ka inra relasyon. Ayam baga ninro kung nio kag siling sa ako? Naayaba kasi nakong ‘Tita,’ ka siling sa ako, pagkaayam nako abarahon ako, ka siling, “Mommy na lang, Matthew.”
“Kato’y kag huling ayaba najo sa ida”
“E siling nimo magiging byenan nakoko e, e di oho!”
“Nagbaoy it muta si Matthew. “Ma, harieney si papa.”
Nagtaas it abaga ka ida nanay. “Asa impyerno ata.”
Nagginur-anan sinra. Nag-esturyahan patungor sa mga waya kwentang bagay. Maga harumaman, buko sa kabataan ni Matthew, o sa high school man yang, buko, ka mga ing rurom ninra’y mga nahinabo usang buyan bag-o kag insidente. Ka aksidenteng pagmatay sa ref na dahilan it baha sa sala, ka pagsaka it mga Jehovah’s Witness hanggang basement, ka pagpanakaw it mga squatter it pilang margoso sa inra gulayan.
Sumil-ip ka ida nanay sa kurtina.
“Waya kato dapat nimo ig himua, Ma.”
“Ayey ka ig pangulit, Matthew.”
“Nakita ra nimo kasi nak paabuton. Asing ‘ya ka naging specific sa ing bisaya?”
“Indi ka ra gihapon magati. Ag usa pa, indi ra nak pudeng pigahan ka mga mahihinabo. Nakikita yang kali nako.”
“Ma.”
“Ayam nimo kung nio dapat ka himuon nimo sa jeep?”
Kumulismor si Matthew. “Nio?”
“Raya baga nimo kag cellphone nimo. Este kag iTouch, kag iTouch.”
“Buko iTouch, Ma, iPod Touch.”
Nagpamidong kali. “Raya baga nimo?”
Tumangho si Matthew.
“Ibuksan nimo pag asa jeep-ey ka ha? Buksi. Inggwa it wifi kag Roxas-Gastambide.” Gumuya kali. “Magpati ka man o indi.”
Hinuytan ni Matthew kag damot it ida nanay. “Nagpapati ako, Ma. Nagpapati ako. Ma-internet ako sa Roxas-Gatambide, tanrae.” Humugot ka paghudot nida. “Pero, marugay pa kato, ha? Marugay pa bag-o ako humalin. Gusto anay nakong nakong makaibhanan ka.”
Hinaplas kag ida uda. “Gusto baga nimong maayaman kung pauno minatay ni O’Mahoney si Errold?”
“Indi.”
“E kung pauno nako naayaman?”
Nagkagaw si Matthew it likor it talinga. “Halan, kato.”
Inadjust it kali kag ruhang uyunan sa likor. “Pauno baga? A, halan. Tuyar kato. Ikaw kasi, buko nimo gustong imbestigahan. Kada kami yangey ni tatay nimo kag naghuman. Kag Byernes, kag humalin kamo ni Annie nak pay mga sira-ulo.”
“Costume party kag ing pagtuan namo, Ma.”
“Siling gani nako, sira-ulo.” Sumil-ip kali uli sa kurtina, ingga it ing hahawungan. “Humalin kami nak raan, pagkahalin ninro. Pumaagto kami sa lamay ni Errolrd. Mga Chinese yake sinra. Mga kabuot. Yabot maglamay ka mga Tsino. Pahaliney kami kag umabot si O’Mahoney.”
“Ag pauno nida minatay si Errold?”
“Ispura baga nako’y buko nimo gustong maayaman?”
Nagbilang it hanggang sampuyo si Matthew. Buko gani nida gustong maayaman. “O halan, pauno ninro yangey naayaman nak sida kag nagmatay?”
“Minuyatan nida kag kabaong.”
“O so, ay nio?”
“Closed casket e. ‘Ya talaga sida ig patubalis.”
“Ag…” Nagpangulangot si Matthew. Sumil-ip sida sa kurtina. Pay ingga it anino sa kayudong parte it kwarto.
“Gusto nidang siguruhon kung minatayey talaga.”
“Mama.” Nagtulay si Matthew, winahi kag kurtina. Way it rahagto kundi usa pang katre. Naghingab it marayum sida.
Nio ka imo pagkaayam, tatay nimo kag rahina?”
Bumilta si Matthew sa monobloc. “Pagkaayam nako ay si Mean.”
“Si Annie? Pilang beses baga nakong asiling nak apakasayan nimo sida? Pauno sida mapapaali reli?”
“Ilam.” Nilibor it mga mata ni Matthew kag kwarto. Ingga it CR kag klarong room 103.
“Ilam, asi kasing pakamuyat ka?”
“Ak ing mumuyatan kung puydey nak buksa, haponey ata, bukoey mainit kag adlaw.”
“Waya baga kasilyas reli?”
“Ka problema sa imo, Matthew, waya kag papati.”
Humim-ong yangey si Matthew.
“O, nio, mahaliney ka?”
“E, ing uukawan nimo ako e.”
“Nio ra baga, Matthew, magiging tatayey ka. Humiwas ka bagang buko pay apas!”
Inayos uli it kali kag uyunan sa likor. “Ag balikan gani ng kurtina. Kasilaw pa.”
“Dapat kasi ingga it sara o lipor kaling mga gaha.” Ibinalik ni Matthew sa posisyon kag kurtina.
Umingkor sida sa ugbos it katre. “Istorya ka a.”
“Patungor sa?”
“Ilam.” Nagpangtutuli si Matthew. “Nio ka ak anak, kabade o kayake?”
“Kayake”
“Sio ka mas kamukha, si Mean o ako?”
“Si Annie, puriha ka Panginoon.”
Ag rutoy napaagto kag bisayahan ninra. Nio ka magiging ngayan it anak nida (Micahel), nio ka mgiging hilig it kie (tamade, mauso kuno halin sa China), rein kali maeskuyla, nio ka mgiging trabaho it kali, nio ka apaabuton it kie. Nagruyom, naghadag uli, nagruyom uli, naghadag uli.
Ag ruto nida apa-download kag utak nida sa internet. doon na niya ipapadownload ang utak niya sa Internet.”
“Upload, Ma.”
“Anak, mahaliney ka gane way aka pa ibang gustong himuon kundi sawayon ako.”
“Pasensya, Ma.”
“Ayos yang.”
“Pasensya sa tanan.”
Nagngiwi kali. “ Ayos yang.” Hinaruan sida it kali sa pisngi. “Halan, it kuman pa it huyat kag jeep sa liwas.”
Nagpahir it mata si Matthew. “Mabilta ako.”
“Ak ahuyaton ka.”
Nagbilang hanggang sampuyo si Matthew. Hinuytan nida kag damot it ida nanay, ag humalin. Ka rahan ka pagsara nidait hagran. Sa reception, nakita nidang ingga it bantay. Gusto taa nidang kabisayahon, ugaling narungog nidang bumusina kag Roxas-Gastambide.
Pagkasakay, nagpanghakay si Matthew.
Umandar kag jeep. “Katuyog anay, pagkarugay kamo it istoryahan.”
“A, sag anay.” Hinanap nida kag iPod Touch sa backpack. Binuksan nida kali. Klaro gane, klaro ganeng ingga it wi-fi sa jeep. “Nagpapati ako, Ma. Nagpapati ako.”
This short story is a translation of U Eliserio’s “Ang Huling Roxas-Gastambide,” part of his second collection Tungkol sa Aso. Click here to read about his upcoming third collection, Eksamen at iba pang kuwento ng pag-ibig.
U Eliserio 